ଭାରତର ଅନେକ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ତଥା ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ସଂଗ୍ରାମୀ ଥିଲେ ଭଗତ ସିଂହ । ମାତ୍ର 23 ବର୍ଷର ଜୀବନ ମଧ୍ୟରେ ସେ କରି ଯାଇଥିବା କୃତି ଆଜି ବି ଶୁଣିଲେ ଲୋମ ଟାଙ୍କୁରୀ ଉଠେ ।

କେବଳ ଦେଶର ଯୁବକ ହିଁ ନୁହଁ ଦେଶ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ତ୍ୟାଗ ଓ ବଳିଦାନ ପ୍ରତିଟି ପିଢୀକୁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଏ । ପଞ୍ଜାବର ଲାୟଲପୁର ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ବଙ୍ଗା ଗ୍ରାମରେ ୧୯୦୭ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୮ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଭଗତ ସିଂହ । ତେବେ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ଏକ ଶିଖ ପରିବାରରେ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ସର୍ଦ୍ଦାର କିଷନ ସିଂହ ସାଧୁ ଏବଂ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ବିଦ୍ୟାବତୀ । ପାଞ୍ଚ ଭାଇ ଓ ତିନି ଭଉଣୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସେ ସବୁଠୁ ଚାଲାକ ଆଉ ପାଠୁଆ ଥିଲେ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ତାଙ୍କ ବାପା ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଏମିତି କି ଭଗତ ସିଂ ଙ୍କ ଜନ୍ମ ବେଳକୁ ତାଙ୍କ ବାପା ଓ ଦୁଇ କାକା ଜେଲରେ ଥିଲେ । ଆଉ ବାପା ଓ ଦାଦାଙ୍କ ଭଳି ଭଗତଙ୍କ ମନରେ ବି ରହିଥିଲା ଅଦମ୍ୟ ସାହସ । କେବଳ ଏତିକି ନୁହଁ ଗାଁ ସ୍କୁଲରୁ ପାଠପଢା ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ବେଳେ ସେ ସ୍କୁଲରେ ପ୍ରତିଦିନ ନୂଆ ନୂଆ ସାଙ୍ଗ ବନେଇବା ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତେ ପାଠବହିରେ ପାଠ ପଢିବା ବେଳେ ସେ ଝରଣା କୂଳରେ ବସିବାକୁ ଓ ପକ୍ଷୀ ମାନଙ୍କ କଳରବ ଶୁଣିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ ।

ମାତ୍ର ୧୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଜାଲିୱାନାବାଗ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ତାଙ୍କ ମନକୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରିଥିଲା। ସେହି ଦିନଠାରୁ ସେ ଦେଶ ପାଇଁ ଲଢିବେ ବୋଲି ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନେଇଥିଲେ। ଭଗତ ସିଂହ ୧୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ପାଠପଢ଼ା ଛାଡ଼ି ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଝାସ ଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ବାପା ସର୍ଦ୍ଦାର କିଷନ ସିଂହ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଦୃଢ ସମର୍ଥକ ରହିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ କିନ୍ତୁ ୧୯୨୦ ରୁ ୧୯୨୧ ର ଅହିଂସା ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଗାନ୍ଧିଜୀ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବା ପରେ ସାରା ଦେଶରେ ଏକ ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ଚୌରୀଚୌରାର ଘଟଣା ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ମର୍ମାହତ କରିଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ଚୌରୀଚୌରା ଘଟଣାକୁ ‘ହିମାଳୟ ପରି ବିପର୍ଯ୍ୟୟ’ ବୋଲି ଆଖ୍ୟା ଦେଇ ସେ ଆନ୍ଦୋଳନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଲେ । କିନ୍ତୁ ସେ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଏହି ପ୍ରତ୍ୟାହାର ନେଇ କେବଳ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନେ ହିଁ ନୁହଁ ବରଂ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନେତୃତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥିଲେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଭଗତ ସିଂହ ଓ ବିପ୍ଲବୀ କର୍ମୀମାନଙ୍କ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ହୋଇଉଠିଥିଲା ।

ଭଗତ ସିଂହଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ଥିଲେ ଗର୍ଦ୍ଦାର ପାର୍ଟିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା କର୍ତ୍ତାର ସିଂ ସରାଭା । ତେଣୁ ଭଗତ ସିଂହ ବିପ୍ଳବ ଓ ସାମ୍ୟବାଦ ପ୍ରତି ଆତ୍କୃଷ୍ଟ ଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲିମ ଭେଦଭାବ ଉପରେ ବି ସେ ପ୍ରଶ୍ନ କରୁଥିଲେ । ଏମିତି କି ସେ ନାସ୍ତିକତା ବିଚାର ରଖୁଥିଲେ ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ମାରି ଦିଆଯାଇପାରେ କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ ବିଚାରକୁ ମାରି ହେବନାହିଁ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ତେବେ ବିଭିନ୍ନ ବହି ପଢିବାର ସଉକ ରଖୁଥିଲେ ଭଗତ ସିଂହ । ୧୯୨୬ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଭଗତ ସିଂହ 'ନବଯୌବନ ଭାରତ ସଭା' ନାମକ ଏକ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ରିପ୍ଲବିକାନ ଆସୋସିଏସନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏବଂ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ରିପବ୍ଲିକ ଆସୋସିଏସନକୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ସୋସିଆଲିଷ୍ଟ ରିପବ୍ଲିକ ଆସୋସିଏଶନ(ଏଚ୍‌ଏସ୍‌ଆର୍‌ଏ)କୁ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିବ ବେଳେ ପ୍ରଥମ ବୈଠକରେ ହିଁ ଭଗତ ସିଂହ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଧର୍ମୀୟ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତା ଓ ଆଚାର ଆଚରଣର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ମାନସିକ ପ୍ରତିରୋଧ ଓ କୁସଂସ୍କାରର ବିଧି ଭଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପରିବାର ଲୋକ ତାଙ୍କର ବାହାଘର କଥା ଚିନ୍ତାକଲେ ସେତେବେଳେ ଭଗତ ନିଜ ଘର ଚବାଦୀ ଚାଲିଗଲେ । ଗଲା ବେଳେ ଏକ ପତ୍ର ଛାଡି ଯାଇଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ ଲେଖାଥିଲା, " ମୋର ଜୀବନକୁ ମୁଁ ଭାରତର ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ସାରିଛି ସେଥିପାଇଁ ମୋତେ କୌଣସି ଆରାମ ବା ଲୋଭ ପ୍ରଲୋଭିତ କରି ପାରିବ ନାହିଁ ।" ଏଭଳି ବିଚାର ରଖୁଥିବା ଯୁବକ ଭଗତଙ୍କୁ ୧୯୨୭ ମସିହାରେ ପୁଲିସ ପ୍ରଥମ କରି ବନ୍ଦୀ କରି ନେଇଥିଲା ।

୧୯୨୮ ରେ ଭାରତରେ ସୃଷ୍ଟ ବାତାବରଣର ତଦାରଖ ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ସାଇମନ କମିଶନ ଗଠନ କଲେ । ଏହି କମିଶନରେ କେହି ଭାରତୀୟ ନଥିବାରୁ ଏହାକୁ ବର୍ଜ୍ଜନ କରିଥିଲେ । ୧୯୨୮ ଅକ୍ଟୋବର ୩୦ ବେଳକୁ ଯେବେ ଏହି କମିଶନ ଲାହୋର ପରିଭ୍ରମଣରେ ଆସିଲେ ଲାଲା ଲଜପତ ରାୟ ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ । ପରେ ଏହା ହିଂସାର ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା । ଉପସ୍ଥିତ ପୁଲିସ ସୁପରିଟେଣ୍ଡେଣ୍ଟ ଜେମ୍ସ ଏ.ସ୍କଟ ଲାଠି ଚାଳନାର ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ଏବଂ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ଲାଲାଜୀଙ୍କୁ ଲାଠିରେ ମାରି ଗୁରୁତର ଆହତ କରିଦେଇଥିଲେ । ୧୭ ନଭେମ୍ବର ୧୯୨୮ରେ ଲାଲାଜୀଙ୍କର ହୃଦଘାତ ଯୋଗୁଁ ପରଲୋକ ହୋଇଗଲା । ଡାକ୍ତରଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ ଆଘାତ ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କର ଶରୀରର ଅବସ୍ଥା ସଙ୍କଟାପର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ପରେ କିନ୍ତୁ ଯେବେ ବ୍ରିଟିଶ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ ଆଲୋଚନା ହେଲା, ଏଥିରେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରର କିଛି ହାତ ନାହିଁ କହି ପ୍ରସଙ୍ଗଟିକୁ ସହଜରେ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଗଲା । କିନ୍ତୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ସୋସିଆଲିଷ୍ଟ ରିପ୍ଲବିକାନ ଆସୋସିଏସନ ଲାଲାଜୀଙ୍କର ବଳିଦାନର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲେ । ଭଗତ ସିଂହ, ରାଜଗୁରୁ, ଶୁକଦେବ ଏବଂ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଆଜାଦଙ୍କ ସହ ମିଶି ଜେମ୍ସ ଏ. ସ୍କଟଙ୍କୁ ମାରିବାର ବନ୍ଦୋବସ୍ଥ କଲେ । ଏହାକୁ ଲାହୋର ଷଡଯନ୍ତ୍ର ବୋଲି ଇତିହାସରେ ଲେଖାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ସ୍କଟଙ୍କ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଭୁଲରେ ଜନ୍ ପି. ସାଉଣ୍ଡର୍ସ ନାମକ ଜଣେ ଆସିଷ୍ଟାଣ୍ଟ ସୁପରିଟେଣ୍ଡେଣ୍ଟ ଅଫ ପୁଲିସଙ୍କୁ ମାରିଦେଲେ । ଏହି ହତ୍ୟା ପରେ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଗରୁ ନିନ୍ଦା ହେଲା । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ଏହାର ତୀବ୍ର ନିନ୍ଦା କରିଥିଲେ । ତେବେ ସେଠାରୁ ସମସ୍ତେ ଖସି ଯିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ତିନିଜଣଙ୍କୁ ହତ୍ୟା ଆରୋପରେ ମୃତ୍ୟଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହା ପରେ ୧୯୨୯ ମସିହାରେ ଭଗତ ସିଂ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଏହି ସହଯୋଗୀ ମାନେ ଦିଲ୍ଲୀର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପ୍ରାଦେଶିକ ଆଇନସଭାରେ ଦୁଇଟି ବୋମା ଫିଙ୍ଗିଥିଲେ ଏବଂ ନିଜକୁ ଗିରଫ କରିବାକୁ ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ।

ଜେଲ ଯିବା ପରେ ବି ଏହି ବିପ୍ଳବର ବହ୍ନି ଥମିନଥିଲା । ୧୪ ଜୁଲାଇ ୧୯୨୯ ରେ ଭଗତ ସିଂହ ନିଜର ଦାବି ପୁରା କରିବାକୁ ଏକ ପତ୍ର ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଇଥିଲେ । ସେଥିରେ ୟୁରୋପୀୟ କଏଦୀଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଦେଲା ଭଳି ରାଜନୈତିକ କଏଦି ହୋଇଥିବା କାରଣରୁ ଆମକୁ ମଧ୍ୟ ଭଲ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଉ ତଥା ଆମକୁ ଜେଲରେ କାମ କରିବାକୁ କୁହାନଯାଉ ବୋଲି ଲେଖା ଥିଲା । ଏହି ଭଳି ଅନେକ ଦାବି କରି ଭଗତ ଓ ତାଙ୍କ ସାଥୀମାନେ ଅନସନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସରକାରଙ୍କ ପାଇଁ ଏହି ଅନସନ ଏକ ମୁଣ୍ଡବିନ୍ଧାର କାରଣ ପାଲଟିଗଲା । ସେପଟେ ପ୍ରତିଦିନ ଭଗତ ସିଂହଙ୍କ ଶରୀରର ଓଜନ ୫ ପାଉଣ୍ଡ ଲେଖାଏ କମିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨ ୧୯୨୯ ରେ ସରକାର ଜେଲ ଇନକ୍ୱାରି କମିଟି ଗଠନ କଲେ । ଏବଂ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୩ ବେଳକୁ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ତୀବ୍ର ରୁପ ନେଇଥିଲା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭଗତଙ୍କ ସହ ସାମିଲ ହୋଇଥିବା କିଛି ସାଥୀ ଉପାସରେ ସହିଦ ମଧ୍ୟ ହୋଇଗଲେ । ପ୍ରାୟ ୧୧୪ ଦିନ ଧରି ଅନସନରେ ବସିବା ପରେ ଭଗତ ସିଂହ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସାଥୀମାନେ ରୁଟି ଏବଂ ଡାଲି ଖାଇ ଅନସନକୁ ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ । ଏସବୁ କାରଣ ପାଇଁ ବ୍ରିଟିସ ସରକାର ୧୯୩୦ ମେ ୧ ରେ ଏକ ଟ୍ରିବୁନାଲ ବୈଠକ ଡକାଇଲେ । ସେହି ବୈଠକରେ ଏକ ତରଫା ନିଷ୍ପତି ନିଆଯାଇ ୧୯୩୦ ଅକ୍ଟୋବର ୭ ରେ ଭଗତ ସିଂହ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସାଥୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଶୁଣାଣି ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଶୁଣାଣିରେ ଭଗତ ସିଂହ, ସୁଖଦେବ ଏବଂ ରାଜଗୁରଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରିବା ସହ ତାଙ୍କ ଅନ୍ୟ ସାଥୀମାନଙ୍କୁ କଳାପାଣି ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରିଥିଲେ । ବୈଠକର ନିଷ୍ପତି ଅନୁଯାୟୀ, ୨୪ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୩୧ରେ ଭଗତଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦିଆଯିବାର ନିଷ୍ପତି ନିଆଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ତୀବ୍ର ହେବାରୁ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୩ ତାରିଖ ସନ୍ଧ୍ୟା ୭ଟା ୩୩ ମିନିଟରେ ଭଗତ ସିଂହ, ସୁଖଦେବ ଏବଂ ରାଜଗୁରୁଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦେଇ ଦିଆଗଲା । କିନ୍ତୁ ଜେଲ୍ ଭିତରେ ଥାଇ ଭଗତ ସିଂ ଲେଖିଥିବା ଅନେକ ଚିଠି ଆଜି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବହି ଭାବେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ତାଙ୍କ ବିଚାରଧାରାର କଥା କହୁଛି । ଯାହା ପଢି ଅନେକ ଯୁବପୀଢ଼ି ଦେଶପ୍ରେମ, ତ୍ୟାଗ ତଥା ତାଙ୍କର ବଳିଦାନ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରେରିତ ହେଉଛନ୍ତି ।

ଭଗତ ସିଂହଙ୍କୁ କାହିଁକି ଦିଆଗଲା ଫାଶୀ :