✡️☘️✡️ ପବିତ୍ର ବେଦ ✡️☘️✡️

ବେଦ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ମୁଖ୍ୟ ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ଏବଂ ସଂହିତା,ବ୍ରାହ୍ମଣଭାଗ,ଆରଣ୍ୟକ,ଉପନିଷଦ,ବେଦାଙ୍ଗ,ଉପବେଦର ସମୂହକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଋଷିମାନେ ଏହକୁ ଶୁଣିକରି ମନେରଖୁଥିବାରୁ ଏହାର ଅନ୍ୟନାମ ଶ୍ରୁତି,ଏହି ବେଦ ପରମ୍ପରାକୁ ମାନୁଥିବା ସନାତନହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମୀଙ୍କୁ ଶ୍ରୌତୀ ବା ଶ୍ରୋତ୍ରୀୟ କୁହଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବେଦର ନିଜସ୍ୱ ସଂହିତା,ବ୍ରାହ୍ମଣ,ଉପନିଷଦ,ଆରଣ୍ୟକ,ବେଦାଙ୍ଗ ଓ ଉପବେଦ ରହିଛି ।

ବିଦ୍‌’ (ବିଦ୍‌ ଅର୍ଥ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା) ଧାତୁରୁ ବେଦ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି । ବେଦ ଖାଲି ଭାରତବର୍ଷ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ମାନବଜାତି ପାଇଁ ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ଜ୍ଞାନର ଭଣ୍ଡାର । ବେଦ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ମୂଳ ଆଧାର । ବେଦ ୪ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ଯଥା- ଋକ, ୟଜୁଃ, ସାମ ଓ ଅଥର୍ବଣ । ବେଦ ଅପୌରୁଷେୟ ଅର୍ଥାତ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ହୋଇନାହିଁ । ଏହା ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କଠାରୁ ମନ୍ତ୍ରଦ୍ରଷ୍ଟା ଋଷିମାନେ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ।[୨]

ପାଦବଦ୍ଧ(ପଦ୍ୟ) ଓ ଅର୍ଥଯୁକ୍ତ ଛନ୍ଦୋବଦ୍ଧ ବୈଦିକ ମନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଋକ, ଗୀତରୂପେ ସଙ୍କଳିତ ବୈଦିକ ମନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସାମ ଏବଂ ଗଦ୍ୟାକାର ଛନ୍ଦୋବଦ୍ଧ ମନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ୟଜୁଃରୂପେ ଖ୍ୟାତ । ଋକ୍ ଏବଂ ୟଜୁଃର ମନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଥୁଳଜଗତରେ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ଉପଯୋଗ ପାଇଁ ଅଥର୍ବଣ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।

ଯଜ୍ଞର କର୍ମକାଣ୍ଡରେ ଋକ, ଯଜୁଃ ଓ ସାମ-ଏହି ତିନି ବେଦରୁ ମନ୍ତ୍ର ପାଠ କରାଯାଏ । ‘ବ୍ରହ୍ମା’ ଯଜ୍ଞର ଅଧ୍ୟକ୍ଷରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସେ ଚାରିବେଦର ଜ୍ଞାତା ଓ ଅଥର୍ବବେଦର ବିଶେଷଜ୍ଞ । ଋକବେଦର ପ୍ରତିନିଧି ‘ହୋତା’, ଯଜୁର୍ବେଦର ପ୍ରତିନିଧି ‘ଅଧ୍ୱର୍ୟୁ’ ଓ ସାମବେଦର ପ୍ରତିନିଧି ‘ଉଦ୍‌ଗାତା’ ଯଜ୍ଞବିଧାନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଅଥର୍ବ ବେଦର ପ୍ରତିନିଧି ‘ବ୍ରହ୍ମା’ ଯଜ୍ଞକାର୍ଯ୍ୟରେ ସାକ୍ଷୀ ହୋଇ ବସନ୍ତି ।

ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

*ଋଗ୍‌ବେଦ*

ବିଜ୍ଞାନକାଣ୍ଡ ଭାବେ ପରିଚିତ ଋଗ୍‌ବେଦ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କର ପ୍ରାଚୀନତମ ଆଦି ପୁସ୍ତକ। ଋଗବେଦରେ ଋଚା (ବୈଦିକ ମନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା) ୧୦,୫୮୦।

ଏହାର ଅଧିପତି ଗ୍ରହ ବୃହସ୍ପତି,ବାର ଗୁରୁବାର । ଏମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ବସିଷ୍ଠ,ଭୃଗୁ ଗୋତ୍ରୀ,ଦେବତା ଅଗ୍ନି(ଜାତବେଦା),ଛନ୍ଦ ଗାୟତ୍ରୀ । ଆୟୁର୍ବେଦ ଏହାର ଉପବେଦ ।[୩] ମନୁଷ୍ୟକୁ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଏହି ମନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।ଏହାର ୨୧ଟି ଶାଖା ଥିବାର ଚାରଣ ବ୍ୟୁହ ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ଜଣାଯାଏ । ଏହାର ଶାଖା ଯଥା ଶାକଳ,ବାଷ୍କଳ,ଆଶ୍ୱଲାୟନ,ସାଙ୍ଖ୍ୟାୟନ,ମାଣ୍ଡୁକେୟ, ଐତରେୟୀ, କୌଷୀତକୀ, ଶୈଶିରୀ,ପୈଙ୍ଗୀ ଆଦି ଶାଖା ମାନ ଅଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ ଶାକଳ ଶାଖା ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଛି । ଏହାର ସ୍ୱଭାବ ସାତ୍ତ୍ୱିକ ଏବଂ ଏହାକୁ ବାଚିକ ଓ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ ପଢାଯାଏ । ଋଗ୍‌ବେଦର ଦୁଇ ପ୍ରଧାନ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗ୍ରନ୍ଥ ଯଥା- ୧. ଐତରେୟ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ ୨. କୌଷିତକୀ ବା ସାଂଖ୍ୟାୟନ ବର୍ତ୍ତମାନ ଉପଲବ୍ଧ । ଐତରେୟ ଉପନିଷଦ ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନ ଉପଲବ୍ଧ ଏହାର ଏକମାତ୍ର ଉପନିଷଦ।ଏହାର କଳ୍ପସୂତ୍ର ମଧ୍ୟରେ କୌଷିତକୀ,ସାଂଖ୍ୟାୟନ,ଆଶ୍ୱ୍ୱଳାୟନ ଆଦି ଗୃହୀତ । ଋଗ୍‌ବେଦ ମୁଖ୍ୟତଃ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର,କର୍ଣ୍ଣାଟକ,କେରଳ,ତାମିଲନାଡୁ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ।

: *ଯଜୁର୍ବେଦ*

କର୍ମକାଣ୍ଡ ଭାବେ ପରିଚିତ ଦ୍ୱିତୀୟ ବେଦ ଯଜୁର୍ବେଦର ବୈଦିକ ମନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା ୧,୯୭୫ କର୍ମ ପ୍ରେରଣା ପ୍ରଦାନ କରିବା ଏହି ମନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ୟଜୁର୍ବେଦରେ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କ୍ରିୟାକଳାପ ଏବଂ ଉପାସନାଦି ଅଛି । ଧନୁର୍ବେଦ ଏହାର ଉପବେଦ। ଏହାର ଅଧିପତି ଗ୍ରହ ଶୁକ୍ର, ବାର ଶୁକ୍ରବାର । ଏମାନେ ବହୁଗୋତ୍ରୀ, ଦେବତା ବାୟୁ(ମରୁତ୍ ବା ମାତରିଶ୍ୱା), ଛନ୍ଦ ଉଷ୍ଣିକ୍ । ଯଜୁର୍ବେଦର ଦୁଇଟି ପରମ୍ପରା ଅଛି:୧. ଶୁକ୍ଳ ବା ବାଜସନେୟୀ ଓ ୨. କୃଷ୍ଣ ବା ମିଶ୍ର । ଶୁକ୍ଳ ଯଜୁର୍ବେଦ କୃଷ୍ଣ ଯଜୁର୍ବେଦ ଅପେକ୍ଷା ବେଶି ଆଦରଣୀୟ, କାରଣ

ସଂହିତା ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅଲଗା ହୋଇ ରହିଛି। ଏହାର ସ୍ୱଭାବ ରାଜସିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଉପାଂଶୁ ଭାବେ ଜପ କରାଯାଏ ।

: *ସାମବେଦ*

ଉପାସନା କାଣ୍ଡ ଭାବେ ପରିଚିତ ସାମବେଦର ମନ୍ତ୍ରମାନ ଗାନ କରିବାକୁ ହୁଏ । ଏହାର ଅଧିପତି ଗ୍ରହ ମଙ୍ଗଳ,ବାର ମଙ୍ଗଳବାର । ସାମବେଦ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମୁଖୀ, ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ଆନ୍ତରିକ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ବିକଶିତ କରେ । ଗାନ୍ଧର୍ବବେଦ (ସଙ୍ଗୀତ ବିଦ୍ୟା) ସାମବେଦର ଉପବେଦ ବା ଅଙ୍ଗ ଅଟେ । ସାମବେଦର ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ କାଶ୍ୟପ ବା ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ ଗୋତ୍ରୀ,ଆଦିତ୍ୟ(ସୂର୍ଯ୍ୟ ବା ବିଷ୍ଣୁ) ଦେବତା ଓ ଅନୁଷ୍ଟୁପ୍ ଛନ୍ଦ ଅଟେ । ସାମବେଦର ଉପନିଷଦ ହେଉଛି-କେନ ଉପନିଷଦ(ଜୈମିନୀୟ ଶାଖା) ଓ ଛାନ୍ଦୋଗ୍ୟ ଉପନିଷଦ । ସାମବେଦର ଅନେକ ଶାଖା (ଅର୍ଥାତ ଉଚ୍ଚାରଣ ତଥା ମନ୍ତ୍ରବିଭାଜନ ଶୈଳୀ) ମଧ୍ୟରୁ ରାଣାୟଣୀୟ, ସାତ୍ୟମୁଗ୍ର, କାଳାପ, କୌଥୁମୀ, ଜୈମିନୀୟ(ତଲବକାର) ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରଧାନ । କୌଥୁମୀ ଶାଖାର ୬ଟି ଭେଦ ଅଛି ଯଥା: ସାରାୟଣୀୟ, ବାତରାଣୀୟ, ବୈଧୃତ, ପ୍ରାଚୀନ, ତୈଜସ ଓ ଅନିଷ୍ଟକ । ଉତ୍ତର ଭାରତ,ଓଡ଼ିଶା,ଆନ୍ଧ୍ର ଆଦି ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ କୌଥୁମୀ ଶାଖାର ପ୍ରଚଳନ ଥିଲାବେଳେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର,କର୍ଣ୍ଣାଟକ ଆଦି ପ୍ରଦେଶରେ ରାଣାୟଣୀୟ ଶାଖା,ଦକ୍ଷିଣ ତାମିଲନାଡୁ,କେରଳରେ ଜୈମିନୀୟ(ତଲବକାର)ଶାଖାର ପ୍ରଚଳନ ରହିଛି। ସାମବେଦ ସଂହିତା ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ- ପୂର୍ବାର୍ଚ୍ଚିକ ଓ ଉତ୍ତରାର୍ଚ୍ଚିକ । ଏହି ଦୁଇ ଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ୧୦ଟି ମନ୍ତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଧ୍ୟାୟ (ମହାନାମ୍ନୀ ଆର୍ଚ୍ଚିକ) ଅଛି । ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ସାମବେଦର ମନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା ୧,୮୭୫ ।

ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ସାମବେଦର ନିଜସ୍ୱ ମନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା ୭୫, ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଋଗ୍‌ବେଦରୁ ନିଆଯାଇ ଗାନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଛି ।ଏହାର ବ୍ରାହ୍ମଣଗ୍ରନ୍ଥମାନେ ହେଲେ-ତାଣ୍ଡ୍ୟ ମହାବ୍ରାହ୍ମଣ,ବଂଶ ବ୍ରାହ୍ମଣ,ଜୈମିନୀୟ ତଲବକାର ବ୍ରାହ୍ମଣ।ଏହାର ଗାନ ଶୈଳୀକୁ ଅରଣ୍ୟଗାନ,ଗ୍ରାମଗେୟଗାନ,ଋଚାଗାନ.ରହସ୍ୟଗାନ(ଉହା,ଊହ) ଆଦି ବିଭାଗରେ ଭାଗ କରାଯାଇଛି । ଏହାର ସ୍ୱଭାବ ରୌଦ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ବାଚିକ ଭାବେ ଗାନ କରାଯାଏ ।

*ଅଥର୍ବବେଦ*

ଅଥର୍ବ ବେଦ ୨୦କାଣ୍ଡରେ ବିଭକ୍ତ । ଏହିରେ ସର୍ବମୋଟ ୭୩୧ ସୂକ୍ତ ଓ ୫,୯୭୭ ବୈଦିକ ମନ୍ତ୍ର ରହିଛି । ଅଥର୍ବ ବେଦରେ ଅନେକ ଅଭିଚାର ମନ୍ତ୍ର ଓ ଆପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାପାଇଁ ଅନେକ ଋଚା ଅଛି । ଦେବତା ସୋମ(ଚନ୍ଦ୍ରମା) ଓ ଛନ୍ଦ ପଂକ୍ତି ଅଟେ । ଏହାର ଅଧିପତି ଗ୍ରହ ବୁଧ(ସୌମ୍ୟ)ଓ ବାର ବୁଧବାର । ଏମାନେ ବିଶ୍ୱାମିତ୍ର ଗୋତ୍ରୀ ବା ଆଙ୍ଗିରସ ଅଥର୍ବଣ ଗୋତ୍ରୀ । ଏହାର ୯ଟି ଶାଖା, ୫ଟି କଳ୍ପ, ୨୬ଟି କାଣ୍ଡ ଓ ୫୨ଟି ଉପନିଷଦ ଅଛି । ଏହାର ଉପବେଦ ସ୍ଥାପତ୍ୟ,ଅର୍ଥବେଦ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ବେଦମାନଙ୍କର ବହୁକାଳ ପରେ ଏ ବେଦ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଏହାର ୯ଟି ଶାଖା ହେଲା: ପୈପ୍ପଳାଦ, ତୌଦ, ମୌଦ, ଶୌନକୀୟ, ଜାବାଳ,ଜାଜଳ , ବ୍ରହ୍ମବାଦ, ଦେବଦର୍ଶୀ ଓ ଚାରଣ । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ ପୈପ୍ପଳାଦ ଓ ଶୌନକ ଶାଖା ବଞ୍ଚିରହିଛି । ପୈପ୍ପଳାଦ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶା, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡରେ ଦେଖାଗଲାବେଳେ ଶୌନକ ଗୁଜରାଟ ଓ କର୍ଣ୍ଣାଟକର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଗୋକର୍ଣ୍ଣ ସହର, ଆନ୍ଧ୍ରର ତିରୁପତି ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ।

🙏🙏🙏