ଓଡ଼ିଆ ବୋଲି ତୁ ମନେ ଗର୍ବ ବୋହି

ଚାଲରେ ଟେକି ତୋ ମଥା

ନିତି ମନେ ମନେ ଗୁଣି ହେଉଥାଆ

ପୁର୍ବ ପୁରୁଷ ଙ୍କ ଗାଥା।

ଉତ୍କଳ ଭାରତୀ କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତଙ୍କ ରଚିତ ଏ ପଂକ୍ତି ଶୁଣିଲେ ମନ କୁଣ୍ଢେମୋଟ ହୋଇଯାଏ। ବୀର ଭୋଗ୍ୟା ବସୁନ୍ଧରା ଆମର ଉତ୍କଳ ଜନନୀ। କେତେ ଯେ ବୀର ସନ୍ତାନ ମାନେ ଉତ୍କଳ ଜନନୀ କୋଳ ରେ ଜନ୍ମ ହୋଇ ମାଟି ମା କୁ ବିଶ୍ଵ ଦରବାର ରେ ବନ୍ଦିତା କରାଇଛନ୍ତି ତାହା କହିବା ଅସମ୍ଭବ।

ଆଜି ଆମେ ଯାହା ବିଷୟରେ କିଛି ପଢ଼ିବାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ......(୧୦୮ ଥର) ଗଜପତି ଗୌଡେଶ୍ୱର ନବକୋଟି କର୍ଣ୍ଣାଟ କଳବର୍ଗେଶ୍ୱର କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଯିଏ ଓଡ଼ିଶାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ବଂଶ ର ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ। ଯିଏ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ରାଉତରାୟ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ।

କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଙ୍କ ର ଅତୀତ ବିଷୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଲୋକ କଥା ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ। ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ର ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିର ଏକ କଥା ଅନୁଯାୟୀ କାଶିଆ କପିଳା ନାମକ ଦୁଇ ସାଙ୍ଗ ଥିଲେ। ଦିନେ କପିଳା ବଣ ରେ ଶୋଇଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ପାଖରେ ନାଗ ଫଣା ଟେକି ରହିଥିଲା ଯାହାକୁ ଦେଖି ତାଙ୍କ ସାଙ୍ଗ କାଶିଆ ଦିନେ ସେ ରାଜା ହେବେ ବୋଲି ଭବିଷ୍ୟ ବାଣୀ କରିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମା ବିମଳା ଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ସେ ଭିକ୍ଷା ବୃତ୍ତି କରୁଥିବା ସମୟରେ ଏକ ଦୈବୀ ଶକ୍ତି ର ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ରୁ ଗଙ୍ଗ ବଂଶୀ ରାଜା ଭାନୁଦେବ ଚତୁର୍ଥ ତାଙ୍କୁ ପୋଷ୍ୟ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଓ ସେନାରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଲେ। ମୁସଲିମ ଶାସକ ଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ତାଙ୍କର ରଣନୀତି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ବନାଇଦେଲା।

ଅନ୍ୟ ଏକ ଶ୍ରୁତି ହିସାବରେ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ଜେଜେ ବାପା ଥିଲେ କପିଳେଶ୍ୱର ଓ ସେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶୀ ରାଜା ଙ୍କ ଅଧିନସ୍ଥ ନାୟକ ପଦବୀ ରେ ଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜାଗେଶ୍ୱର ଙ୍କ ଔରସ ରୁ ବେଲମା ଙ୍କ ଗର୍ଭ ରୁ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଶ୍ରୀ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ। ଯାହା ତାଙ୍କ ପୁତୁରା ରଘୁଦେବ ନରେନ୍ଦ୍ର ଙ୍କ ଲେଖା ରୁ ଜାଣିବାକୁ ମିଳିଛି।

କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଙ୍କ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଠାରେ ୨୯ ଜୁନ୍ ୧୪୩୫ ରେ ରାଜ୍ୟାଭିଶେକ କରାଯାଇଥିଲା। ସେ ଏହାପରେ ଓଡ୍ର ଦେଶର ଗଜପତି ଭାବରେ କପିଳାବ୍ଦ ର ପ୍ରଚଳନ କରିଲେ ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ବଂଶ ର ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ।

ଶ୍ରୀ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଙ୍କ ଭଳି ପ୍ରବଳ ପ୍ରତାପୀ ରାଜା ସତରେ ବିରଳ ଯିଏ କି ନିଜ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଗଙ୍ଗା ଠାରୁ ଗୋଦାବରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତୃତ କରିଥିଲେ। ବଙ୍ଗ ର ଗୌଡ଼ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ବିଜୟ ପ୍ରାପ୍ତି କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଗୌଡେଶ୍ୱର ଉପାଧି ରେ ଭୂଷିତ କରାଯାଇଥିଲା , ତେଲେଙ୍ଗାନା ତଥା କଳବର୍ଗ କୁ ଜୟ କରିଥିବାରୁ କଳବର୍ଗେଶ୍ଵର ପାଇଥିଲେ। ସେ ମାହୁର ହେଉ କି ବେରାର କିବା ତିରୁଚିରପଲ୍ଲି ଅବା ରାଜମହେନ୍ଦ୍ରି ସବୁଥିରେ ସେ ବିଜୟ ବାନା ଉଡ଼ାଇ ସାରିଥିଲେ। ସେ ନଅ କୋଟି ଜନତା ଙ୍କ ରାଜା ଥିଲେ ବୋଲି ତାଙ୍କ ନାମ ରେ ନବକୋଟି ଯୋଡ଼ା ଯାଇଛି। ଏହା ବି ପଢ଼ାଯାଏ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଦୁଇ ଲକ୍ଷ ରୁ ଅଧିକ ଯୁଦ୍ଧ ହାତୀ ଥିଲେ ଯାହା କେତେ ବିଶାଳ ସେନା ଥରେ କଳ୍ପନା କରନ୍ତୁ। ୧୪୬୪ ବେଳକୁ ତାଙ୍କ ର ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଗଙ୍ଗା ଠାରୁ କାବେରୀ ବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇସାରିଥିଲା। ଐତିହାସିକ ଆର୍ ସି ମଜୁମଦାର ଙ୍କ ହିସାବରେ ତାଙ୍କ ସମୟର ସେ ଥିଲେ ସର୍ବ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଜା।

ସେ ଯେତେ ପରାକ୍ରମୀ ଥିଲେ ସେହିଭଳି ବୈଷ୍ଣବ ବିଚାରଲମ୍ବି ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ସେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସହ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି କୁ ବ୍ୟାପ୍ତ କରାଇଥିଲେ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ବିଚାର କୁ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ। ଏମିତି ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ ସେ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ର ସମସ୍ତ ବିଚାର କୁ ମାନୁଥିଲେ। ଭୁବନେଶ୍ୱର ର କପିଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ଏହାର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ। ପୁରୀ ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ର ମେଘନାଦ ପାଚେରୀ ତାଙ୍କର ସମୟର କୃତି ଓ ପୁରୀର ନରେନ୍ଦ୍ର ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ଯାହା ସେ ଯୁଦ୍ଧ ରେ ବିରଗତି ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିବା ତାଙ୍କ ଭାଇ ଙ୍କ ନାମ ରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି। ଏହା ଛଡ଼ା କଟକ ର ଦଧିବାମନ ମନ୍ଦିର ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ କୃତି।

ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ମାନେ ଦେଉଥିବ ଚୌକିଦାରୀ କର କୁ ଛାଡ଼ ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅବଦାନ ମୋ ହିସାବରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର। ତାଙ୍କ ସମୟ ରେ ସଠିକ୍ ମାନ୍ୟ ରେ ସରକାରୀ ଭାଷା ଭାବରେ ଓଡ଼ିଆ କୁ ମାନ୍ୟ କରାଗଲା। ସେ ସାହିତ୍ୟ କୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେମିତି କି ତାଙ୍କ ସମୟରେ ହିଁ ସାରଳା ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ମହାଭାରତ ଭଳି ମହାନ ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଏମିତି କି କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଙ୍କ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ର ବି ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ହୋଇ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା।

କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ନିଜ ଜୀବନ ସାରା ଅନେକ କନ୍ଦଳ ଓ ବିଦ୍ରୋହ ର ସାମ୍ନା କରିଛନ୍ତି ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଏହା ହୋଇ ପାରେ କି ସେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ସମାପ୍ତ କରି ସୂର୍ଯ୍ୟ ବଂଶ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ । ସେ ୧୪୬୭ ରେ ନିଜର କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କୁ ନିଜର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଭାବରେ ଘୋଷିତ କଲେ ଯାହା ଆଉ ଏକ କନ୍ଦଳ ର ସୂତ୍ରପାତ ହେଲା ନିଜର ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ହମ୍ଭିରା ଦେବଙ୍କ ପାଖରୁ। ଅପର ପକ୍ଷରେ ଶାଲ୍ୱ ନରସିଂହ ଦେବ ନିଜର ହରାଇଯାଇଥିବା ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ ର ଅଂଶ କୁ ଫେରି ପାଇଥିଲେ। ଏହି ସବୁ କାରଣ ପାଇଁ ସେ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ ଓ ୧୪୬୭ ରେ ସେ ଦେହ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ ଯାହାକି କାବେରୀ ନଦୀ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳ ବୋଲି ଶୁଣାଯାଏ।

ସତରେ ଯଦି ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ର ସବୁଠାରୁ ଯୋଗ୍ୟ ଶାସକ ଙ୍କ ର ନାମ ଲିପିବଦ୍ଧ କରାଯିବ ତେବେ ଜଣେ ଅନାୟାସ ରେ ଶ୍ରୀ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ନାମ କୁ ପ୍ରଥମ ରେ ରଖିବ। ଦୁଃଖ ଲାଗେ ଇତିହାସ ର ପରଦା ରେ ଆମେ ଓଡ଼ିଆ ମାନେ ଅନେକ ଯୋଦ୍ଧା ଙ୍କୁ ପୂଜୁଥିଲା ବେଳେ ଆମ ନିଜ ଓଡ଼ିଆ ଶାସକ ମାନଙ୍କ ର ବିରତ୍ଵ ଆମ ପାଇଁ ଅଜଣା। ଆମର ଜଣେ ଯୁବ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ନିହାର ରଞ୍ଜନ ନନ୍ଦ ଙ୍କ ରଚିତ ଇଂରାଜୀ ପୁସ୍ତକ ଅଛି କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ଉପରେ -

। ଓଡ଼ିଆ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ରେ ଶ୍ରୀ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ଭଳି ଅନେକ ବୀର ମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାନ ଦେଲେ ଏ ସୁପ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଟିକେ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ ପାରନ୍ତା।

ଧନ୍ୟବାଦ💛

ଆପଣଙ୍କ କୈବଲ୍ୟ ନାୟକ

Kaibalya Nayak

ଶ୍ରୀ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ - ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ ର ସର୍ବ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଶାସକ