ବାହାଘରର କଥା ମନରେ ଆସିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ମନ୍ତ୍ର ମନର ଆକାଶରେ ଉଦୟୀମାନ ହୁଏ।ଯାହା-

ଯଥା ରାବଣ ସହ ମନ୍ଦୋଦରୀ

ଯଥା ନଳ ସହ ଦମୟନ୍ତୀ

ଯଥା ରାଘବ ସହ ଜାନକୀ

ଯଥା ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ସହ ଗନ୍ଧାରୀ

ଯଥା ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସହ ଉର୍ମିଳା

ଅର୍ଥ ଜୀବନରେ ଏମାନଙ୍କ ଯୋଡି ଭଳି ବିବାହିତା ଦମ୍ପତିଙ୍କ ଯୋଡି ସର୍ବଦା ସୁଖୀ ରହୁ।

ବାହାଘର ଦୁଇଟି ମନ ଓ ଶରୀରର ମିଳନର ସାମାଜିକ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଏକ ଉତ୍ସବ।ଯେଉଁ ଉତ୍ସବରେ ଦୁଇଟି ମନ ଓ ଦୁଇଟି ଦେହ ସହ ଦୁଇ ପରିବାରର ମିଳନ ଘଟେ।ସମାଜରେ ବିବାହର ମହତ୍ୱ ସର୍ବଦା ଉପରେ।ବିବାହ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥିରେ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଵିଧି ଓ ନିୟମ ମଧ୍ୟ ପାଳିତ ହୁଏ।ଦୁଇଟି ନବ ଦମ୍ପତି କିଭଳି ଆଗାମୀ ଜୀବନଟିକୁ ଖୁସିରେ ବିତେଇବେ ସେଥିପାଇଁ ପାରିବାରିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଵିଧି ଓ ନିୟମର ପାଳନ କରାଯାଇ ଇଷ୍ଟ ଏବଂ ଅଭିଷ୍ଟ ଦେବତାଙ୍କ ପାଖରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରାଯାଇ ଦୁହିଁଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରାଯାଏ।

ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ବିବାହର ଭୂମିକା

ମଣିଷ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ନିଜକୁ ସାମାଜିକ ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧିବାକୁ ଅନେକ ପ୍ରକାର ନୀତି ନିୟମର ସାହାର୍ଯ୍ୟ ନିଏ।ସେହି ନୀତି ନିୟମ ଭିତରୁ ବିବାହ ଅନ୍ୟତମ।ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ବିବାହର ଭୂମିକା ବେଶ୍ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପଡେ଼ କାରଣ ଏହି ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ,ବସ୍ତ୍ର ଓ ବାସଗ୍ରୁହ ଭଳି ମୈଥୁନ ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ ଆବଶ୍ୟକତା।ଏହି ମୈଥୁନ ରୂପୀ ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇଁ ମଣିଷ ବିବାହ ରୂପୀ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆୟୋଜନ କରିଥାଏ।ଏହି ଆୟୋଜନ ଏକ ପ୍ରକାର ଆନନ୍ଦମୟ ପରିସ୍ଥିତିର ବାର୍ତ୍ତାବରଣ ତିଆରି କରୁଥିବା କାରଣରୁ ଏହାକୁ ମନେରଖିବା ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ଧରଣର ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରାଯାଏ।ଏହି ଉତ୍ସବରେ ଅଭିନ୍ନ ନୀତି ନିୟମ ତଥା ଭୋଜି ଭାତର ମଧ୍ୟ ଅୟୋଜନ ହୋଇଥାଏ।ଏହି ବିବାହରେ ଅନେକ ବିଜ୍ଞ ଓ ଜ୍ଞାନୀ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶୁଦ୍ଧ ମନ୍ତ୍ର ଧ୍ୱନି ହୁଏ।ବିବାହ କେବେବି ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ନୁହେଁ ପରନ୍ତୁ ଏହା ଅନେକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆୟୋଜିତ ହୁଏ।ସାଧାରଣତଃ ଅଧିକାଂଶ ଗାନ୍ଧାର୍ବ ମତାନୁଯାୟୀ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରୁଥିବା ବେଳେ ଅନେକ କେବଳ ନିଜର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବୀ କିମ୍ବା ଦେବତାଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ବରଣମାଳାର ଅଦଳ ବଦଳରେ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମପନ୍ନ କରନ୍ତି।ଅନେକ ଜାଗାରେ ବୈଦିକ ରୀତି ଓ ନୀତିରେ ବାହାଘର କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲୁଥିବା ବେଳେ ଅନେକ ଜାଗାରେ ବୈବାହିକ ଦମ୍ପତିମାନେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ରୀତି ଓ ନୀତିରେ ବାହାଘରର ପବିତ୍ର ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧି ହୁଅନ୍ତି।

ଆମ ଦେଶ ଅନେକ ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ଜନନୀ ହେବା କାରଣରୁ ସମସ୍ତ ବିବାହରେ ରହିଥାଏ କିଞ୍ଚିତ ଭିନ୍ନ।କେଉଁଠି ବୈଦିକ ରୀତି ତ କେଉଁଠି ଆଧୁନିକ ରୀତି ଏବଂ କେଉଁଠି ନିଜ ନିଜ ଆଞ୍ଚଳିକ ରୀତି ନୀତିରେ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି।ବିବାହ ବାସ୍ତବରେ ଦୁଇ ଶରୀରର ମିଳନ ହେବା କାରଣରୁ କିଛି ସଂସ୍କୃତି ଏକପତିବ୍ରତ ଏବଂ ଏକପତ୍ନୀବ୍ରତ ଭଳି ପ୍ରଥାର ସମର୍ଥନ କରନ୍ତି।ଜୀବନରେ ଏକ ସାଥି ସହ ସମ୍ପର୍କ ରଖିଲେ ତାହା ପବିତ୍ର ଏବଂ ଵିଧିନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ମାନୁଥିବା ବେଳେ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ଭଳି ପ୍ରଥାକୁ ନ ମାନି ଏକାଧିକ ଜୀବନସାଥି ବରଣ କରନ୍ତି।ଅନେକ ଜାଗାରେ ବିବାହକୁ କିଛି ଅନ୍ଧ ବିଶ୍ୱାସ ସହ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପୃକ୍ତ କରାନ୍ତି ଯଥା- କନ୍ୟାର ବିବାହ ଦିନ ବର ବିବାହ ନ କଲେ ମଙ୍ଗୁଳା କହି ହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖିବା,ଯୌତୁକ ଭଳି ପ୍ରଥାକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା,ଶୁଭ କାମରେ ବିଧବା ନାରୀମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମିଳିତ ନ କରିବା,ବିବାହରେ ଗାଁରେ ଭୋଜିଭାତ ନ କଲେ ଗାଁରେ ନିଆଁ ପାଣି ବାସନ୍ଦ କରିବା।ଏହି ଭଳି କିଛି ଅନ୍ଧ ବିଶ୍ବାସ ପାଇଁ ବିବାହ କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି ଟିକେ ଭିନ୍ନ ଏବଂ କରୁଣ୍ୟ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି କରେ।

ବାହାଘରର ନିୟମ ଓ ଅନନ୍ୟ ଵିଧି

ବାହାଘର ଏକ ପବିତ୍ର ବନ୍ଧନ।ଯେଉଁ ବନ୍ଧନରେ ଦୁଇ ନବ ଦମ୍ପତିଙ୍କୁ ବାନ୍ଧି ଆଗାମୀ ଜୀବନଟିକୁ ଖୁସିରେ ବିତାଇବାର ଆଶୀର୍ବାଦ ଦିଆଯାଏ।ବିବାହ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଯେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସହ ଅନ୍ୟ ଏକ ନାରୀର ଶାରୀରିକ ମିଳନ ଘଟେ।ଯାହାଫଳରେ ସେମାନେ ଆଗାମୀ ବଂଶଧରମାନଙ୍କୁ ଧରାବତାରଣ କରାଇବାରେ ସମର୍ଥ ହୁଅନ୍ତି।ସେହି ବିବାହରେ ରହିଥାଏ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଵିଧି ଓ ନିୟମ ଯାହା ସେହି ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସଂସ୍କୃତିକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ କରେ।

ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟ ନିଜର ମନ ମୁତାବକ କନ୍ୟା କିମ୍ବା ବର ଚୟନ କରି ଆଗାମୀ ଜୀବନ କେମିତି କଟିବ ତାର ପୂର୍ବ ସୂଚନା ଜାଣିବା ପାଇଁ ଜ୍ୟୋତିଷାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ରାଶି ଏବଂ ନାମମେଳକ କରାନ୍ତି।ଏହି ନାମ ମେଳକରେ ରାଜଯଟକ ଏବଂ ମାଧ୍ୟମ ସୁଖ ପଦ ଆଦି ଫଳାଫଳକୁ ଗ୍ରହଣ ମନେ କରନ୍ତି।ଏହିଭଳି ଭାବେ ନାମ ମେଳକ ପରେ ବିବାହର ତିଥି ସ୍ଥିର କରାଯାଏ।ବିବାହର ତିଥି ସ୍ଥିର ସରିବା ପରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ବାସ୍ତବିକା ଵିଧି ଓ ନୀତି।ବିବାହର ନିମନ୍ତ୍ରଣପତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତି ସରିବା ପରେ ସେହି ନିମନ୍ତ୍ରଣପତ୍ରକୁ ନିଜର ଇଷ୍ଟଦେବ ଏବଂ ଆଦ୍ୟ ଦେବ କିମ୍ବା ଦେବୀଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରାଯାଇ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନିଜର ପରିଜନମାନଙ୍କୁ ଦେଇ ବିବାହରେ ଯୋଗ ଦେବାର ନିମନ୍ତ୍ରଣ ଦିଆଯାଏ।ବିବାହ ଯେତେ ଯେତେ ଆଗକୁ ଆସୁଥାଏ ଦୁଇ ପରିବାରଙ୍କ ଭିତରେ ସମ୍ପର୍କର ସ୍ଥିତି ସେତେ ସୁଦୃଢ ହୋଇଥାଏ।ବିବାହ ନିମନ୍ତେ କନ୍ୟାପରିବାର ଅନେକ ପ୍ରକାର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଲାଗିପଡନ୍ତି ଯଥା-ବଡ଼ି ପକାଇବା,ହଳଦୀ ଚୁରିବା,ମୁଗ ବାଟିବା,ନୁଆଁ ଲୁଗା କିଣିବା ଇତ୍ୟାଦି।

ଅନେକ ଅପେକ୍ଷା ପରେ ଆସେ ବିବାହର ଦିନ।ବିବାହ ପୂର୍ବ ଦିନ ଝିଅ ଓ ପୁଅଙ୍କ ଶରୀରକୁ ସୁସ୍ଥ ଏବଂ ନିରୋଗ ରଖିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ହଳଦୀର ପାଣିରେ ସ୍ନାନ କରାଯାଏ ଯାହାକୁ ବଡ଼ୁଅପାଣି ଗାଧୁଆ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।ଅନେକ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଅବିବାହିତ ଅବସ୍ଥାର ଏହା ହେଉଛି ଶେଷ ସ୍ନାନ ତେଣୁ ଘରର ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନେ ବର କିମ୍ବା କନ୍ୟାଙ୍କୁ ଏହି ବାଡ଼ୁଅପାଣିରେ ଗାଧେଇଥାନ୍ତି।ପରେ ପରେ ମେହେନ୍ଦି ଲଗେଇବା ଏବଂ ସଜ ହେବା ଆଦି ଵିଧି ରହିଥାଏ।ବିବାହର ପୂର୍ବ ଦିନ ବର ଘରୁ କନ୍ୟା ପାଇଁ କିଛି ସାଜସଜ୍ଜାର ସାମଗ୍ରୀ ଆଣି ଆସନ୍ତି ଯାହାକୁ ‘ବୋହୁଦେଖା' କିମ୍ବା ‘ବୋହୁ ଡାକରା' କୁହାଯାଏ।

ସବୁ ଵିଧି ନୀତି ଓ ନିୟମ ଭିତରେ ଆସେ ବିବାହ ଦିନ।ଅନେକ ଜାଗାରେ ଝିଅ ବୋହୁ ହୋଇ ପୁଅ ଘରକୁ ଯାଇ ବିବାହ କରେ ତ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଜାଗାରେ ପୁଅ ବର ବେଶରେ ନିଜ ଶଶୁର ଘରେ ଆସି ବିବାହ ହୋଇ ପୁଣି ତା ଘରକୁ ଯାଏ।ବିବାହ ଦିନ ବର ଓ ବଧୂ ନୂତନ ବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ବସିଥାନ୍ତି।ବର କନ୍ୟା ଦୁହେଁ ନିଜର ଗୁରୁଜନଙ୍କୁ ନିଜ ହସ୍ତରେ ଚାଉଳ ଦାନ କରନ୍ତି ଯାହାକୁ ‘ଚାଉଳ ଅଞ୍ଜୁଳି’କୁହାଯାଏ।ଏହି ଚାଉଳ ଅଞ୍ଜୁଳି ବିଧି ପରେ ବର ଗୀତ ଓ ନାଚର ତାଳେ ତାଳେ ନିଜର ବରଯାତ୍ରୀ ଧରି ବାହାରେ।ଯେଉଁଥିରେ ସମସ୍ତେ ସବୁ ଦୁଃଖ ଭୁଲି ନାଚ ଓ ଗୀତରେ ମାତନ୍ତି।ବର ନିଜର ବରଯାତ୍ରୀଧରି ଆସିବା ପରେ କନ୍ୟା ପରିବାର ବର କୁ ସ୍ନେହଭାବରେ ଆଦରି ବାହା ବେଦୀ ନିକଟକୁ ନିଅନ୍ତି ଯାହା ‘ବାଟ ବରଣ'ନାମରେ ଖ୍ୟାତ।ବେଦୀରେ ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହ ପୁରୋହିତଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରରେ ଦଶ ଦିଗପାଳ ଏବଂ ସମସ୍ତ ଦେବାଦେଵୀଙ୍କୁ ଆବାହନ କରି ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ।ବେଦୀରେ କନ୍ୟା ଓ ବରଙ୍କ ଗଣ୍ଠିଆଳ ବନ୍ଧନ ସହ ହସ୍ତ ବନ୍ଧନ କରାଯାଇ ବିବାହ ବନ୍ଧନରେ ବନ୍ଧା ଯାଏ।ପରେ ପରେ କନ୍ୟା ପିତାର କନ୍ୟାଦାନ କରି ନିଜ କନ୍ୟାକୁ ବର ହସ୍ତରେ ଦିଅନ୍ତି।

ନିଜ ଭଉଣୀର ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଆଗକୁ ଯେମିତି ଭଉଣୀର କିଛି ଅସୁବିଧା ନ ହୁଏ ସେହି କଥା ଜଣେଇବାକୁ ଶାଳକ ବର ଉପରେ ଏକ ଶକ୍ତ ବିଧା ପ୍ରହାର କରେ ଯାହା ‘ଶାଳକ ବିଧା' ପ୍ରହାର ନାମରେ ଖ୍ୟାତ।ପରେ ପରେ କନ୍ୟା ଓ ବରଙ୍କ ଅଗ୍ନି ପରିକ୍ରମା,ଲଜ୍ୟା ହୋମ,ସିନ୍ଦୁର ଦାନ,ଚୁଡ଼ି ଦାନ,ବରଣ ମାଳା ପ୍ରଦାନ ଇତ୍ୟାଦି ଵିଧି ହୋଇଥାଏ।ଅଗ୍ନିଙ୍କୁ ସାକ୍ଷୀ ରଖି ଉଭୟ ଉଭୟଙ୍କର ଦଶ ଦୋଷ କ୍ଷମା କରିବାର ଶପଥ ନେଇ ବିବାହ ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧି ହୁଅନ୍ତି।ବିବାହର ସମାପ୍ତ ପରେ ବର ବଧୂଙ୍କ ଭିତରେ ଏକ କୌତୁହଳ ଖେଳ ହୁଏ ଯାହାକୁ ‘କଉଡ଼ି ଖେଳ'କୁହାଯାଏ।

ଅନେକ କୁହନ୍ତି ଏହି ଖେଳରୁ କିଏ ବୈବାହିକ ଜୀବନରେ ଅଧିକ କ୍ଷମତାଶିଳ ହେବ ତାହା ଜଣାପଡ଼ିଯିବ।ବିବାହ ଶେଷ ପରେ ବର ଓ ବଧୂ ଚାରିଦିନ ଯାଏଁ ଅଲଗା ରହିବେ।ଚାରିଦିନ ରାତିରେ ଉଭୟଙ୍କର ଏକ ହୋମ ହେବ ଯାହା ଚତୁର୍ଥୀ ହୋମ ଭାବରେ ଜଣା।ଏହି ଵିଧି ପରେ ବର ବଧୂ ବାସର ଶେଜକୁ ଯାଇ ନିଜର ଚତୁର୍ଥୀ ରାତିର ଅମୃତ ରସକୁ ପାନ କରି ନିଜର ବୈବାହିକ ଜୀବନର ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି।ଏହି ରାତ୍ରି ଟି ଉଭୟଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଅମୃତ ତୁଲ୍ଲ୍ୟ ଅଭୁଲା ରାତି ପାଲଟିଯାଏ।

ବାହାଘର ଏକ ସାମାଜିକ ବନ୍ଧନ ଯାହା ଦୁଇ ଦମ୍ପତିଙ୍କୁ ଆଗାମୀ ଜୀବନର ଏକ ଉତ୍ତମ ମାର୍ଗ।ଏହା ଅନ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦର ଏକ ପର୍ବ।ଏହି ପର୍ବରେ ଦୁଇ ପରିବାର ସହ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତିର ମିଳନ ଘଟେ।କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ଆଉ ସେହି ପୁରାତନ ସଂସ୍କୃତିର ଝଲକ୍ ଦିଶୁନି।ଚାରିଆଡେ ବିବାହ ନାମରେ ଶୋଷଣ,ମଦ ଓ ମାଂସର ଆସାର ଏବଂ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୁଷଣକାରୀ ଯନ୍ତ୍ର ଦାନବର କରାଳ ଚିତ୍କାରରେ ଯେମିତି ଏହି ପବିତ୍ର ବନ୍ଧନ ଅପବିତ୍ର ହେବାରେ ଲାଗିଛି।ଏହି ଧ୍ଵ୍ଂସାବିମୁଖି ଅବସ୍ଥାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ପୁଣି ସେହି ପୁରାତନ ବୈଦିକ ବିବାହର ପୁନୋଃଥାନ ଅତି ଆବଶ୍ୟକ।ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଆମ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଆମ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ବଜାଇରହିବ।

କବି- ବାଦଲ ପଲେଇ

।

ବାହାଘର - ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୃତାନ୍ତ

ବାହାଘର ଏକ ସାମାଜିକ ମିଳନ ଉତ୍ସବ ଯେଉଁ ଉତ୍ସବରେ ସମସ୍ତେ ଆନନ୍ଦିତ ହୋଇ ଖୁସି ମନରେ ପାଳନ କରନ୍ତି।