ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟର ଭୂମିକା ଏବଂ ଚାହିଦା ଖୁବ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାର ମାସରେ ତେର ଯାତ ବେଳେ ଲୋଡ଼ା ପଡେ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ । ଖଣ୍ଡିଆ ଶବ୍ଦରୁ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ନାମକରଣ ହୋଇଛି । ଏହାର ଯଥାର୍ଥତା ହେଲା ଏହି ପାଟକୁ ଖଣ୍ଡ କରାଯାଏନି କିମ୍ବା ଛୁରୀ, କତୁରୀ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏନି । ରଥଯାତ୍ରା ବେଳେ ତିନି ରଥ ଉପରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ କରିବାକୁ ଏହି ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । କଟକ ଜିଲ୍ଲା ଆଠଗଡ଼ ସ୍ଥିତ ନୂଆପାଟଣା ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାୟ ସବୁ ପରିବାର ଏହି ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି । କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ହିସାବରେ ପ୍ରାୟତଃ ମହିଳା ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟ ଏହି ପାଟ ବୁଣିବାରେ ଅଶେଷ ଯୋଗଦାନ ରହିଛି ।

ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ନିକଟରେ ଲାଗୁଥିବା ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟର ବିଶେଷତ୍ୱ ଭିନ୍ନ । ଏହି ପାଟକୁ ଗୋଟିଏ ପରିବାର ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆସୁଛନ୍ତି । ବର୍ଷକୁ ପ୍ରାୟ ପନ୍ଦର ଖଣ୍ଡ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ଲାଗି ହୁଏ ।

ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ୨୪ ହାତି ଦୁଇ ଖଣ୍ଡ,

୧୪ ହାତି ତିନି ଖଣ୍ଡ,

୧୨ ହାତି ତିନି ଖଣ୍ଡ,

୮ ହାତି ୪ ଖଣ୍ଡ,

୩ ହାତି ଚାରିଖଣ୍ଡ ପାଟ ବୁଣା ଯାଏ ।

ଏସବୁ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ ବେଳେ ଲାଗି ହୁଏ । ଏହି ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟରୁ ଗୋଟିଏ ପାଟ ବୁଣିବାକୁ ବୁଣାକାରଙ୍କୁ ପ୍ରାୟ ପନ୍ଦର ଦିନ ସମୟ ଲାଗେ । ଆଉ ତା ଭିତରେ ଅନେକ ନୀତି ନିୟମ ମାନି ବୁଣାକାର ପରିବାର ଏହି ବିଶିଷ୍ଟ ପାଟ ବୁଣନ୍ତି । ଏହି ପାଟକୁ ବୁଣିଲା ବେଳେ ଘରେ ଆମିଷ ରୋଷେଇ ହୁଏନାହିଁ କିମ୍ବା ବୁଣୁଥିବା ଲୋକମାନେ ଉସୁନା ଭାତ ସୁଦ୍ଧା ଖାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହି ପରିବାର ସଦସ୍ୟ ମାନେ ପ୍ରାୟ ଛ' ମାସ ଧରି ହବିଷାନ୍ନ ଖାଇ, ନିଷ୍ଠାପର ଭାବେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ବୁଣନ୍ତି । ବୁଣିବା ବେଳେ ତନ୍ତ ପାଖରେ ବାହାର ଲୋକଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରବେଶ ମନା ରହିଛି ।

ତେବେ ସାଧାରଣ ପାଟ ଗୁଡିକ ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଡିଜାଇନର ହେଉଥିବା ବେଳେ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ଗୋଟିଏ ଡିଜାଇନ ଏବଂ ମାତ୍ର ୭ ଟି ରଙ୍ଗ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ । ଅନ୍ୟ ଦିନ ମାନଙ୍କରେ ସାଧାରଣତଃ ୭ ଦିନରେ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ୭ ଟି ପାଟ ଲାଗି ହୁଏ ।

ରବିବାର- ଲାଲ ରଙ୍ଗ

ସୋମବାର- କଳା ଛିଟା ମିଶା ଶୁକ୍ତ ରଙ୍ଗ

ମଙ୍ଗଳବାର- ବାରିପଟିଆ (ପଞ୍ଚରଙ୍ଗ ମିଶା)

ବୁଧବାର- ନୀଳ ରଙ୍ଗ

ଗୁରୁବାର- ବସନ୍ତ (ହଳଦିଆ) ରଙ୍ଗ

ଶୁକ୍ରବାର- ଶୁକ୍ଳ ରଙ୍ଗ

ଶନିବାର- କଳା ରଙ୍ଗର ଘୋଡ଼ ବସ୍ତ୍ର ଲାଗି ହୋଇଥାଏ ।

ତେବେ ଏହି ନୂଆପାଟଣା ଗାଁ ର ବୁଣାକାର ମାନେ ପ୍ରାୟ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଏହି କାମ କରୁଛନ୍ତି । ସେତେବେଳଠାରୁ ଟସର ସୂତାରେ ହସ୍ତଚାଳିତ ତନ୍ତ ଦ୍ୱାରା ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ବୁଣା ଯାଉଛି । ଇତିହାସ ତଥା ଲୋକଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନ ସାଂ ମାଣିଆବନ୍ଧକୁ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ଏଠାରୁ ଏକ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ କିଣି ସାଙ୍ଗରେ ନେଇଥିଲେ । ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କଥା ହେଲା ଗାଁ ର ପ୍ରାୟ ଅନେକ ଲୋକ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ରହିଛନ୍ତି । ଏବଂ ପ୍ରାୟ ଗାଁ ସାରା ଲୋକ ପାଟ ବୁଣନ୍ତି । ତେଣୁ ମାଣିଆବନ୍ଧ ଓ ନୂଆପାଟଣା ଗାଁ କୁ ବୁଣାକାର ଗାଁ ଭାବେ ବିବେଚିତ କରାଯାଏ । ଏହି ପାଟ ସବୁର ଚାହିଦା ଆଜି ବିଶ୍ୱରେ ଖୁବ ବେଶୀ । ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ଲୋକମାନେ ମଧ୍ୟ ମାଣିଆବନ୍ଧ ପାଟ ଶାଢୀରେ ମନ ବାନ୍ଧି ସାରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି ପାଟ ପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଗ୍ରାହକ ରହିଛନ୍ତି । ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ମୂଖ୍ୟତଃ ରେଶମ ଓ ସୂତାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

ଏହି ଶାଢ଼ୀକୁ ମାଣିଆବନ୍ଧି, କଟକୀ ଶାଢ଼ୀ ତଥା ବାନ୍ଧ ଶାଢ଼ୀ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ପୂର୍ବରୁ ସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାର ଭାବେ କେବଳ ମହିଳା ମାନେ ବିବାହ ବା ପର୍ବପର୍ବାଣି ସମୟରେ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ପିନ୍ଧୁଥିଲେ । ଯେହେତୁ ଏହି ପାଟକୁ କଟା ଯାଏନାହିଁ କିମ୍ବା ତନ୍ତ କାମ ସରିବା ପରେ ଛୁଞ୍ଚି ସୁଦ୍ଧା ବ୍ୟବହାର ହୋଇ ସିଲେଇ କରାଯାଏନି ତେଣୁ ଏହି ଶାଢ଼ୀକୁ ଅମ୍ଳାନ ବସ୍ତ୍ର ଭାବେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟ ବଦଳିଛି । ଲୋକମାନେ ହସ୍ତତନ୍ତ ପାଇଁ ମନ ବଳାଉଛନ୍ତି ତେଣୁ ସମସାମୟିକ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଲୋକମାନେ ତଥା ଫ୍ୟାଶନ ଡିଜାଇନର ମାନେ ଏହି କପଡ଼ାରୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପୋଷାକ ତିଆରି କରୁଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଚାହିଦା ବଢ଼ିବା ସହ ବୁଣାକାର ପରିବାର ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରାସ୍ତା ଫିଟୁଛି କହିଲେ କିଛି ଭୁଲ ହେବନାହିଁ ।

ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ

ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ପାଇଁ ଏହି ପାଟ ବୁଣିବାକୁ ଛଅ ମାସ ହବିଷ ଖାଆନ୍ତି ବୁଣାକାର ପରିବାର । ନିଷ୍ଠାପର ଭାବେ ଏମିତି ବୁଣାଯାଏ ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟ ।