“ନମୋ ରୁଦ୍ରାୟ କାଳlୟ ପାତାଳlନ୍ତ ସ୍ଥିତାୟ ଚ, ସର୍ବରୋଗ ବିମର୍ଦ୍ଧlୟ ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟାୟବୈ ନମଃ ।” ଅର୍ଥାତ, ହେ ପାତାଳେଶ୍ୱର! ତୁମେ ରୁଦ୍ର, ତଥା କାଳ, ତୁମେ ପାତାଳର ଅନ୍ତିମ ଭାଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବସ୍ଥିତ। ତୁମେ ସମସ୍ତ ରୋଗର ବିମଦ୍ଦର୍କ, ହେ ମୁର୍ତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ, ତୁମକୁ ଆମେ ନମସ୍କାର କରୁଅଛୁ। ଜୟ ଶ୍ରୀ ପାତlଳେଶ୍ୱର

👉 ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସତ୍ୱଲିପି ଅନୁସାରେ ପ୍ଲଟ ନମ୍ବର ୪୧ ରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ ।

👉 ଭିତର ବେଢା ପତନ ଠାରୁ ତଳକୁ ଏହି ମନ୍ଦିରର ଅର୍ଦ୍ଧ ଅଂଶ ପୋତି ହୋଇ ରହିଲା ଭଳି ଅନୁମାନ ହୁଏ।

👉 ଏହି ମନ୍ଦିରଟି କେବଳ ଗୋଟିଏ ବିମାନ ସମ୍ବଳିତ। ମୋଟ ୨୨ ଗୋଟି ପାବଛ ଅତିକ୍ରମ କରି ପ୍ରାୟ ୨୦ ଫୁଟ ତଳକୁ ଗଲେ ପ୍ରଭୁ ପାତାଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ଦର୍ଶନ ମିଳେ।

👉 ପ୍ରଭୁ ପାତାଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ଦର୍ଶନ କରିବା, ୬ /୬ ଫୁଟର ଗର୍ଭଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ଅଢେଇ ଫୁଟ ବ୍ୟାସ ବିଶିଷ୍ଟ ଲିଙ୍ଗ ଶକ୍ତି ଓ ଶକ୍ତି ଉପରେ ପାଞ୍ଚଟି ତମ୍ବା ନିର୍ମିତ୍ତ ସର୍ପ ସ୍ଥାପନା ହୋଇ ପ୍ରଭୁ ପାତାଳେଶ୍ୱର ବିରାଜମାନ କରିଛନ୍ତି ।

👉 ଉକ୍ତ ଗମ୍ଭୀରାର ପଶ୍ଚିମ କାନ୍ଥ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇ ତିନି ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାର ବଳି ମହାରାଜ, ଦୁଇ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚା କାଳୀୟ ଦଳନ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ଦେଢ଼ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚା ଶ୍ରୀ ଗଣେଶଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛନ୍ତି।

👉 ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ସବୁ ଦେବତା ଠିକ ମୂଖ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କ ପଛ ଭାଗରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଅନ୍ତି।

👉 ବିମଳା ମାଙ୍କ ପାଳିଆ ସେବକ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରୀ ପାତାଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ସେବାପୂଜା କରିଥାନ୍ତି।

👉 ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଇଶି ପାହାଚ ପରି ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ବାଇଶି ପାହାଚ, ଯାହାକି ତିନିଟି ସୋପାନରେ ଅଛି ପ୍ରଥମେ ୫ ଟି ପାହାଚ ପରେ ଏକ ଖିଲାଣ ଓ ମୂଖ୍ୟ ଦ୍ୱାର, ତାପରେ ୯ ଟି ପାହାଚ ପରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ସୋପାନରେ ଖିଲାଣ, ସେଥିରେ ନବଗ୍ରହଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ତତପରେ ଶୂକ୍ରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ,ଉପରେ ରାହୁ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ରାମାନନ୍ଦୀ ଚିତା ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି।

👉 ଏହି ଖିଲାଣ ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ବୃଷଭ ମୂର୍ତ୍ତି, ଏହି ବୃଷଭ ଙ୍କ ପାଖରୁ ୮ ଟି ପାହାଚ ତଳକୁ ଗଲେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ କହେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ବାମନ ଅବତାର ଗ୍ରହଣ କରି ଦୁଇ ପାଦରେ ପୃଥିବୀ ଓ ଆନ୍ତରିକ୍ଷ ଆଚ୍ଛାଦିତ କରିବା ପରେ ନାଭିରୁ ତୃତୀୟ ପାଦ ବାହାରି ବଳି ରାଜାଙ୍କୁ ସ୍ଥାନ ମାଗିବାରୁ ବଳି ଆରାଧ୍ୟ ଶିବଙ୍କୁ ପାର୍ଥନା ପୂର୍ବକ ନିର୍ଭୟରେ ନିଜ ମସ୍ତକ ଦେଖାଇ, ପାତାଳ ଗମନ କଲେ ଓ ଶିବ ଠାକୁର ଏଠି ପାତାଳେଶ୍ୱର ହୋଇ ରହିଗଲେ।

👉 କିଛି କିଛି ଜନସ୍ମୃତି କହେ ସ୍ୱୟଂ ବଳିମହାରାଜ ଶିବ ପାଲଟି ଯାଇ ଏହି ପାତାଳେଶ୍ୱର ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି. ସେ ଯାହା ହେଉ ଶ୍ରୀ ପାତାଳେଶ୍ୱର ଙ୍କ ଦୈନିକ ନୀତି ପାଇଁ ବଲ୍ଳଭ ୧ ଓଳି, କୋରା ଏକ ଗୋଟି, କୋଠରୁ ମିଳିଥାଏ।

👉 ଶିବରାତ୍ର ଦିନ (ଜାଗର )କିଛି ବିଶେଷ ପୂଜା ଓ ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ, ଯାହାକି ସେବକ ନିଜ ତରଫରୁ କରିଥାନ୍ତି।

👉 ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଥା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀ ପାତାଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପରେ ଦେବଯାନ ଦର୍ଶନ ବିଧି ପାଳନ କରାଯାଏ। ଉତ୍ତର ଦ୍ୱାର ମୋକ୍ଷ ଦ୍ୱାର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ମାର୍ଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଐଶାନେଶ୍ୱର, ଶୀତଳା, ଲୋକେଶ୍ୱର, ଉତ୍ତରାୟଣୀ, ବୈକୁଣ୍ଠେଶ୍ୱର ଓ ତପସ୍ବୀ ହନୁମାନ ଦର୍ଶନ ହିଁ ଦେବଯାନ ଦର୍ଶନ ନାମ ବହନ କରିଛି ଓ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପୁଣ୍ୟପ୍ରଦ ଅଟେ।

👉 ଅନେକ ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ।

👉 ଏହି ମନ୍ଦିରରେ କିଛି ଶିଳାଲେଖା ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଏହି ଶିଳାଲେଖା ଗୁଡିକ ଗଙ୍ଗ ବଂଶୀ ରାଜା ଶ୍ରୀ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ ଙ୍କ ସମୟର ବୋଲି ଜଣାଯାଏ। ବିଶିଷ୍ଟ ଶିଳାଲେଖବିତ ଡ଼ଃ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ରାଜଗୁରୁଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ସାତ ଗୋଟି ଶିଳା ଲେଖା ପାଠୋଦ୍ଧାର କରାଯାଇଛି। ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ହେଲା “ସ୍ବସ୍ତି!ଶ୍ରୀ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବସ୍ୟ ପ୍ରବର୍ଦ୍ଧମାନ ବିଜେ ସମ୍ବତ ସ୍ରାହି ୨୯ ଶlକାବ୍ଦlନାଂ ୧୧୫୭ କୁମ୍ଭ ଶୁକ୍ଳ ୭ ରବିବାରେ ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କୟୀ କୀର୍ତିବାସ ନାୟକ ଦତ୍ତ ଭୂମି କୁରାଙ୍ଗ ବାଟି ୧ ମୁରଡ଼ ବାଟି ୧ ନୈବେଦ୍ୟ କୋଞ୍ଚି ୨ ଘୃତ ଦଧି ପକ୍ୱ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ତମ୍ବୋଳ ପାନ ଦାନ ଦ୍ରବ୍ୟୋତ୍ତମଂ ପାଠୀ ମହାଦେବ ଗୋଚରେ ଦତ୍ତମ “ଅର୍ଥାତ ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଙ୍କୁ ଚାଉଳ, ଘିଅ, ଦହି ଓ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ନୈବେଦ୍ୟ ପାଇଁ ରାଜା ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବଙ୍କର ୨୯ ଅଙ୍କ ତଥା ୧୧୫୭ ଶକାବ୍ଦରେ କୁମ୍ଭ ଶୁକ୍ଳ ସପ୍ତମୀ ଦିନ ତାଙ୍କର କର୍ମଚାରୀ କୃତିବାସ ନାୟକ ମହାଦେବ ପାଢ଼ୀଙ୍କ ଗୋଚରରେ ଭୂମି ଦାନ କରିଛନ୍ତି।

👉 ଏହିଭଳି ୪ ,୬ ,୭ ,୮ ,୧୦ ଓ ୧୧ ଧାଡି ବିଶିଷ୍ଟ ଶିଳlଲେଖ ଉକ୍ତ ମନ୍ଦିର କାନ୍ଥରେ ଅଛି ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହି ଶିଳାଲେଖ ଗୁଡିକରେ ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଙ୍କର ତ୍ରିମୁର୍ତ୍ତିଙ୍କ ସୂଚନା, ପୁରୁଷୋତ୍ତମଙ୍କ ନୈବେଦ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ଭୂମି ଦାନ, ଚାଉଳ, ଘିଅ, ଦଧି, ତମ୍ବୁଳ ଦାନ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଅଛି। ପୂର୍ବ କାଳରେ ଦସ୍ତାବିଜ ହିସାବରେ ଏଗୁଡିକ ବିଚାର ହେଉଥିଲା। ଏସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶ୍ରୀ ପାତାଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରର ପ୍ରାଚୀନତା ଅନୁମେୟ।

।। ସର୍ଵ ରହସ୍ୟମୟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀ ପାତାଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ବା ବଳି ପାତାଳ ମନ୍ଦିର ।।

।। ସର୍ଵ ରହସ୍ୟମୟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀ ପାତାଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ବା ବଳି ପାତାଳ ମନ୍ଦିର ।।