ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ଧୂପ ଓ ଭୋଗ ସମ୍ଭାର

ଅନନ୍ତ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ପତି ତଥା ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା ଓ ପଦ୍ମଧାରୀ ସ୍ବୟଂ ବିଷ୍ଣୁ ବିଭିନ୍ନ ଯୁଗରେ ମାନବୀୟ ରୂପରେ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅବତରଣ କରି ସେମାନଙ୍କର ଲୀଳା, କ୍ରୀଡା ମାଧ୍ଯମରେ ଦୃଷ୍ଟ ଦଳନ ଓ ସନ୍ଥ ପାଳନ, ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ର, ବେଦବେଦାନ୍ତ ଓ ଉପନିଷଦରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଅଛି। ପ୍ରକାଶ ଥାଉକି, ସତ୍ଯ ଯୁଗରେ ଭାରତବର୍ଷର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ସ୍ବୟଂ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ସ୍ଥାନ ପାଇଁ ବଦ୍ରିନାଥ ଧାମରେ ଜ୍ଯୋତିଃ ପୀଠ, ତ୍ରେତୟାରେ ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ ରାମେଶ୍ବରମ୍ ବା ରାମନାଥ ଧାମରେ ଶୟନ ପୀଠ, ଦ୍ବାପର ଯୁଗରେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ଦ୍ବାରିକାନାଥ ଧାମରେ ବେଶଭୂଷା ଶାରଦା ପୀଠ ଭୋଜନ କ୍ଷେତ୍ର ବା ଭୋଗବାରୀ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏହି ଚାରିଧାମ ମହାନ ଆଧ୍ଯାତ୍ମିକ ଶକ୍ତିର ଗୁରୁତ୍ବ ବହନ କରି ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛି ଏକ ମହାନ ଧର୍ମନଦୀ। ଏହି ମହାନ ଧର୍ମନଦୀର ସ୍ରୋତ ରୂପକ ରଜ୍ଜୁରେ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଛନ୍ତି କେବଳ ଭାରତ କାହିଁକି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ଜନସମାଜ। ଏହି ଚାରି ଧାମ ମଧ୍ଯରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରସ୍ଥିତ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଧାମର ମାହାତ୍ମ୍ଯ ଓ ମହିମା ଇତ୍ଯାଦିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ଯ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଟେ। କାରଣ ଏହି ପୀଠଟି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଭୋଜନ ପୀଠ ରୂପେ ବିବେଚିତ। ତେଣୁ ଏହି ପୀଠର ସଂସ୍କୃତି , ପରମ୍ପରା ଓ ମେଳା ମହୋତ୍ସବ ଯେପରି ବିଚିତ୍ରମୟ, ସେପରି ଏହାର ଧୂପ, ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ, ରୀତିନୀତି ଅଦ୍ଭୁତମୟ। କଥିତ ଅଛି ଏହି ପୀଠରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ୫୬ ପ୍ରକାରର ଭୋଗ ଲାଗି ହେବାର ବ୍ଯବସ୍ଥାମାନ ରଖା ହୋଇଅଛି।

ଏହିସବୁ ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତିକରଣ, ପୂଜାପଦ୍ଧତିର ସଂସ୍କୃତି କେବେଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଅଛି, ଏହାର ସଠିକ୍ ବିବରଣୀ ଜଣା ନଥିଲେ ମଧ୍ଯ ଏହା ଆଦି ଗୁରୁ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ଯଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ପ୍ରମାଣ ଉପଲବ୍ଧ ହୁଏ। ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ଯ ୬ଟି ନିଯୋଗ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପୂଜା ଅର୍ଚ୍ଚନା ରେ ବ୍ଯାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ବାଦଶ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ତତକାଳୀନ ଗଙ୍ଗବଂଶୀୟ ରାଜା ଅନଙ୍ଗଭୀମଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଛତିଶ ନିଯୋଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ସେବାୟତ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ ପୂଜାପଦ୍ଧତି କାର୍ଯ୍ଯର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ସେହିଦିନଠାରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ଯନ୍ତ ଯଦିଓ ବିଭିନ୍ନ ବଂଶୀୟ ରାଜାମାନେ ଯଥା - ମୁସଲମାନ, ଆଫଗାନ, ମୋଗଲ, ମରାଠା ଓ ଇଂରେଜ ଶାସକମାନେ ଦେଶକୁ ଶାସନ କରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ରୀତିନୀତି ଓ ପୂଜାପଦ୍ଧତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିନଥିଲେ। ଏହା ବ୍ଯତୀତ କେତେକ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ଯ ପୂଜାପଦ୍ଧତିର କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିନଥିଲେ।

ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଧାମରେ ରହିଥିବା ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ଏକ ଅନନ୍ଯ ମହାର୍ଘ୍ଯ ଧର୍ମାନୁଷ୍ଠାନ, ଯେଉଁଠି ସର୍ବଦା ଶୁଖିଲା ଓ ରନ୍ଧା ଭୋଗ ପ୍ରସାଦ ବ୍ଯବସ୍ଥା ରହିଛି। ଠାକୁରଙ୍କ ପାଇଁ ଷାଠିଏ ପଉଟି ଭୋଗ ବ୍ଯଞ୍ଜନ ରନ୍ଧନ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସୁପକାରମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ଯ କରିବା ପାଇଁ ରଖା ହୋଇଛନ୍ତି। ସେମାନେ ସୁପକାର, ମହାସୁଆର, ସାମନ୍ତରାୟ, ମହାନ୍ତି, ମହାପାତ୍ର, ସୁବୁଦ୍ଧି, ପାଢି, ପଢିଆରି, ପଣ୍ଡା ଓ ସାହୁ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏଠାରେ ରଖା ହୋଇଥିବା ୧୧୯ ପ୍ରକାରର ସେବାୟତମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରେ ଏମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ଯା ସର୍ବାଧିକ। ପ୍ରାୟ ପାଞ୍ଚଶତ ସୁଆର ରୋଷଶାଳା କାର୍ଯ୍ଯରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ। ଏହିସବୁ ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା ରୋଷଶାଳାକୁ ହିଙ୍ଗୁଳା ପୀଠ କୁହାଯାଏ। କେହି କେହି ଏହି ପୀଠକୁ ପୃଥିବୀର ସବୁଠାରୁ ବଡ ହୋଟେଲ ବା ପୃଥିବୀର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ରୋଷଶାଳ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ଭକ୍ତମାନେ ଯେତିକି ଧର୍ମ ଅର୍ଜନ କରିଥାନ୍ତି, ଏହି ସବୁ ଭୋଗକୁ ସେବନ କରି ସେପରି ତୃପ୍ତି ଓ ସନ୍ତୋଷ ଲାଭ କରୁଥିବାର ବିଶ୍ବାସ ରହିଅଛି। କାରଣ ଏହି ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରଣରେ ନିଷ୍ଠାପରତା ଥିବାରୁ, ଏହାର ଖାଇବାର ସ୍ବାଦ ଓ ମହକ ଇତ୍ଯାଦି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଟେ। ଏହିସବୁ ଭୋଗ ବିକ୍ରୟ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଆନନ୍ଦବଜାର କୁହାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଭୋଗକୁ ସମସ୍ତ ଭକ୍ତ ସାନ,ବଡ,ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ,ସ୍ତ୍ରୀ, ପୁରୁଷ ଇତ୍ଯାଦି ଭେଦଭାବ ଭୁଲି ଗୋଟିଏ ପତ୍ରରେ ଖାଇବାର ବ୍ଯବସ୍ଥା ଏକ ଅଲୌକିକ ଘଟଣା। କୌଣସି ଭକ୍ତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଗଲେ ପ୍ରସାଦ ନଖାଇ ପ୍ରତ୍ଯାବର୍ତ୍ତନ କରିନଥାନ୍ତି।

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀକୁ ସାଧାରଣତଃ 'ଛପନ ଭୋଗ' କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ଯହ ଏଠାରେ ଅଧିକ ପ୍ରକାରର ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ। ୧୯୧୦ ମସିହା ବେଳକୁ ଏଠାରେ ପ୍ରାୟ ୪୫୩ ପ୍ରକାରର ବ୍ଯଞ୍ଜନ ଭୋଗ ଲାଗୁଥିଲା। କାଳକ୍ରମେ ଏହା ହ୍ରାସ ପାଇ ୧୫୦ ପ୍ରକାରକୁ ଆସିଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ ୫୬ ପ୍ରକାରର ଭୋଗ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ପାଖରେ ଦିନ ସାରା ପାଞ୍ଚ ଥରରେ ଅର୍ପିତ ହେବାର ବ୍ଯବସ୍ଥା ଅଛି। ଏହି ପାଞ୍ଚଥର ଧୂପ ଓ ଭୋଗ ତାଲିକାର ଏକ ନମୁନା ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଅଛି।

*୧-ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ*

ଏହି ଧୂପ ପ୍ରତିଦିନ ସକାଳୁ ପହଡ ଫିଟିବା ପରେ ସ୍ନାନ, ହୋମ, ବେଶଲାଗି, ସୂର୍ଯ୍ଯ ପୂଜା, ଦ୍ବାରପୂଜା, ଦ୍ବାରପାଳ ପୂଜା ଇତ୍ଯାଦି ସରିବା ପରେ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ପୂଜାରେ ନଡିଆପାତି, ଗୁଆଲହୁଣୀ, ଦହିଓଳି, ବଲ୍ଲଭ, ନଡିଆକୋରା, ପାପୁଡ଼ି, ଖୁଆମୁଣ୍ଡା, ରମ୍ଭ ଓ ଗୁଡକୋରା, ତିନିଗୋଟି ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଥାଳିରେ ବଢାଯାଇ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଭୋଗ ଲଗାଯାଏ। ଏହାକୁ ଠାକୁରଙ୍କର ପ୍ରାତଃକାଳୀନ ଜଳଖିଆ କୁହାଯାଇଥାଏ।

*୨-ସକାଳଧୂପ*

ଏହାକୁ ରାଜଭୋଗ ମଧ୍ଯ କୁହାଯାଇଥାଏ। ଏହା ହେଉଛି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସଙ୍ଖୁଡି ଭୋଗ। ଏହି ଭୋଗରେ ଅଦା ପାଚିଡି, ମହାଦେଇ, ଚାଚିଖେଚୁଡି, ବଡିପିଠା, ନାଡି, କାକତୁଆଝିଲି, ହଂସକେଳୀ, ଯେନାମଣି, ମାଠପୁଳି, ଏଣ୍ଡୁରି, କାନିକା, ଶାଗ, ବୁନ୍ଦିଆଖିରି ଅର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ। ଏହିସବୁ ଭୋଗକୁ ପୂଜାପଣ୍ଡା ମାନେ ସିଂହାସନ ଉପରେ ବସି ଭୋଗ କରିଥାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଓଢଣ ଷଷ୍ଠୀଠାରୁ ବସନ୍ତ ପଞ୍ଚମୀ ପର୍ଯ୍ଯନ୍ତ ଠାକୁରଙ୍କର ଯୋଡଲାଗି ନୀତି ହେଉଥିବାରୁ ପୂଜାପଣ୍ଡା ମାନେ ସିଂହାସନ ତଳେ ବସି ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ସମସ୍ତ ପୂଜାଦ୍ରବ୍ଯକୁ ମୁରୁଜ ପଡିଥିବା ସୀମା ମଧ୍ଯରେ ନରହି ବାହାରେ ରହିଲେ ତାହା ସଙ୍ଖୁଡି ହୋଇଯାଏ। ତେଣୁ ତାହା ମହାପ୍ରସାଦ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ। ଘଷାଜଳ ଓ ବିଡିଆ ପାନ ମଧ୍ଯ ସମର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ।

*୩-ମଧ୍ଯାହ୍ନ ଧୂପ*

ଏହି ଧୂପରେ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ପାଖରେ ମାଠପୁଳି (ବଡ), ମୁଗପାଇତି, ମରିଚିମାଣି, ବଡି, ଖିରିସା, ବୁନ୍ଦିଆ, ସତ୍ଯପଟିଆ ପିଠା, ଶ୍ରୀକରା, ମଧୁରୁଚି, ମାଣ୍ଡୁଅ, ପାଗ ଆରିସା, କାଳିକା, ଅର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ। ବେଳେ ବେଳେ ଏହି ଧୂପ ପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ପହୁଡ ପଡିଥାଏ। ପହୁଡ ସମୟରେ ତିନି ବାଡରେ ବିଡିଆ ଓ ଘଷାଜଳ ଲାଗି ହୁଏ। ପହୁଡ ପରେ ତଳିଛ ମହାପାତ୍ର ସେବାୟତ ସିଂହାସନ ତଳେ ରହି ପ୍ରତ୍ଯେକ ବାଡରେ କର୍ପୂର ଆଳତି ୨୧ଟି ବତୀ ଆଳତି ଓ ସକାଳ ଆଳତି ଦେଇଥାଆନ୍ତି।

*୪-ସନ୍ଧ୍ଯାଧୂପ*

ଏହି ଧୂପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଖରେ ମାଠପୁଳି, ସୁଆରପିଠା, ଚକିଅମାଲୁ, କେଳି, ଖୁଦୁପିତା, ମଣ୍ଡା (ନାନଗାନ), ଖୁରୁମା, ଧାଳିଅନ୍ନ, ପୂଜା ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଧୂପରେ କର୍ପୂର, ୨୧ ବତୀ ଓ ପିଠୋଉ ଆଳତି ହେଲେ ମଧ୍ଯ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ "ଜୟମଙ୍ଗଳ" ଆଳତି ହୁଏ।

*୫-ବଡଶୃଙ୍ଗାର ଧୂପ*

ଏହି ଧୂପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଖରେ ପାଞ୍ଚପଟିଆ ବିରିପିଠା, ଗଜା, ମିଠା ପଖାଳ, ସୁଗନ୍ଧ ପଖାଳ, ପାରିଜାତକ, ଦହି ପଖାଳ, ଚଢେଇ ନଦା, ପରଖ ଘୃତ ପୂଜା ସହ ପୂର୍ଣ୍ଣାହୂତି ଦିଆଯାଇଥାଏ। ଏହି ଧୂପରେ ମୁରୁଜ ପଡୁନଥିବାରୁ ଏହା ସଙ୍ଖୁଡି ପ୍ରସାଦ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ପହୁଡ ନୀତି ହୋଇଥାଏ।

ଏହି ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାରର ଧୂପ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ନିକଟରେ ଦୈନନ୍ଦିନ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ଯ ଆଉ କେତେଗୁଡିଏ ଧୂପ ଓ ପୂଜା ଠାକୁରଙ୍କର ମେଳା ମହୋତ୍ସବ, ବେଶଭୂଷା, ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ବରାଦି ଭୋଗ ହେବାର ବ୍ଯବସ୍ଥାମାନ ଅଛି। ଏହି ସମ୍ପର୍କରେ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଅଛି।

*୬-ଭୋଗମଣ୍ଡପ*

ଭୋଗମଣ୍ଡପ ଧୂପ ମଧ୍ଯାହ୍ନ ଧୂପ ପରେ ହୋଇଥାଏ। ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ଅର୍ଥାତ୍ କୌଣସି ମଠର ଯାତ୍ରୀ, ଅନୁଷ୍ଠାନ, ବରାଦି ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ରୂପେ ପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ପୂଜା ହୋଇଥାଏ। ବେଳେ ବେଳେ ମଧ୍ଯାହ୍ନ ଧୂପ ସହିତ ଏହି ଧୂପ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଧୂପକୁ କେହି କେହି ଛତ୍ରଧୂପ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି। ଏହି ଧୂପ ବାଧ୍ଯବାଧ୍ଯକତା ନୁହେଁ। ଆଉ ମଧ୍ଯ କେତେଗୁଡିଏ ପର୍ବପର୍ବାଣି ରେ ଏହି ଧୂପ ହୋଇଥାଏ। ଭୋଗମଣ୍ଡପରେ ଏହି ଧୂପ ପଞ୍ଚୋପଚାର ମନ୍ତ୍ରରେ ପୂଜା ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଧୂପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଖରେ ଅବଢା, ଡାଲି, ବେସର, ମହୁର, ଖଟା, ଶାଗ, କାନିକା, ଘିଅ ଅନ୍ନ, ଅଦା ହେଙ୍ଗୁ ଖେଚୁଡି, ମେଥିପିତା ଆଦି ସହିତ ଖଜା, ଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ଆଦି ପିଠା ମଧ୍ଯ ଭୋଗ ହୁଏ। କେତେକ ପର୍ବପର୍ବାଣି ରେ ମଧ୍ଯ ଏକାଧିକ ଭୋଗମଣ୍ଡପ ପୂଜା ହୁଏ। ଏହାକୁ ପଛ ଭଅଣ୍ଡ କୁହାଯାଏ।

*୭-ଶୀତଳ ଭୋଗ*

ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ରଥ ଉପରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ବିଶ୍ରାମ ନେଇଥିବା ସମୟରେ ଏହି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଭୋଗ ବଳଗଣ୍ଡି ଛକରେ ରଥ ଉପରେ ହୋଇଥାଏ। ତିନି ରଥରେ ଅମୃତ କୁଣ୍ଡ କୋରା, ଖଇ, ପାଚିଲା କଦଳୀ, ସପୁରୀ, ପଣସ, ରାଶିଲଡୁ, ପଇଡ ଆଦି ଭୋଗ ଲାଗି ହୁଏ।

*୮-ଗୁଣ୍ଡିଚାଘର ଭୋଗ*

ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଥିବା ଯଜ୍ଞବେଦୀ ବା ସିଂହାସନ ଉପରେ ରହିଥିବା ସମୟରେ ଯେଉଁ ଭୋଗ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଗୁଣ୍ଡିଚାଘର ଭୋଗ କୁହାଯାଏ। ଏହି ଭୋଗରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ସରପୁଳି, କାନ୍ତି, ସଂସ ବଲ୍ଲଭ, ପୀୟୂଷ, ସୁନାଡୀ, ଖେଚୁଡି, ଡାଳିମ୍ବ ନଦା କଦମ୍ବ, ସରସ ମୁଆଁ, ଗଜା, ଭଜା, ସରକାନ୍ତି, ଦୁଗ୍ଧ, ଖିରି, ଗୋଟିକା, ଟାକୁଆ ଆଦି ଭୋଗ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ।

*୯-ଅଣସର ଭୋଗ*

ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଅଣସର ଘରେ ରହିଥିବା ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ ହେଉଥିବା ଭୋଗକୁ ଅଣସର ଭୋଗ କୁହାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଭୋଗରେ ଠାକୁରଙ୍କ ଧୁଆମୁଗ, ପଣା ସମେତ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଖଇ, କଦଳୀ, ପଣସ, ଆମ୍ବ, କୋରା , ଦଶମୂଳ ଇତ୍ଯାଦି ଭୋଗ ଅର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ। ଅଣସର ୧୫ ଦିନ ମଧ୍ଯରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲାଗି ହୋଇଥାଏ। ଯଥା ପଞ୍ଚମୀରେ ଫୁଲରି ଲାଗି, ଦଶମୀରେ ଚକାବିଜେ, ଏକାଦଶୀରେ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି, ଦ୍ବାଦଶୀରେ ରାଜପ୍ରସାଦ ଲାଗି, ତ୍ରୟୋଦଶୀରେ ଘଣାଲାଗି ଓ ଶ୍ରୀପୟର ପୂଜା, ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀରେ ଚକାଅପସର ଲାଗି ଓ ଅମାବାସ୍ଯାରେ ନେତ୍ରୋତ୍ସନ ଓ ନବ ଯୌବନ ଦର୍ଶନ ହୋଇଥାଏ।

*୧୦-ପହିଲି ଭୋଗ*

ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିଠାରୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପର୍ଯ୍ଯନ୍ତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପହିଲି ଭୋଗ ନୀତି ହୋଇଥାଏ। ଏହି ନୀତିରେ ଅବଢା ଭୋଗ ସମେତ ମୂଳା ଓ ଦହି ଆଦିରେ ଏକ ପ୍ରକାର ମୂଳା ରାଇତା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ଧନୁ ମୁଆଁ ଓ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ମକର ଚାଉଳ ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ପହିଲି ଭୋଗରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଝିଲି, ଦରପୁଆ ବଡି, ବଡା, କାକରା, ଅମାଲୁ, ଆରିସା, ଏଣ୍ଡୁରି, ମୁଗେଇ, ନଡୁ, ଗଜା, ଖଇର ଚୂଳ, ଗଇଣ୍ଠା, ଚୁଡ଼ାପୁଆ, ମଣ୍ଡା, ଆଦି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ।

*୧୧-ଅଧରପଣା ଭୋଗ*

ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରୁ ବାହୁଡି ଆସିଲା ପରେ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଅଧରପଣା ଭୋଗ ଅର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ। ଏତଦ୍ବ୍ଯତୀତ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଗୁଡିକରେ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ପାଖରେ ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ମାଧ୍ଯମରେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଭୋଗଲାଗି ହେବାର ବ୍ଯବସ୍ଥାମାନ ଅଛି। ଯଥା - ବାହୁଡା ଦିନ ଛେନାପୋଡ ପ୍ରଭୁମାନଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ। ଭାଦ୍ରବ କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ ଦିନ ରାଶିଲଡୁ ଓ ରାଶିକୋରା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ, ଭାଦ୍ରବ ଅମାବାସ୍ଯା (ସପ୍ତପୁରୀ ଅମାବାସ୍ଯା) ଦିନ ସପ୍ତପୁରୀ ପିଠା ସକାଳ ଧୂପରେ ଲାଗିଥାଏ। ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଳଦ୍ବାଦଶୀ ଅର୍ଥାତ୍ ବାମନ ଜନ୍ମଦିନ ଇନ୍ଦ୍ରଧ୍ବଜ ପୂଜା ନିମନ୍ତେ ଦୁଇଓଳି ଅନ୍ନ ମହାସୁଆରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ମଣ୍ଡପକୁ ନେଇଥାନ୍ତି। ବର୍ଷକ ମଧ୍ଯରେ ଏହି ଗୋଟିଏ ଦିନ ଠାକୁରଙ୍କର ଅମୁଣିଆ ସଙ୍ଖୁଡି ବାହାରକୁ ନିଆଯାଇଥାଏ। କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଦୈନଦିନ ନୀତି ପରି ନୀତି ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ଯ ବାଳ ଧୂପ ସମୟରେ ଏକ ପ୍ରକାରର ଲିଆ ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏହାକୁ ''ହରି ବଲ୍ଲଭ ଲିଆ' କୁହାଯାଏ । ଚୈତ୍ର ଶୁକ୍ଳ ନବମୀ ବା ରାମନବମୀର ପୂର୍ବଦିନ ରାତିରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଜେଉଡ ଭୋଗ ଓ ଅକ୍ଷୟତୃତୀୟାଠାରୁ ୨୧ ଦିନ ଚନ୍ଦନ ମଣ୍ଡପରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ମାଣ୍ଡୁଅ ଭୋଗ ଓ ବିଡିଆ ମଣୋହି ହୁଏ। ବର୍ଷକ ମଧ୍ଯରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଠାକୁରଙ୍କର ହେଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବେଶ ସମୟରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଖିରି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ବେଶଖିରି ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଏହି ଖିରି ଖିର ସାଚି, ଖୁଆ, ଚାଉଳ ବା ସୁଜି ଆଦି ମିଶ୍ରଣରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।

ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ସ୍ଥିତ ପୀଠରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ ହେଉଥିବା ଭୋଗକୁ ପ୍ରସାଦ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରସାଦକୁ ମା' ବିମଳା ଦେବୀଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ ହେଲେ, ତାହା ମହାପ୍ରସାଦରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ। ଶାଗ ମଧ୍ଯରେ କୋଶଳାଶାଗ, ମୂଳାଶାଗ ଓ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ଅଗସ୍ତିଶାଗ ବ୍ଯତୀତ ଅନ୍ଯ ଶାଗ ଭୋଗ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ। ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ଯ ସାମଗ୍ରୀ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାର ର ଅଟେ। ଯଥା ସାତ୍ତ୍ବିକ , ରାଜସିକ ଓ ତାମସିକ। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଏକ ଦେବ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଠାରେ କେବଳ ସାତ୍ତ୍ବିକ ପ୍ରକାରର ଖାଦ୍ଯ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ। ଅଗଣିତ ଭକ୍ତମାନେ ଏହି ଭୋଗ (ମହାପ୍ରସାଦ) ଖାଇ ଅପାର ତୃପ୍ତି ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି।

ସର୍ବୋପରି ମାନବୀୟ ଧର୍ମରେ ବିବିଧତା ଓ ବିଭିନ୍ନତା ଥିଲେ ମଧ୍ଯ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛି ପରସ୍ପର ମଧ୍ଯରେ ଶାନ୍ତି, ମୈତ୍ରୀ, ସାମ୍ଯ, ପ୍ରୀତି ଓ ଏକତା ଆଦିର ମହାମିଳନ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ଧୂପ ଓ ଭୋଗ ସମ୍ଭାର

ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ଧୂପ ଓ ଭୋଗ ସମ୍ଭାର