ଉପକ୍ରମ:-

ବୃକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଜଗତର ପରମବନ୍ଧୁ । ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଆମ୍ଭେମାନେ ବୃକ୍ଷଲତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଉ । ତେଣୁ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନରେ ବୃକ୍ଷକୁ ଦେବତା ରୂପେ ବର୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତି ର ବିକାଶ ନିର୍ମିତ ବୃକ୍ଷଲତାର ଦାନ ଅତୁଳନୀୟ। ବନଭୂମି ରୁ ହିଁ ସଭ୍ୟତା ର ପ୍ରଥମ ସୂର୍ଯଉଦ୍ୟ ହୋଇଥିଲା। ମୁନି ଋଷି ତପସ୍ୱୀ ଦିନେ ଥିଲା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାର ପ୍ରାଣ କେନ୍ଦ୍ର।

ଖାଦ୍ୟ ଏବଂ ଇନ୍ଧନ ପାଇଁ 1.6 ବିଲିୟନରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଜଙ୍ଗଲ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ଏବଂ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ପ୍ରାୟ 70 ନିୟୁତ ଲୋକ - ଅନେକ ଆଦିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ସମେତ - ଜଙ୍ଗଲକୁ ଘର ବୋଲି କୁହନ୍ତି। ଜଙ୍ଗଲ ଆମକୁ ଅମ୍ଳଜାନ, ଆଶ୍ରୟ, ଚାକିରି, ପାଣି, ପୁଷ୍ଟି ଓ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇଥାଏ। ଏତେ ସଙ୍ଖ୍ୟକ ଲୋକ ଜଙ୍ଗଲ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ଆମ ଜଙ୍ଗଲର ଭାଗ୍ୟ ଆମର ନିଜ ଭାଗ୍ୟ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିପାରେ।ଜଙ୍ଗଲରେ 80%ରୁ ଅଧିକ ସ୍ଥଲୀୟ ଜୈବ ବିବିଧତା ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ 80% ଉଭଚର, 75% ପକ୍ଷୀ ଓ 68% ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଜୀବ ଅଛନ୍ତି।

ବୃକ୍ଷ ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ବଡ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ଭଣ୍ଡାର ଯାହା ବିଶ୍ୱ ତାପମାତ୍ରାକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ।

ଆଜିର ଜୀବନରେ ଜଙ୍ଗଲର ମହତ୍ତ୍ୱ:-

1.ଜଙ୍ଗଲ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ସ୍ତରକୁ ଠିକ୍ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ସମୟରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ଅମ୍ଳଜାନ ଛାଡ଼ି କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ବୃକ୍ଷ ଓ ଉଦ୍ଭିଦର ବିଶାଳ ଭଣ୍ଡାର ହୋଇଥିବାରୁ ଜଙ୍ଗଲ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ସ୍ତରକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରିବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।

2.ପୃଥିବୀରେ ଜଳଚକ୍ରକୁ ବଜାୟ ରଖିବାରେ ଜଙ୍ଗଲ ସାହାୟ୍ୟ କରିଥାଏ। ଗଛଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ଚେର ଦେଇ ମାଟିରୁ ପାଣି ଶୋଷିନେଇଥାଆନ୍ତି। ଉଦ୍ଭିଦ ଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଅତିରିକ୍ତ ଜଳ ଛାଡ଼ିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଟ୍ରାନ୍ସପିରେସନ୍ କୁହାୟାଏ। ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସମୁଦ୍ରରୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଉପରକୁ ଉଠି ଘନୀଭୂତ ହୋଇ ମେଘ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ଘନୀକରଣ କୁହାୟାଏ ଏବଂ ସମୁଦ୍ରର ପବନ ଯୋଗୁଁ ମେଘକୁ ସ୍ଥଳଭାଗକୁ ଯିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୃଷ୍ଟିପାତ କୁହାୟାଏ ଏବଂ ଏହା ଶେଷରେ ବର୍ଷାର କାରଣ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସମସ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମିଳିତ ଭାବେ ଜଳଚକ୍ର ଗଠନ କରିଥାଏ ଏବଂ ତେଣୁ ଜଳଚକ୍ର ଜାରି ରଖିବାରେ ଜଙ୍ଗଲର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି।

3.ଜଙ୍ଗଲ କାଠ, କଞ୍ଚାମାଲ, ପନିପରିବା, ଫଳ ଆଦି ଯୋଗାଇଥାଏ, ଯାହାର ଯଥେଷ୍ଟ ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି।ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଙ୍ଗଲର ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଲାଭ ରହିଛି ଏବଂ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଲାଭ ଏବଂ ପରୋକ୍ଷ ଲାଭ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ ଜଙ୍ଗଲର ଯୋଗଦାନ ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି। 1970-71ରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ଭାରତର ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର ପ୍ରାୟ 0.86 ପ୍ରତିଶତ ଯୋଗଦାନ ଥିଲା। 1990-91ରେ ଏହା ଧୀରେ ଧୀରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ 1.8%ରେ ପହଞ୍ଚିଛି।

ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟର ପ୍ରଭାବ:-

ଜମିକୁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଉପଲବ୍ଧ କରାଇବା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲର ସ୍ଥାୟୀ ଧ୍ୱଂସକୁ ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ କୁହାୟାଏ।

ଏହା ମଣିଷ ଜୀବନ ଉପରେ ବହୁତ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ଏହାର ଅନେକ ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ପରିବେଶ ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ। ସବୁଠାରୁ ନାଟକୀୟ ପ୍ରଭାବ ହେଉଛି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ପ୍ରଜାତିର ବାସସ୍ଥଳୀ ନଷ୍ଟ ହେବା। ପୃଥିବୀର ସତ୍ତର ପ୍ରତିଶତ ଭୂମିରେ ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ଜଙ୍ଗଲରେ ବାସ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅନେକ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହେବା କାରଣରୁ ବଞ୍ଚିପାରିବେ ନାହିଁ କାରଣ ଏହା ସେମାନଙ୍କ ଘରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଇଥାଏ। ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହେବା ଦ୍ୱାରା ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।

1ଜନବସତି ନଷ୍ଟ:-

ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟର ଅନ୍ୟତମ ଭୟଙ୍କର ଓ ଅସ୍ଥିର ପ୍ରଭାବ ହେଉଛି ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ପ୍ରଜାତିଙ୍କ ବାସସ୍ଥଳୀ ନଷ୍ଟ ହେବା। 70% ଭୂମି ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଦ୍ଭିଦ ପ୍ରଜାତି ଜଙ୍ଗଲରେ ବାସ କରନ୍ତି। ଜଙ୍ଗଲ ହ୍ରାସ କେବଳ ଆମ ଜ୍ଞାତ ପ୍ରଜାତିର ପ୍ରତି ନୁହେଁ, ସେହି ଅଜ୍ଞାତ ପ୍ରଜାତିର ପ୍ରତି ମଧ୍ୟ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି।

2.ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ ଓ ବନ୍ୟା:-ଜଙ୍ଗଲ ନଥିବାରୁ ମାଟି ନଷ୍ଟ ହେବା ସହ ଧୋଇ ହୋଇୟାଉଛି, ଫଳରେ ଚାଷୀମାନେ ଆଗକୁ ବଢ଼ୁଛନ୍ତି ଓ ଏହି ଚକ୍ରକୁ ସ୍ଥାୟୀ କରିଦେଉଛନ୍ତି। ଏହି ଅବ୍ୟବହୃତ କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀର ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଯେଉଁ ଅନୁର୍ବର ଜମିକୁ ବାଦ୍ ଦିଆୟାଏ, ତାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଶେଷ କରି ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ବନ୍ୟା ପାଇଁ ଅଧିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ।

3.ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବା ଗ୍ରୀନ୍ ହାଉସ୍ ଗ୍ୟାସ୍:-

ବାସସ୍ଥଳୀ ନଷ୍ଟ ହେବା ସହିତ ଗଛର ଅଭାବ ମଧ୍ୟ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ପରିମାଣର ଗ୍ରୀନ୍ ହାଉସ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଛାଡ଼ିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ। ସୁସ୍ଥ ଜଙ୍ଗଲ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଶୋଷଣ କରି ମୂଲ୍ୟବାନ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସିଙ୍କ୍ ଭଳି କାର୍ୟ୍ୟ କରିଥାଏ। ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳ ସେହି କ୍ଷମତା ହରାଇଥାଏ ଏବଂ ଅଧିକ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ କରିଥାଏ।

ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ନେଇଥିବା ପ୍ରଦ୍ୟକ୍ଷେପ:-

ଚିପକୋ ଆନ୍ଦୋଳନ :-

1973 ମସିହାରେ ଚିପକୋ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏକ ଅହିଂସ ଆନ୍ଦୋଳନ ଥିଲା, ଯାହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ବୃକ୍ଷର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ, କିନ୍ତୁ, ହୁଏତ, ଜଙ୍ଗଲର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସାମୂହିକ ଭାବେ ସଙ୍ଗଠିତ କରିବା ପାଇଁ ଏହା ବେଶ୍ ସ୍ମରଣୀୟ, ଯାହା ସମାଜରେ ନିଜ ସ୍ଥିତିକୁ ନେଇ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିଲା।'ଚିପକୋ' ଆନ୍ଦୋଳନର ନାମ 'ଏମ୍ବ୍ରେସ୍' ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି, କାରଣ ହ୍ୟାକ୍ ନହେବା ପାଇଁ ଗାଁ ଲୋକେ ଗଛକୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ଘେରି ଯାଇଥିଲେ।

ନିରବ ଉପତ୍ୟକା ଆନ୍ଦୋଳନ:-

କେରଳ ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବୋର୍ଡ (କେଏସଇବି) କୁନ୍ତିପୁଝା ନଦୀ ଉପରେ ଏକ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଡ୍ୟାମ୍ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲା ଯାହା ସାଇଲେଣ୍ଟ୍ ଭ୍ୟାଲି ଦେଇ ଯାଇଛି। ଫେବୃୟାରୀ 1973ରେ ଯୋଜନା କମିଶନ ପ୍ରାୟ 25 କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟରେ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିଥିଲେ। ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ଦ୍ୱାରା 8.3 ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ଅସ୍ପର୍ଶିତ ଆର୍ଦ୍ର ଚିରହରିତ୍ ଜଙ୍ଗଲ ଜଳମଗ୍ନ ହୋଇୟିବ ବୋଲି ଅନେକ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ। ଅନେକ NGOs ଜଣ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ତୀବ୍ର ବିରୋଧ କରିବା ସହ ଏହାକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସରକାରଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ।1985ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ ସାଇଲେଣ୍ଟ ଭ୍ୟାଲି ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନକୁ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବେ ଉଦ୍ଘାଟନ କରିଥିଲେ।

ଜଙ୍ଗଲ ବଞ୍ଚାଅ ଆନ୍ଦୋଳନ:-

ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ସିଂହଭୂମ ଜିଲ୍ଲାର ଆଦିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ (ପୂର୍ବରୁ, ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ସମୟରେ ଏହା ଭାରତର ଏକ ଜିଲ୍ଲା ଥିଲା, ବଙ୍ଗଳା ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିର ଛୋଟା ନାଗପୁର ଡିଭିଜନର ଏକ ଅଂଶ) 1982ରେ ସରକାରଙ୍କ ଜଙ୍ଗଲ ନୀତି ବିରୋଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ। ସରକାର ପ୍ରାକୃତିକ ମାଟି, ଜଙ୍ଗଲ ବଦଳରେ ଉଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟର ଶାଗୁଆନ ଗଛ ଲଗାଇବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। ଅନେକ ପରିବେଶବିତ୍ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଗ୍ରୀଡ୍ ଗେମ୍ ପଲିଟିକାଲ ପପୁଲିଜମ ବୋଲି କହନ୍ତି।

ଉପସଂହାର:-

ମଣିଷ ଓ ପ୍ରାଣୀଜଗତ ବନ୍ଧୁ ରହିବାକୁ ହେଲେ ଆବଶ୍ୟକ ସଂଖ୍ୟକ ବୃକ୍ଷ ବଞ୍ଚିରହିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ; ତେଣୁ ଏବେ ବନୀକରଣ ଓ ସାମାଜିକ ବନୀକରଣ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପଡ଼ିଛି। ଏଥ‌ପାଇଁ ପ୍ରତି ପରିବାର, ପ୍ରତି ଗ୍ରାମ, ପ୍ରତି ସହର, ପ୍ରତି ନଗର ଓ ପ୍ରତି ଦେଶର ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପଡ଼ିଛି।ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ ଯେ ସେ ନିଜ ଜୀବନରେ ଅତି କମ୍ରେ ଥରେ ଗଛ ଲଗାନ୍ତୁ ଏବଂ ତାହାର ଯତ୍ନ ନିଅନ୍ତୁ। ଯଦି ସେମାନେ ଗଛର ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ମୂଲ୍ୟବାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ, ତେବେ ଗଛକୁ ନଷ୍ଟ କରିବାର ଅଧିକାର ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ନାହିଁ।

ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଏବଂ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା

ବୃକ୍ଷ ହିଁ ଜୀବନ