ଗୋଟେ ଭାଷା କୁ ଜାଣିବାକୁ ହେଲେ ବା ତାର ସାହିତ୍ୟ କୁ ଜାଣିବାକୁ ହେଲେ ତାର ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ କୁ ବି ଜାଣିବାକୁ ପଡିବ। ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ହିଁ କଥା କହିଥାଏ ତା ଜାତିର ଅସ୍ମିତା ର।

ସଂକ୍ଷେପରେ

••••••••

୧୨୦୦ ଶହ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ରୁ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ର ଯୁଗ ଆସିଲା କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ। ଶାରଳା ଦାସ ମହାଭାରତ ରଚନା କଲେ ଚତୁର୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ। ଅର୍ଥାତ୍ ସାହିତ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇସାରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଯଦି ଆମେ କହିବା ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ କଥା ତେବେ ତାର ଆରମ୍ଭ ର ଇତିହାସ କେବେ କେହି ଜାଣିନାହିଁ।

ଲୋକରତ୍ନ ଡ଼ଃ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ -

ଯେଉଁ ସାହିତ୍ୟ ମହା ବିଦ୍ୱାନ ଠାରୁ ଗଣ୍ଡ ମୁର୍ଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ବୁଝି ପାରନ୍ତି ତାକୁ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

ଇଂରାଜୀ ରେ ଲୋକ ଅର୍ଥ folk ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି। ଯାହାର ଅର୍ଥ ଜନଗୋଷ୍ଠି ବା କିଛି ଲୋକ ମିଶି କୌଣସି ପରମ୍ପରା କୁ ପାଳିବା ସହ ଗୀତ ଗାଇବା ବା ନାଟକ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି କୁ ବୁଝାଏ ।

ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ହୋଇପାରେ ଲୋକ ,ବା ଜନଜାତି ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଓଡ଼ିଶାର ସାଧାରଣ ଜନତା, କନ୍ଧ, ଗଣ୍ଡ ଆଦି ଆଦିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ,ତଥା ଗାଁ ଗହଳରେ ଚଷା ,ଓ ମୁଲିଆ ଏବଂ ଗାଁ ଗହଳର ଗୃହିଣୀ ମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଲିପିବଦ୍ଧ ବିହିନ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଗୀତ। ଲୋକମାନଙ୍କ କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ଅନୁସାରେ ମଧ୍ୟ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ସଂପ୍ରସାରଣ ହୋଇଥାଏ।

ଚଷା ଟିଏ ଚାଷ କଲାବେଳେ ତାର ଲହଲହକା କ୍ଷେତ ଦେଖି ଖୁସିରେ ଗାଇ ଦିଏ -

ବେଗି ବେଗି ଗୋଡ଼ କାଢ ରେ କାଳିଆ କସରା,

ଚାଷ ସାରି ଲଙ୍ଗଳେଶ୍ବର ଜିବା ଆମେ ପରା।।

ଗାଁ ମାନଙ୍କ ରେ ଝିଅ ଟିଏ ଶାଶୁଘର କୁ ଗଲାବେଳେ ଦୁଃଖରେ ଗାଉ ଥାଏ କାନ୍ଦଣା ଗୀତ-

ସଜନା ଶାଗର ସଜ ରାଇତା ଲୋ ଖୁଡି,

ମୁଁ ପା ନୁହେଁ ତୋ ନିଜ ଦୁହିତା ଲୋ ଖୁଡି,।।

ମାଁ ଟିଏ ଶିଶୁ ଟିକୁ ଧରା ଗେହ୍ଲା ରେ ଗାଇଥାଏ -

ଆ ଜହ୍ନମାମୁଁ ଶ୍ରୀ ଶଶି

ମୋ କାହ୍ନୁ ହାତରେ ପରେ ଖସି।।

ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ କୁ ଆମେ ମୁଳତଃ ତିନୋଟି ପ୍ରକାର କହିପାରିବା।

- ଲୋକ ଗୀତ

- ଲୋକ କାହାଣୀ

- ଲୋକ ନାଟକ

ଲୋକଗୀତ ବିଶେଶତଃ ଚଷାଗୀତ ,ହଳିଆଗୀତ, କାନ୍ଦଣା ଗୀତ, କୁଆଁରୀ ଗୀତ,ଭଜନ,ଜଣାଣ ଇତ୍ୟାଦି।

ଲୋକ କଥା ବା କାହାଣୀ , ହେଉଛି ଆଇ ମା ର କାହାଣୀ,ବୁଢ଼ୀ ଅସୁରୁଣୀ,ମଣ୍ଡା ଖିଆ ରାକ୍ଷାସ ର କଥା, ଭୁତ ପ୍ରେତ କାହାଣୀ ଇତ୍ୟାଦି

ଲୋକ ନାଟକ - ହେଲା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ କାହାଣୀ,ପାଲା , ଦାସକାଠିଆ ର କାହାଣୀ ଇତ୍ୟାଦି।

ଉପସଂହାର

••••••••

ବଣମଲ୍ଲୀ ବଣ ରେ ଫୁଟି ବଣରେ ମଉଳୀ ଗଲା ପରି ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବିନା ସଂରକ୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଲୋକାଦୃତ୍ତ ହୋଇ ପାରିଲା ନାହିଁ। ଅନ୍ୟ ଭାଷା ରେ ଯଦିଓ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ କୁ ସଂରକ୍ଷଣ ଦିଗରେ ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦିଆ ଯାଉଥିବା ବେଳେ ଆମ ସାହିତ୍ୟ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ଅବହେଳିତ ହୋଇ ଯାଇଛି।ତେବେ ସେ ଯାହା ହେଉ ଓଡ଼ିଆ ନହେଲେ ବି ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ବାଲେଶ୍ଵର ର କଲେକ୍ଟର ଜନ ସ୍ମିଥ୍(୧୮୬୯-୭୩) ଏ ଦିଗରେ କିଛି ଉନ୍ନତି ମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ।ସେ ଫକିର ମୋହନ ସେନାପତି ଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ରେ ସାପ ମନ୍ତ୍ର ଆଦି କେତେକ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଗୀତ କୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରିଥିଲେ।

ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କଥା ଆସିଲେ ଆଉ କେତୋଟି ନାଆଁ ମଧ୍ୟ ନିଶ୍ଚୟ ଆସେ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ , ଚନ୍ଦ୍ର ଶେଖର ବାହିନୀପତି, ଅପର୍ଣ୍ଣା ପଣ୍ଡା, ଭଗବାନ ହୋତା, କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ, ଚକ୍ରଧର ମହାପାତ୍ର ହେଲେ ଅନ୍ୟତମ।

ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ ଙ୍କ ଉତ୍କଳ କାହାଣୀ କୁ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ କାହାଣୀ ସଂକଳନ ବୋଲି କହିପାରିବା।

ଏହିପରି ସଂଗ୍ରହ ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ହିଁ ତ ଆଜି ରଙ୍ଗବତୀ ଏବଂ ଡାଲଖାଇ ଭଳି ଲୋକଗୀତ ସାରା ଜଗତରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇପାରିଛି।।

ଶେଷ କଥା-

ଆମ ଓଡ଼ିଶା ର ଜୀବନ ହେଉଛି ପଲ୍ଲୀ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ର ସବୁଠୁ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵରୁପ ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ହିଁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।ତାହା ପଶ୍ଚିମ ରେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷା ହେଉ ବା ଆଦିବାସୀଙ୍କ କୁଇ ଭାଷା ବା ହୋଇପାରେ କଟକର କଟକି ଓ ଗଞ୍ଜାମ ର ଗଞ୍ଜାମିଆ।ସବୁ ଜାଗାରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ବାଦ ର କଥା କରିବା କାହାଣୀ ଟିଏ ନିଶ୍ଚୟ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ।।ଲୋକ କଥା ଢଗ ଢମାଳୀ ଆମର ଐତିହ୍ୟ।ଆମର ଗର୍ବ।

ଯାହାର ନା କୌଣସି ଭୌଗୋଳିକ ସିମା ଅଛି ନା ଅଛି କିଛି ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ଶୈଳୀ।ଏହା ସାର୍ବଜନୀନ। କେହି ଜାଣି ନାହାଁନ୍ତି କିଏ ତାର ରଚୟିତା।ନା ଜାତି ନା ଧର୍ମ ନା କାଳ । ବାସ୍ ମନୁଷ୍ୟ ତାର ଖୁସି ବେଳେ ବା ଦୁଃଖ ର ଆତୁର ହୋଇ ଅଥବା ସମୟ ଅତିବାହିତ କରିବା ପାଇଁ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତ କରୁଥିଲା ତାହା ହିଁ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ଭଳି ରହିଗଲା।rm

ପରମିତା ମିଶ୍ର

ବ୍ରହ୍ମପୁର ଖୋଡାସିଙ୍ଗ-୧୦

ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ (Odia folk literature)