*ଶ୍ରୀ ର ମାହାତ୍ମ୍ୟ*

(@ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ଯଥା :- ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ ସଂହିତା, ବାମଦେବ ସଂହିତା, କପିଳ ସଂହିତା, ନୀଳାଦ୍ରି ସଂହିତା, ବ୍ରହ୍ମ ବୈବର୍ତ୍ତ ପୁରାଣ, ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ, ପଦ୍ମ ପୁରାଣ,ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣ, ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ପୁରାଣରୁ ସଂଗୃହିତ କରାଯାଇଛି)

*ଶ୍ରୀ* ହେଉଛି ଶକ୍ତି। ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଶ୍ରୀ ଶକ୍ତିକୁ ଧରିଛନ୍ତି। ସେଥିପାଇଁ କୁହା ଯାଇଛି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ। ଶ୍ରୀଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ର ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି ମହାପ୍ରଭୁ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ରୋଷଶାଳାରେ ହେଉଛି ଛପନ ପଉଟି ଭୋଗ ,ସେହି ଭୋଗକୁ ଶ୍ରୀଙ୍କ ପତି ଶ୍ରୀପତି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସେବନ କରୁଛନ୍ତି। ତେଣୁ ସେହି ପ୍ରସାଦ କେବଳ ମହାପ୍ରସାଦ ନୁହେଁ ତାହା ଶ୍ରୀଶ୍ରୀପ୍ରସାଦ। ଶ୍ରୀଙ୍କ ବିନା ପ୍ରସାଦର ପରିକଳ୍ପନା ହେଉନଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଶ୍ରୀ ମହାପ୍ରସାଦ ବା ମହାର୍ଦ୍ଦ ବୋଲି କହନ୍ତି।

ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପ୍ରସାଦର ନାମ ଶ୍ରୀଶ୍ରୀପ୍ରସାଦ ହେଲେ ଏହାର ଯଥାର୍ଥତା ବିଶାଳ ହବ। ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ ମହର୍ଷିଙ୍କ ସମୟର କଥା। ଐତିହାସିକ ମାନେ ମହର୍ଷି ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟଙ୍କ ସମୟକୁ ଚତୁର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି।

ଧ୍ୟାନରତ ମହର୍ଷି ଅଖଣ୍ଡ ଭାରତର ସମସ୍ତ ଧର୍ମ ପିଠ ବୁଲିବାକୁ ଇଛା କଲେ। ସବୁ ଧର୍ମ ପିଠ ଭ୍ରମଣ କଲେ, ଶେଷରେ ତାଙ୍କର ଇଛା ହେଲା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଧାମକୁ ଯାଇ ଦର୍ଶନ କରିବେ। ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କ ଲୀଳା ଦେଖିଲେ, ପ୍ରସାଦ ମଧ୍ୟ ସେବନ କଲେ। ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଫେରିଲା ପରେ ସେ ପୋଥିଟିଏ ଲେଖିଲେ ଏବଂ ତାରନାମ ଦେଲେ ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ ସଂହିତା।

ଏହି ସଂହିତାଟି ମୋଟ ୫ ଖଣ୍ଡ ପୋଥିକୁ ନେଇ ରଚନା କଲେ। ୪ ଖଣ୍ଡକୁ ବାଦ ଦେଲେ ପଞ୍ଚମ ଖଣ୍ଡ ପୋଥି ହଉଛି ହରିଭକ୍ତ ଖଣ୍ଡ। ହରିଭକ୍ତ ଖଣ୍ଡର ୪ର୍ଥ ଅଂଶର ୧୧ ଅଧ୍ୟାୟରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାର ଅନୁଭୂତିକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି।

ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ ଲେଖିଛନ୍ତି ଭାରତର ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯିବାପରେ ଶେଷରେ ଜଗନ୍ନାଥ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ। ମହାପ୍ରଭୁ କ୍ଷେତ୍ରର ବହୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ସେ ଶୁଣିଥିଲେ। ହେଲେ ସେସବୁ ତାଙ୍କ ମନକୁ ପାଇଲା ନାହିଁ। ଏହା ପରେ ସେ ଆଖି ବନ୍ଦ କରି ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଢେର ବିଚାର କଲେ। ମୁଦ୍ରିତ ଚକ୍ଷୁ ଖୋଲିଲେ, ସେତେବେଳକୁ ସେ ଭାବରେ ଗଦଗଦ ହୋଇ ପଡିଥିଲେ ସେ। ଶିଷ୍ୟ ମାନଙ୍କ ଆଗରେ ତାଙ୍କ ପାଟିରୁ ବାହାରି ଆସିଲା 'ଆଃ! ଏହି ତ ପ୍ରକୃତ ଦିବ୍ୟକ୍ଷେତ୍ର'।

ସତ୍ୟର ଯେପରି ବିନାଶ ନାହିଁ ,ସେହିପରି ଦିବ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରର ମଧ୍ୟ ବିନାଶ ନାହିଁ। ତେଣୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ମହର୍ଷି ବହୁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହି ଯାଇଥିଲେ ଓ ରହଣି କଳାରେ ସେ ପ୍ରସାଦ ସେବା କଲେ। ପ୍ରସାଦ ସେବା କଲା ପରେ ସେ ବୁଝିଲେ,ଏହି ପ୍ରସାଦ ହେଉଛି ଦିବ୍ୟ ପ୍ରସାଦ। ଶିଷ୍ୟଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, ଏହା କେବଳ ଶ୍ରୀମହାପ୍ରସାଦ ନୁହେଁ। ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଓ ମନ୍ଦିର ହେଉଛି 'ଶ୍ରୀ'ଦେବୀଙ୍କର। ତାଙ୍କରି ନାମରେ ଏହା 'ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର' ଓ ତାଙ୍କ ରି ନାମରେ ଏହା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର। ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ହିଁ ପାକଶାଳାରେ ରନ୍ଧନ କାର୍ଯ୍ୟ ହଉଛି। ତେଣୁ ତାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପ୍ରସାଦ ମହାପ୍ରସାଦ କାହିଁକି 'ଶ୍ରୀପ୍ରସାଦ' ନହେବ ?

ସେ ଆହୁରି କହିଛନ୍ତି :- ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଶକ୍ତି ବା ପତ୍ନୀ। ତେଣୁ ମହାପ୍ରଭୁ ହେଉଛନ୍ତି ଶ୍ରୀପତି। ପାକଶାଳାରେ ରୋଷେଇ ହେଉଛି ପ୍ରସାଦ। ପ୍ରସାଦ ରୋଷେଇ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ହେଉଛି ପାଗ, ଯାହା 'ଶ୍ରୀ' ପାଗ। ଶ୍ରୀଦେବୀ ରୋଷେଇ କରିଥିବା ପ୍ରସାଦକୁ ଶ୍ରୀପତି ସେବନ କରୁଛନ୍ତି। ଦୁଇ ଶକ୍ତିର ମିଶ୍ରଣରେ ସୃଷ୍ଟି ଏହି ଦିବ୍ୟ ପ୍ରସାଦ 'ଶ୍ରୀଶ୍ରୀପ୍ରସାଦ' ହେବ।

"ମହର୍ଷି ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ" ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରଥମ ମହର୍ଷି, ମହାପ୍ରସାଦକୁ 'ଶ୍ରୀପ୍ରସାଦ' ଭାବେ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି। ସେ ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି ବହୁ ଅକୁହା କଥା। ସେହି ସଂହିତାରେ ସେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି , ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ବା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଅଧିପତି ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ କେବଳ ଜଗତର ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରି- ପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ତାଙ୍କ ମହାପ୍ରଭୁ କେବଳ ଜଗତର ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା ନୁହଁନ୍ତି ,ତାଙ୍କ ମତରେ ମହାପ୍ରଭୁ ହେଉଛନ୍ତି ଜଗତରସ୍ୱରୂପ। ବହୁ ଦିନର ସାଧନା ପରେ ମହର୍ଷି ଶାଣ୍ଡିଲ୍ୟ ଦିନେ ଶିଷ୍ୟଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, ଜଗତ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ କୌଣସି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖି ପାରୁ ନାହିଁ। ଜଗତ ହିଁ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ହିଁ ଜଗତ। ତେଣୁ ଏ ହେଉଛନ୍ତି ସାକ୍ଷାତ ପରଂବ୍ରହ୍ମ। ଏଣୁ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରକୃତରେ ମହାପ୍ରସାଦର ମାଲିକାଣି। ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣରେ କୁହାଯାଇଛି :-

ପୁଂନାମ୍ନl ଭଗବାନବିଷ୍ଣୁ

ସ୍ତ୍ରୀନାମ୍ନl କମଳାଳୟା

ଦେବତିର୍ଯ୍ୟତଂ ମାନୁଷ୍ୟାଦୌ

ବିଦ୍ୟତେ ଦୈତୟୋ ପରମ୍ ll

👉ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଅନ୍ନ ବ୍ରହ୍ମଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟା

ଶ୍ରୀମହାପ୍ରସାଦ ତାନ୍ତ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ନିର୍ମିତ ଓ ସମର୍ପିତ

•ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରୋଷଘରେ ବତିଶିଟି କୋଠରୀରେ ସାତଶହ ବାଉନ ଗୋଟି ଚ଼ୁଲିରେ ମହାପ୍ରସାଦ ରନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବାସ୍ତବରେ ଦୁଇଶହ ତେୟାଳିଶ ଗୋଟି ଚୁଲି ରହିଛି।

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚ଼ୁଲିରେ ଛ ଗୋଟି ଲେଖା ଝିଙ୍କା ରହିଛି। ତାନ୍ତ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଚୁଲି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଷଡ୍ କୋଣାକୃତି ଅଗ୍ନିଯନ୍ତ୍ର। ରୋଷଶାଳାରେ ତାନ୍ତ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ବୈଷ୍ଣବାଗ୍ନି ସଂସ୍କାର ହୋଇ ମହାପ୍ରସାଦ ରନ୍ଧନ କରାଯାଏ। ଏହାକୁ ଅଗ୍ନିଙ୍କର ଷଡାଙ୍ଗ ସଂସ୍କାର କୁହାଯାଏ।

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚୁଲିରେ ଛ ଗୋଟି ଝିଙ୍କାରେ ଛ ଗୋଟି ହାଣ୍ଡି ଓ ମଝିରେ ଥିବା ତିନି ଗୋଟି ଫାଙ୍କରେ ତିନିଗୋଟି ହାଣ୍ଡି ବସି ମୋଟ ନଅ ଗୋଟି ହାଣ୍ଡିରେ ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ।

• ତନ୍ତ୍ର ପଦ୍ଧତି ଅନୁସାରେ ରୋଷରେ ଲାଲ ବର୍ଣ୍ଣର ମୃଣ୍ମୟପାତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ। ଏହି ପୁରୋଦୃଷ୍ଟିରେ ଷଟ୍ କୋଣାକୃତି ଅଗ୍ନିଯନ୍ତ୍ରରେ ଅଗ୍ନିଙ୍କର ଷଡ଼ଙ୍ଗ ସଂସ୍କାର ହୋଇ ନଅଗୋଟି ଲାଲ ହାଣ୍ଡିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୈବେଦ୍ୟ ତନ୍ତ୍ରସିଦ୍ଧ ମହାପ୍ରସାଦ ପଦବାଚ୍ୟ

• ତନ୍ତ୍ର ପରମ୍ପରା ରେ ପରମଶକ୍ତି ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବୈଷ୍ଣବାଗ୍ନିରେ ସିଦ୍ଧ, ଶ୍ରୀଯନ୍ତ୍ର ରୁପକ ଠାଆ ମୁରୁଜ ନିବେଦିତ, ଦ୍ୱାବିଂଶାକ୍ଷରୀ ପାତାଳ ନୃସିଂହ ବୀଜମନ୍ତ୍ର ରେ ପ୍ରେକ୍ଷିତ, ଅଷ୍ଟାଦଶାକ୍ଷର ଗୋପାଳ ବୀଜ ମନ୍ତ୍ରରେ ସମର୍ପିତ ଓ ଭୈରବୀ ଚ଼କ୍ରରେ ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟ ହେବା ପରେ ପ୍ରସାଦ ମହାପ୍ରସାଦରେ ରୁପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି।

• ମହନୀୟତା ହେଉଛି, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନିତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ତାନ୍ତ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଏକାଦଶ ସଂସ୍କାରରେ ନିର୍ଜୀବ ପଦବାଚ଼୍ୟ ତଣ୍ଡୁଳ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇଥାଆନ୍ତି।

• ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କାରରେ..

ତଣ୍ଡୁଳ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅମୁଣିଆ ନାମ ଧାରଣ କରାଯାଏ ।

• ଦ୍ୱିତୀୟ ସଂସ୍କାରରେ..

ଷଟ୍ କୋଣାକୃତି ଅଗ୍ନିଯନ୍ତ୍ର ରେ ସିଦ୍ଧ ହେବାପରେ ଅନ୍ନ ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

• ତୃତୀୟ ସଂସ୍କାରରେ..

ତୁଣ୍ଡିବନ୍ଧା ସୁପକାର ମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଭୋଗ ନିମିତ୍ତ ଭୈରବୀ ଚ଼କ୍ର ଅଭିମୁଖି ହେବା ସମୟରେ ଛେକ ନାମରେ ଅଭିହିତ ହୁଏ।

• ଚ଼ତୁର୍ଥ ସଂସ୍କାରରେ..

ଶ୍ରୀଯନ୍ତ୍ର ରୁପକ ଠାଆ ମୁରୁଜରେ ସଂସ୍ଥାପିତ ହେଲେ ଭୋଗ ପଦବାଚ୍ୟ ହୁଏ।

• ପଞ୍ଚମ ସଂସ୍କାରରେ..

ତାନ୍ତ୍ରିକ ବିଧିରେ ବୀଜ ମନ୍ତ୍ରରେ ନିବେଦନ ହେବାପରେ ନୈବେଦ୍ୟ ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।

• ଷଷ୍ଠ ସଂସ୍କାରରେ..

ବଳୀ ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟ ହେବାପରେ ପ୍ରସାଦରେ ପରିଣତ ହୁଏ।

• ସପ୍ତମ ସଂସ୍କାରରେ..

କ୍ଷେତ୍ରେଶ୍ୱରୀ ମହା ଭୈରବୀ ବିମଳାଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ ପରେ ତାହା ମହାପ୍ରସାଦ ପଦବାଚ୍ୟ ହୁଏ।

• ଅଷ୍ଟମ ସଂସ୍କାରରେ..

ପାଞ୍ଚ ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ପଥାରୁଢ଼ ହୋଇ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରଦାନ କଲେ କୈବଲ୍ୟ ନାମ ଧାରଣ କରେ।

• ନବମ ସଂସ୍କାରରେ..

ଜାତି ବର୍ଣ୍ଣ ଧର୍ମ ସଂପ୍ରଦାୟ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସକଳ ଭକ୍ତ ସେବା କରିବା ସମୟରେ ଏହାର ନାମ ଅଭଡା ବୋଲାଯାଏ।

• ଦଶମ ସଂସ୍କାରରେ..

ବଳି ପଡିଥିବା ଅଭଡା ଶୁଷ୍କ ହୋଇ ନିର୍ମାଲ୍ୟ ନାମ ଧାରଣ କରିଥାଆନ୍ତି।

• ଏକାଦଶ ସଂସ୍କାରରେ..

ପ୍ରଣାମ ଓ ସେବନ କାଳରେ ଏହି ନିର୍ମାଲ୍ୟ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସହିତ ସମାନ ହୋଇ ଯାଆନ୍ତି।

• ଏହିରୁପେ ଏକାଦଶ ତାନ୍ତ୍ରିକ ସଂସ୍କାରରେ ନିର୍ଜୀବ ତଣ୍ଡୁଳ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ରୁପ ଧାରଣ କରି ସର୍ବଜନମାନସ ରେ ଅନ୍ନବ୍ରହ୍ମ ଶ୍ରୀମହାପ୍ରସାଦ ରୁପ ଧାରଣ କରି ଥାଆନ୍ତି

• ଏହା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରେ ତନ୍ତ୍ର ପଦ୍ଧତିର ମହାନ ପରମ୍ପରା।

👉ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦର ମହାତ୍ମ୍ୟ ଓ ଆୟୁର୍ବେଦିୟ ଭିତ୍ତିଭୂମି

ମହାପ୍ରସାଦ କହିଲେ ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରସାଦକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ମହାପ୍ରସାଦର ମହିମା ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ। ଏହା ଅମ୍ରୁତତୁଲ୍ଯ। ମନୁଷ୍ଯକୁ ମୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି। ମହାପ୍ରସାଦର ସେବନରେ ମନୁଷ୍ଯ ପରମ ଆନନ୍ଦ ଲିଭିଥାଏ। ଏହା ମାନବ ଶରୀରର କୌଣସି କ୍ଷତି କରିନଥାଏ । ସତ କହିବାକୁ ଗଲେ ମାନବ ଶରୀରର ସୁରକ୍ଷା ରେ ମହାପ୍ରସାଦର ମହିମା ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ।

ମହାପ୍ରସାଦର ରନ୍ଧନଶୈଳୀକୁ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଲେ ଜାଣି ହୁଏ ଯେ, ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବାମ୍ଫ ଦ୍ବାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। ରନ୍ଧନ କାର୍ଯ୍ଯରେ ବ୍ଯବହୃତ ପରିବାରୁ ଚୋପା ଛଡା ଯାଇନଥାଏ। ଏହା କେବଳ ଅମୃତ ହିଁ ଅମୃତ। ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସେବାରେ ଆୟୁର୍ବେଦ କିପରି ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ସମସ୍ତେ ଜ୍ଞାତ ହେବା ଆବଶ୍ଯକ।

ଆୟୁର୍ବେଦ ପଦ୍ଧତିରେ ମହାପ୍ରସାଦ ରନ୍ଧନ ତଥା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବାରୁ ଏହାର ସେବନରେ କେହି କେହି ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇ ପଡିଥିବା ଦୃଷ୍ଟିକୁ ଆସିନି। ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତରେ ଘିଅ ବ୍ଯତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ତେଲ, ଗରମ ମସଲା, ପୋସ୍ତକ ଓ ଉତ୍ତେଜକ ଦ୍ରବ୍ଯ ବ୍ଯବହାର ନିଷେଧ ଅଛି। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦରେ ଆୟୁର୍ବେଦର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ। ମହାପ୍ରସାଦର ଅଲୌକିକତା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କିଭଳି ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନ କରି ତାଙ୍କ ପେଟରେ ହୋଇଥିବା ଅନ୍ତନାଳୀ ଘା' କୁ ଭଲ କରିଥିଲେ। ଏଥିରେ ଆୟୁର୍ବେଦର ମହନୀୟତା ବିଶେଷ ଆଲୋଚିତ ଓ ପ୍ରତିଘାତ। ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦ କେବଳ ମାଟିପାତ୍ରରେ ରନ୍ଧନ ହୋଇଥାଏ। ଏ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପାକ ବା ପ୍ରସାଦ ସେବନ ନିମିତ୍ତ ମାଟିପାତ୍ର ହିଁ ସର୍ବୋତ୍ତମ।

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ସ୍ଵତ୍ତ୍ଵଲିପି ଅନୁସାରେ କୁମ୍ଭକାର ନିଯୋଗ ମାଟିପାତ୍ର ତିଆରି କରି ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତି ନିମିତ୍ତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବ୍ଯବହୃତ ମାଟିପାତ୍ରକୁ ସାଧାରଣତଃ ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

୧- ପାହାନ୍ତି ତାଡ,୨- ମଝଲା ତାଡ, ୩- ଚାଟି ତାଡ.. ୪ ପ୍ରକାର ସରା ବଡ, ପୁଳି, ପାଳି ଓ ପଟା ବ୍ଯବହୃତ ହୁଏ । ସମସ୍ତ ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯୋଗ୍ୟ ମାଟିପାତ୍ରର ରଙ୍ଗ ନାଲି ହିଁ ହେବା ବିଦ୍ଧିସମ୍ମତ। ପାକ ଯୋଗ୍ୟ ମାଟିପାତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧରେ 'ବାମଦେବ ସଂହିତା' ଦଶମ ଅଧ୍ଯାୟ ନବମ ଶ୍ଲୋକରୁ ତ୍ରୟୋଦଶ ଶ୍ଳୋକ ମଧ୍ଯରେ ବିଶେଷ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଅଛି।

ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ କେବଳ ବୈଷ୍ଣବାଗ୍ନୀ ବ୍ଯବହୃତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦେବୀ ପଦ୍ମାଳୟା - ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ରନ୍ଧନ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପନ କରିଥାନ୍ତି। ହାଣ୍ଡିଗୁଡିକ ଚକ୍ରମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାଛଡା ମାଟିପାତ୍ର ରେ ନିମ୍ନରେ ଚକ୍ରମୁଦ୍ରା ମଧ୍ଯ ଅଙ୍କିତ ହୋଇଥାଏ।

ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବ୍ଯବସ୍ଥା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ। ମହା ପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ କେବଳ ମାଟିପାତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ଗ୍ରହଣୀୟ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି। ମାଟିପାତ୍ରରେ ଯେଉଁ ପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ସେଥିରେ ମାଟିପାତ୍ରରେ କ୍ଷୟ ଅଂଶ ପ୍ରସାଦରେ ମିଶିବାର ସୁଯୋଗ ନଥାଏ। ମାତ୍ର ଧାତୁ ନିର୍ମିତ ପାତ୍ରରେ ପାକ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲେ ଯାହାକି ସ୍ବାସ୍ଥ୍ଯ ପକ୍ଷେ କ୍ଷତିକାରକ।

ଏତଦ୍ ବ୍ଯତୀତ ମାଟିକୁଡୁଆରେ କୌଣସି ସମସ୍ଯା ନଥାଏ। ଆୟୁର୍ବେଦୀୟ ମତରେ ମାଟିପାତ୍ରରେ ରନ୍ଧନ ଅନ୍ନ, ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସର୍ବଦା ରୁଚିକର ଓ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ଯ ପାଇଁ ହିତକର। ମାଟିପାତ୍ରର ମହନୀୟତା ସଂପର୍କରେ ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣରେ ବିଶେଷ ବର୍ଣ୍ଣିତ।

ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ହିଁ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ଦାରୁ ବା ବୃକ୍ଷରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବା ବିଗ୍ରହ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଆୟୁର୍ବେଦରେ ବୃକ୍ଷର ମହାତ୍ମ୍ଯ ପର୍ଯ୍ଯାପ୍ତ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ। ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସେବାରେ ଆୟୁର୍ବେଦର ଭୂମିକା ଅତୀବ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ। ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବୃକ୍ଷର ବା କାଷ୍ଠର ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଇଛି। ଯେଉଁ କାଠକୁ ଜାଳେଣି ରୂପେ ବ୍ଯବହାର କରାଯାଏ, ତାହା ସାଧାରଣତଃ କଣ୍ଟା, କ୍ଷୀରଯୁକ୍ତ ଓ ବଜ୍ର ସଦୃଶ ଓ କୀଟଦ୍ରଷ୍ଟ ନ ହୋଇଥିବା ଆବଶ୍ଯକ। ରୋଷଶାଳ ନିମିତ୍ତ କେଉଁ କେଉଁ କାଠ ଅଧିକ ଉପଯୁକ୍ତ ଓ ଗ୍ରହଣୀୟ, ତାହା 'ବାମଦେବ ସଂହିତା' - (୯/୧୦) ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରା ଯାଇଛି।

ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ପବିତ୍ର ତଥା ବିଶୁଦ୍ଧ ଜଳର ଆବଶ୍ଯକତା ଅତୀବ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ। ତେଣୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରୋଷଶାଳା ନିମିତ୍ତ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଗଙ୍ଗା ଓ ଯମୁନା ନାମକ ଦୁଇଟି କୂଅ ରହିଛି। ଏହି କୂଅର ଜଳ କେବଳ ମହାପ୍ରସାଦ ରନ୍ଧନ କାର୍ଯ୍ଯରେ ବ୍ଯବହୃତ ହୋଇଥାଏ।

ଏହି ଜଳରେ କୌଣସି ରାସାୟନିକ ତ୍ରୁଟି ରହିନଥାଏ। ଗଙ୍ଗା ଯମୁନା କୂଅର ପାଣି ନିରୋଗ, ସ୍ବାଦଯୁକ୍ତ ଓ ରୁଚିକର। ରନ୍ଧନ କାର୍ଯ୍ଯରେ କାଠ କୋଇଲା (ଅଗାଂର), ରନ୍ଧା ଦଉଡ଼ି, ଡଙ୍କା,ଗାମୁଛା, ହାତୁଆଣି, ଶିକା,ପାଣିହାଣ୍ଡି, ବାଲତି, ଦଉଡି, କୂଅ ପାଣି, ଆସନ, କରେଇ, ପିଂଗଳ, ମଳା,ଭୋଗେଇ, ବାହୁଡା ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ଯବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦ ରନ୍ଧନରେ ତାଳପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଭୋଗେଇ ଓ ପବିତ୍ର ନଡିଆ ବୃକ୍ଷର କତାକୁ ଦଉଡିମାନ ତିଆରି କରାଯାଇ ରନ୍ଧନବେଳେ ବଡ ବଡ ହାଣ୍ଡିକୁ ଟେକା ଯାଇଥାଏ। ଏହାଛଡା କୂଅରୁ ଜଳ ଉତ୍ତୋଳନ ବେଳେ ମଧ୍ଯ କତା ଦଉଡ଼ି ବ୍ଯବହାର ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦର ମହିମା ସଂପର୍କରେ ୨୬ଗୋଟି ମହାପୁରାଣ, ଉପପୁରାଣ ଓ ତନ୍ତ୍ରଶାସ୍ତ୍ର ମାନଙ୍କରେ ସୁବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଅଛି।

ପୃଥିବୀର ସର୍ବପ୍ରାଚୀନ ଶାସ୍ତ୍ର ଆୟୁର୍ବେଦ ସହିତ ମହାପ୍ରସାଦ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଭିନ୍ନ। ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ତନ୍ତୁଜାତୀୟ ପରିବାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି, ଯାହାକି ମାନବର ଶରୀର ସୁରକ୍ଷାକୁ ବିଶେଷ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଆ ଯାଇଥାଏ। 'କପିଳ ସଂହିତା' ର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନ କଲେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦର୍ଶନ ଭଳି ମୁକ୍ତି ମିଳିଥାଏ। ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନ କଲେ ମୁକ୍ତି ସୁନିଶ୍ଚିତ ବୋଲି 'ବ୍ରହ୍ମ ବୈବର୍ତ୍ତ ପୁରାଣ' ପ୍ରମାଣ କରିଛି।

ପଦ୍ମ ପୁରାଣରେ ମହାପ୍ରସାଦର ମହିମା ଦୃଷ୍ଟି ଗୋଚର ହୁଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଚଣ୍ଡାଳ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଏକତ୍ର ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନରେ ବିଚାର ନାହିଁ।

ମନୁଷ୍ଯର ସକଳ ପାପ ବା ଦୋଷ ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନ ମାତ୍ରକେ ଦୂର ହୋଇ- ଥାଏ ବୋଲି ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। ସେହିପରି ମହାପ୍ରସାଦ ପ୍ରାପ୍ତ ମାତ୍ରକେ ସେବନ କରିବା ଉଚିତ ବୋଲି ବିଷ୍ଣୁ ଯାମଳ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। ସର୍ବଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ ମା' ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ହେଉଛନ୍ତି ଏହି ପବିତ୍ର ମହାପ୍ରସାଦର ପାଚିକା ବା ପ୍ରସ୍ତୁତି କାରିଣୀ ଏବଂ ବୈକୁଣ୍ଠ ବିହାରୀ ସ୍ୱୟଂ ବିଷ୍ଣୁ ହେଉଛନ୍ତି ଏହାର ଭୋକ୍ତା :-

ତତ୍ରାନ୍ନ ପାଚିକା ଲକ୍ଷ୍ମୀ

ସ୍ୱୟଂ ଭୋକ୍ତା ଜନାର୍ଦ୍ଦନଃ l

ତସ୍ମାଦ୍ଭଦନ୍ନଙ୍ ଦ୍ବିପ୍ରଷେଇ

ଦୈବ ତୈରପି ଦୁର୍ଲଭମ୍ ll

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅନ୍ନ, ଡାଲି, ବେସର ଯାହା ଯାହା ଭୋଗ ରହିଛି, ତାକୁ ଯଦି ଲୋକ ଭକ୍ଷ ଅଭକ୍ଷ ବିଚାର କରେ ସେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ମନ୍ଦରୋଗୀ ହୁଏ ବୋଲି ବହୁ ଗବେଷକ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି। ବାଛ ବିଚାର ନ କରି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନ କଲେ ମହାପ୍ରସାଦ ଦାନ କରୁଥିବା ବ୍ଯକ୍ତି ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିବା ସହିତ ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ଆତ୍ମାକୁ ମଧ୍ଯ ଶାନ୍ତି ଓ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।

👉ମହାପ୍ରସାଦ ମାହାତ୍ମ୍ୟ :-

ଏକାଦଶୀ ସହସ୍ରେଶୁ ମାସ ପୋଷଣ କୋଟିସୁ ।

ତତ୍ ଫଲମ୍ ଲଭତେ ଗୌରୀ ଜଗନ୍ନାଥାନ୍ନ ଭକ୍ଷଣାତ୍ ।। (ରୁଦ୍ର ୟାମଳ)

ଏକ ହଜାର ଏକାଦଶୀ ବ୍ରତ ଓ କୋଟି ମାସ ଉପବାସ କଲେ ଯେଉଁ ଫଳ ଲାଭ ହୁଏ, ଥରେ ମାତ୍ର ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଅନ୍ନ ଭକ୍ଷଣ କଲେ ସେହି ଫଳ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।

ଏକାଦଶୀ ବ୍ରତେଯେବା ନିରାହାରୈପୋଷିକାଃ ।

ଆକଣ୍ଠ ଭକ୍ଷଣାନ୍ନୃକ୍ତି ବ୍ରତଂ କୋଟିଗୁଣଂ ଭବତେ୍ ।। (ନୀଳାଦ୍ରି ସଂହିତା )

ଯେଉଁମାନେ ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ନିର୍ଜଳା ଉପବାସ କରନ୍ତି ସେମାନେ ମହାପ୍ରସାଦ ଆକଣ୍ଠ ଭୋଜନ କରି ବ୍ରତ ପାଳନ କଲେ କୋଟି ଗୁଣ ବ୍ରତ ଫଳ ଲାଭ କରନ୍ତି।

ଉପବାସେ ବ୍ରତେ କୁଛେ ନୀୟମେ ୟଜ୍ଞକର୍ମଣି ।

ନାଶ୍ନାତି ମତ୍ ପ୍ରସାଦଂ ଯୋ ବ୍ରତ ଭଙ୍ଗାତ୍ ସ ନାରକି ।। (ନୀଳାଦ୍ରି ସଂହିତା)

ଉପବାସ ଦିନରେ ମହାପ୍ରସାଦ ଖାଇଲେ ମୋର ବ୍ରତ ଭଙ୍ଗ ହେବ, ଏପରି ଆଶଙ୍କାର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପବାସ, ବ୍ରତ, ନିୟମ ଏବଂ ଯଜ୍ଞ କର୍ମରେ ମହାପ୍ରସାଦ ଭୋଜନ ନକରେ ସେ ଯେ ନାରକୀ ଏଥିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ।

ଚାଣ୍ଡାଲ ବାଟିୟଂ ବାପି ମତ୍ ପ୍ରସାଦଂ ସୁପାବନମ୍ ।

ଯାଚ୍ୟଂ ଭୋଜ୍ୟଂ ପ୍ରତିଗ୍ରାହ୍ୟଂ ମଦ୍ ଭକ୍ତୈ ବ୍ରାହ୍ମଣୈରପି ।। (ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ପୁରାଣ)

ମହାପ୍ରସାଦ ଚଣ୍ଡାଳ ଗୃହରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାର ପବିତ୍ରତା କୌଣସି ମାତ୍ରାରେ ହାନି ହୁଏ ନାହିଁ। ବୈଷ୍ଣବ ଗଣ ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗଣ ତାହା ମାଗି, ଭୋଜନ ଏବଂ ପ୍ରତିଗ୍ରହ କରିପାରନ୍ତି।

ଏହି ମହାପ୍ରସାଦ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ଏବଂ ପ୍ରାପ୍ତ ମାତ୍ରେ ଭକ୍ଷ୍ୟ। ଏଣୁ ବ୍ରହ୍ମ ବୈବର୍ତ୍ତ ପୁରାଣରେ କୁହାଯାଇଛି :-

ଜଗନ୍ନାଥସ୍ୟ ନୈବେଦ୍ୟମ୍

ମହାପାତକ ନାଶନମ୍ l

ଭକ୍ଷ୍ୟଣାତ ଫଳମାପନୋତି

କପିଳା କୋଟି ଦାନବମ୍ ll

ଜୟ ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁ

🙏🙏🙏🙏🙏🙏