ବୀର ମାନଙ୍କ ର ଏନ୍ତୁଡ଼ି ଶାଳ ହେଉଛି ଏହି ଉତ୍କଳ/କଳିଙ୍ଗ ତଥା ଏବେକାର ଓଡ଼ିଶା। ଏଠି କେତେ ସୁଯୋଗ୍ୟ ବଂଶଧର ମାନେ ଓଡ଼ିଶାର ନାମକୁ ନିଜର ସୋର୍ଯ୍ୟ ବୀର୍ଜ୍ୟ ଓ ପରାକ୍ରମ ରେ ବିଶ୍ଵ ଦରବାର ରେ ବନ୍ଦିତା କରାଇଛନ୍ତି। ଓଡ଼ିଶା ର ଶାସକ ମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ କହିଲା ବେଳେ ଯେଉଁ କେତେ ଜଣଙ୍କ ମହାବୀର ମାନଙ୍କ ର ସର୍ବାଗ୍ରେ ଚର୍ଚ୍ଚା ହୁଏ ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରବଳ ପ୍ରତାପୀ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ଗଜପତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ (Purushattom Dev) ଅନ୍ୟତମ।

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଓଡ଼ିଶାର ମହା ପ୍ରତାପୀ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଶାସକ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଗଜପତି ଗୌଡେଶ୍ୱର ନବକୋଟି କର୍ଣ୍ଣାଟ କଳବର୍ଗେଶ୍ୱର କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ(Kapilendra Dev) ଯିଏ ଗଙ୍ଗା ଠାରୁ ଗୋଦାବରୀ ଯାଏଁ ନିଜ ଅଞ୍ଚଳ କୁ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ ତାଙ୍କର ସୁଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ ଭାବରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଓ ମାତା ଥିଲେ ପାର୍ବତୀ ଦେବୀ(Parvati Debi)। ୧୪୬୭ ରେ ଶ୍ରୀ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ନିଜ ମୃତ୍ୟୁ ପୂର୍ବରୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କୁ ନିଜର ରାଜସିଂହାସନ ଦେବେ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ କୃଷ୍ଣା ନଦୀ ର କୂଳରେ।

ପିତା ଙ୍କ ର ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ରେ ରାଜା କପିଳେନ୍ଦ୍ର ରାଉତରାୟ ଙ୍କ ର ଅନ୍ୟ ଅଠର ଜଣ ପୁତ୍ର ମାନେ କ୍ଷୁବ୍ଧ ହୋଇ ଥିଲେ ବିଶେଷ କରି ତାଙ୍କର ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ହମ୍ବିର ଦେବ(Hamvira Dev)। ହମ୍ବିର ଦେବ ମୁକୁଟ ପାଇଁ ଏତେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ଯେ ଶେଷ ରେ ଶତ୍ରୁ ମୁସଲମାନ ଶାସକ ଙ୍କ ସହ ହାତ ମିଳାଇବାପାଇଁ ପଛାଇ ନଥିଲେ। ଫେରିଷ୍ଟା ଓ ସୟଦ୍ ଅଲି ତାବା ଙ୍କ ର ଲେଖାରେ ହମ୍ଭିର ଦେବ ଓ ବାହାମନୀ ସୁଲତାନ ମହମ୍ମଦ ଶାହ ତୃତୀୟ(Mohammad Shah iii) ଙ୍କ ସନ୍ଧି ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ଜାଣିବାକୁ ମିଳେ। ୧୪୬୭ ରୁ ୧୪୭୨ ଯାଏଁ ଅନେକ ପ୍ରୟାସ କରି ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ ର ଅନେକ ଅଧିକୃତ ଭାଗରୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କୁ ହରାଇବାକୁ ପଡ଼ିଲା ବାହାମନୀ ସୈନ୍ୟ ଓ ହମ୍ଭିର୍ ଦେବ ଙ୍କ ପାଖରେ। ହେଲେ ଏଥିରେ ବି ବଡ଼ ଭାଇ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନହୋଇ ବାକି ଅଧିକୃତ ରାଜ୍ୟ କୁ ବି ହାସଲ କରିବାକୁ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ ଯଦିଓ ଏଥିରେ ବିଶେଷ ସଫଳତା ହାସଲ କରି ପାରିନଥିଲେ।

୧୪୭୬ ପରେ ବାହାମନୀ ସୈନ୍ୟ ବାହିନୀ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । ପୁନର୍ବାର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ହାମ୍ଭିର ଦେବ ଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ଓ ଏଥିରେ ତାଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ତାଙ୍କ ଅଧିକୃତ ରାଜ୍ୟ ଅଧିକାର କରି ଥିଲେ। ସେ ରାଜମୁନ୍ଦ୍ରି ଅଧିକାର କରି ସାରିଲା ପରେ ମହମ୍ମଦ ଶାହ ତୃତୀୟ ଏହା ବିରୋଧରେ ପ୍ରତିବାଦ କରିଥିଲେ । ଶାନ୍ତି ର ସଂସ୍ଥାପକ ହୋଇ ତାଙ୍କ ସର୍ତ୍ତ ରେ ରାଜି ହୋଇ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ତାଙ୍କୁ ପଚିଶି ଟି ସାମରିକ ହାତୀ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।

ପ୍ରାଚୀନ ଲେଖା ରୁ ଜଣାଯାଏ ଆଜମ ଖାଁ ରାଜା ଙ୍କୁ ଗୁଣ୍ଟୁର ର କିଛି ଅଞ୍ଚଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ସେହି ସମୟରେ ନିଜକୁ ଅପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ଶାସକ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ କରାଇଥିଲେ।

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଙ୍କ ଜୀବନ ର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତମ ଅଧ୍ୟାୟ ହେଉଛି "କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ"(Kanchi Abhijan)। କାଞ୍ଚି ବିଜୟ (Kanchi Victory)ହେଉଛି ଏକ ଏମିତି ବିଷୟ ଯାହା କାଞ୍ଚି-କାବେରୀ ଉପାଖ୍ୟାନ ରୁ ଓଡ଼ିଶାର ପୁର ପଲ୍ଲୀରେ ପରିଚିତ। ଉପାଖ୍ୟାନ ରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ବିଜୟନଗର ର ରାଜା ଶାଲ୍ୱ ନରସିଂହ ଦେବ ନିଜର କନ୍ୟା ପଦ୍ମାବତୀ Padmavati ( ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟର ମହାରାଣୀ) ଙ୍କୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କ ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ ନେଇ ଆସିଥିଲେ ଓ ଗଜପତି ମହାରାଜା ବି ଏଥିରେ ସହମତ ଥିଲେ। ଯେତେବଳେ ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଗଜପତି କୋଟି କୋଟି ଓଡିଆଙ୍କ ମଉଡମଣି ଜଗନ୍ନାଥ ଙ୍କ ର ଛେରା ପହଁରା କରୁଥିଲେ ଏଥିରେ ଶାଲ୍ୱ ନରସିଂହ ଦେବ ତାଙ୍କୁ ଚଣ୍ଡାଳ ବୋଲି ପରିହାସ କରି ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କନ୍ୟା ସହ ବିବାହ କରାଇବେନି ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ। ଏଥିରେ ସମଗ୍ର ରାଜ୍ୟ କୁ ଉପହାସ ହେଲା ଏଥିରେ ଗଜପତି ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାକୁ ବିଜୟନଗର ଉପରେ ଯୁଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କଲେ । ହେଲେ ପ୍ରଥମ ଥରରେ ନିରାଶ ହୋଇ ଫେରିଲେ । ରାଜା ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିଲେ ଯଦି ତାପରେ ହାରିବେ ସେ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗ କରିବେ। ମାଣିକ ଗୌଡଣି ର ଉପାଖ୍ୟାନ ରୁ ଜଣାପଡ଼େ ରାଜା ଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ସ୍ଵୟଂ ବଡ଼ ଠାକୁର ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ର ମହାପ୍ରଭୁ କଳା ଧଳା ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ି ଯାଇ ସହାୟତା କରିଥିଲେ ଓ କାଞ୍ଚି ବିଜୟ ହୋଇଥିଲା। ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ର କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ (Kanchi Ganesh) ତଥା ଉଛିଷ୍ଠ ଗଣେଶ ହେଉଛନ୍ତି ଦକ୍ଷିଣ ର କାଞ୍ଚି ର ଗଣେଶ ଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି। ପରିଶେଷରେ ରେ ରାଜା ପଦ୍ମାବତୀ ଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ଓ ସେ ଉତ୍କଳ ର ମହାରାଣୀ ହୋଇଥିଲେ। ସପ୍ତାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦାସ ନାମକ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ କବି ଙ୍କ କାଞ୍ଚି କାବେରୀ ରେ ଏହା ବିଷୟ ରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି।

ଏହା ସହ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଜଣେ ସାରସ୍ଵତ ସାହିତ୍ୟ ସାଧକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ସେ ଅଭିନବ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ , ନାମ ମାଳିକା , ମୁକ୍ତି ଚିନ୍ତାମଣି , ଗୋପାଳ ପୂଜା ପଦ୍ଧତି , ବିଷ୍ଣୁ ଭକ୍ତି କାଳଦୃମ ଇତ୍ୟାଦି ରଚନା କରିଥିଲେ। ବିଶ୍ୱଜିତ୍ ମହାପାତ୍ର ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ଦରବାର ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଥିଲେ।

କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ ପରେ ସେ ରାଇବଣିଆ ଦୁର୍ଗ ରେ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ର ଙ୍କ ର ଗ୍ରନାଇଟ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ। ବିଜୟ ର ପ୍ରତୀକ ପାଇଁ ମହାନଦୀ ର କୂଳ ରେ ଶୋହଳ ଟି ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଚାରୋଟି ଶାସନ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ରାଣୀ ଏମଲା ଦେବୀ , ପାଟମହାଦେବି , ଶ୍ରୀୟା ଦେବୀ ଓ ସତ୍ୟଭାମା ଦେବୀ ଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ।

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ନିଜକୁ ସମସାମୟିକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଶାସକ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ କରାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ସୈନ୍ୟ ବାହିନୀରେ ଓଡ଼ିଆ ଙ୍କ ସହ ତାମିଲ, ତେଲୁଗୁ , ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାଷା ଭାଷୀ ଙ୍କୁ ବି ସ୍ଥାନିତ କରିଥିଲେ। କେବଳ ସେ ପିତା କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଙ୍କ ର ସାମ୍ରାଜ୍ୟ କୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରିନଥିଲେ ଏହା ନୁହେଁ ସେ ଏହାକୁ ବିସ୍ତାର କରି ନିଜକୁ ଯୋଗ୍ୟ ଉତ୍ତର ଦାୟଦ ଭାବରେ ପ୍ରମାଣ କରିଥିଲେ। ତାହା ସହ ଓଡ଼ିଶାର ଐତିହ୍ୟ ଓ ସାହିତ୍ୟ କୁ ମଧ୍ୟ ଆଗକୁ ନେଇଯାଇଥିଲେ।

ତାଙ୍କର ଉତ୍ତରାଧିକରୀ ଥିଲେ ପ୍ରତାରୁଦ୍ରଦେବ(Prataprudradev)। ୧୪୯୭ ରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା। ତାଙ୍କର ବିରତ୍ବ କେବଳ ଓଡ଼ିଶା ରେ ନୁହେଁ ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଗୁଞ୍ଜରିତ ହେଉଥିଲା। ଆଶା କରେ ଯେଉଁ ମାନେ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସକ ଙ୍କ ବିଷୟରେ ଅଜଣା ଥିଲେ ସେମାନେ ଏହାକୁ ଆହୁରି ଜାଣିବେ ଓ ଆମକୁ ଜଣାଇବେ। ମୋତେ ଅନେକ ଖୁସି ଲାଗିବ ଯଦି ଆପଣ କିଛି ନୂଆ ତଥ୍ୟ ଏହି କମେଣ୍ଟ ରେ ଯୋଗ ଦେବେ।

ଧନ୍ୟବାଦ।

କୈବଲ୍ୟ ନାୟକ।

KAIBALYA NAYAK.

କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଙ୍କୁ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ କ୍ଲିକ୍ କରନ୍ତୁ - srujanee.in

ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ଗଜପତି ପୁରଷୋତ୍ତମ ଦେବ Purushottam Dev

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଙ୍କ ଜୀବନ ର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତମ ଅଧ୍ୟାୟ ହେଉଛି "କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ"(Kanchi Abhijan)