ମଣିଷର ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ପୁସ୍ତକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରେ । ଆମେ ନିଜ ଜୀବନ କାଳରେ ଅନେକ ପୁସ୍ତକ ପଢ଼ିଥାଉଁ । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ପୁସ୍ତକ ଆମର ପ୍ରିୟ ହୋଇଥାଏ । ମୋର ପ୍ରିୟ ପୁସ୍ତକ ହେଉଛି 'ସତ୍ୟାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ' । ଏହି ପୁସ୍ତକ ଏକ ଧାର୍ମିକ ପୁସ୍ତକ । ଏହାକୁ ମହର୍ଷି ଦୟାନନ୍ଦ ସରସ୍ବତୀ ଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ୧୮୭୫ ମସିହା ରେ ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାରେ ରଚନା କରା ଯାଇଥିଲା । ଏହାର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ଆଜମେରରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।

ନିକଟ ଅତୀତରେ 'କେରଳ ଷ୍ଟୋରି' ନାମକ ଗୋଟିଏ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଆସିଥିଲା । ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଆମେ ଦେଖିଥିଲେ ଜଣେ ମୁସଲମାନ ଝିଅ ହିନ୍ଦୁ ଝିଅ ମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲା - ଯେଉଁ ଶିବ ଭାଙ୍ଗ ପିଅନ୍ତି, ନିଜ ମୃତ ସ୍ତ୍ରୀ କୁ କାନ୍ଧରେ ବୋହି ଚତୁର୍ଦିଗରେ ଭ୍ରମଣ କରନ୍ତି ସେ କିପରି ଭଗବାନ ହୋଇ ପାରନ୍ତି ? ଯେଉଁ କୃଷ୍ଣ ଗୋପୀ ମାନଙ୍କ ସହ ରାସଲୀଳା କରନ୍ତି ସେ କିପରି ତୁମର ଈଶ୍ଵର ହୋଇ ପାରନ୍ତି ? ଏପରି ପ୍ରଶ୍ନ ଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ ଦେଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ ସେତେବେଳେ ନିଜେ ନିଜ ଧର୍ମର ବିରୋଧୀ ହୋଇପଡନ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଧର୍ମର ଅନୁଗାମୀ ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଏମିତି କାହିଁକି ହୁଏ ? ଏହାର କାରଣ ହେଲା ଆମେ ବେଦ ଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ କରୁ ନ ଥିବାରୁ ଏ ସବୁ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡିକର ଉତ୍ତର ଆମକୁ ବି ଜଣା ନାହିଁ । ବେଦଶାସ୍ତ୍ର କୁ ପଢ଼ିବା ଓ ବୁଝିବା ସମସ୍ତଙ୍କ ପକ୍ଷେ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଏହି କ୍ଲିଷ୍ଟ ବେଦ କୁ ବୋଧଗମ୍ୟ କରାଯାଇପାରିଛି ସତ୍ୟାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ଗ୍ରନ୍ଥ ମାଧ୍ୟମରେ । ସ୍ଵାମୀ ଦୟାନନ୍ଦ ସରସ୍ଵତୀ ପକ୍ଷପାତ ରହିତ ହୋଇ ଖଣ୍ଡନ ମଣ୍ଡନ ବିଧିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ ଭାବରେ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥକୁ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଏହି ପୁସ୍ତକ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଣେ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ମଧ୍ୟ ବେଦର ନିଗୂଢ଼ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ଅନାୟାସରେ ଆୟତ୍ତ କରି ପାରିବ ।

ସୃଷ୍ଟିର ଆଦି ଗ୍ରନ୍ଥ ହେଉଛି ବେଦ । ଇଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ ହୋଇଥିବାରୁ ବେଦରେ ସୃଷ୍ଟିର ସମସ୍ତ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ। ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଗୁରୁକୁଳ ଆଶ୍ରମରେ ବେଦର ହିଁ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଅଧ୍ୟାପନ କରାଯାଉଥିଲା । ଗୁରୁଙ୍କ ମୁଖ ରୁ ନିସୃତ ବେଦକୁ ଶିଷ୍ୟମାନେ ଶୁଣି ଶୁଣି ମନେ ରଖୁଥିଲେ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ଶ୍ରୁତି ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବେଦର ଲିଖିତ ସ୍ଵରୂପର ପ୍ରଚଳନ ନ ଥିବାରୁ ଏହାର ଅସ୍ତିତ୍ବ ଲୋପ ପାଇବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ମହାଭାରତ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ୱରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଶ୍ୱଗୁରୁ ଭାରତ ବିଦେଶରେ ନିଜର ଭାଷା ଓ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରଚାର କରିବା ବନ୍ଦ କରିଦେଲା । ଫଳରେ ଭାଷା ଓ ଧର୍ମଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟି ରୁ ବିଶ୍ଵ ଅନ୍ଧକାରାଚ୍ଛନ୍ନ ହୋଇଗଲା ଏବଂ ସଂସ୍କୃତ ବିଦ୍ୱାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଇବାକୁ ଲାଗିଲା । ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ବେଦର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଅଧ୍ୟାପନ ମଧ୍ୟ ସମାପ୍ତ ହୋଇଗଲା । ତେଣୁ ବେଦର ସାତ୍ୟାର୍ଥ ଧୀରେ ଧୀରେ ବିଲୁପ୍ତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ପ୍ରତିବଦଳରେ ଅନେକ ଭ୍ରାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ମାନ୍ୟତା ଦେଶ ଦେଶାନ୍ତର ରେ ପ୍ରଚଳିତ ହେଲା । ଏହି କାରଣରୁ ସମାଜ ଦୁର୍ବଳ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା, ଅନେକ ବିକୃତି ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅବିଦ୍ୟାଜନକ ମତମତାନ୍ତର ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲା ।

ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ପରେ ଭାରତ, ମୋଗଲ ଓ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶାସିତ ହେଲା । ଇଂରେଜ ଶାସନ କାଳରେ ହିଁ ଗୁଜରାଟ ପ୍ରାନ୍ତର ମୋର୍ବୀ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଟଙ୍କାରା ଗ୍ରାମରେ ଋଷି ଦୟାନନ୍ଦଙ୍କର ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା । ମହର୍ଷି ଭାରତରେ ଧାର୍ମିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜାଗରଣ ସହିତ ରାଜନୈତିକ ଜାଗରଣ ପାଇଁ ଅପୂର୍ବ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।

ଋଷି ଦୟାନନ୍ଦ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ବେଦ ଇଶ୍ଵରୀୟ ଜ୍ଞାନ ଅଟେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ ଏହା ଆଚରଣୀୟ । ବେଦର ଆଚରଣ ହିଁ ଧର୍ମ ଓ ବେଦ ବିରୁଦ୍ଧ ଆଚରଣ ଅଧର୍ମ ଅଟେ । ସେ ବେଦର ମାନ୍ୟତା ଆଧାରରେ ସତ୍ୟ ଧର୍ମର ସ୍ୱରୁପକୁ ନିଜର ଗ୍ରନ୍ଥ ସତ୍ୟାର୍ଥ ପ୍ରକାଶରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ ମାଧ୍ୟମରେ ମନୁଷ୍ୟ କୁ ଆତ୍ମା ବିଷୟକ ଜ୍ଞାନ,ପରମାତ୍ମଙ୍କ ସ୍ବରୂପ ଓ ତାଙ୍କର ଗୁଣ କର୍ମ ସ୍ଵଭାବ,ଜୀବନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ,କାରଣ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକୃତିର ଯଥାର୍ଥ ଓ ସମୁଚିତ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

ଋଷି ଦୟାନନ୍ଦ ସ୍ବରଚିତ ସତ୍ୟାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ଗ୍ରନ୍ଥର ଭୂମିକାରେ ଲେଖିଛନ୍ତି -" मनुष्य का आत्मा सत्य असत्य का जानने बाला है। तथापि अपने प्रयोजन की सिद्धि, हठ, दुराग्रह और अविद्यादि दोषों से सत्य को छोड़ असत्य में झुक जाता है । परंतु इस ग्रंथ(सत्यार्थ प्रकाश) में ऐसी बात नहीं रक्खी है और न किसी का मन दुखाना वा किसी की हानि पर तात्पर्य है, किंतु जिससे मनुष्य जाति का उन्नति और उपकार हो, सत्यासत्य को मनुष्य लोग जानकर सत्य का ग्रहण और असत्य का परित्याग करें, क्यों की सत्योपदेश के विना अन्य कोई भी मनुष्य जाति की उन्नति का कारण नहीं है ।"

ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସର୍ବମୋଟ ଚଉଦ ଟି ସମୁଲ୍ଲାସ(ଅଧ୍ୟାୟ) ରହିଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୁଲ୍ଲାସର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଏବଂ ଏହାର ବିଶେଷତା ନିମ୍ନରେ ଉଲ୍ଲିଖିତ ।

ପ୍ରଥମ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଶହେ ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ନାମର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି । ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ,ଶିବ,ରୁଦ୍ର,ଇନ୍ଦ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଙ୍କୁ ପରସ୍ପର ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ବୋଲି ଯେଉଁ କଳ୍ପନା କରାଯାଏ, ତାହା ଅନୁଚିତ୍ । ଏ ସମସ୍ତ ନାମ ସେହି ଗୋଟିଏ ଇଶ୍ୱରଙ୍କର ହିଁ ଅଟେ । କେବଳ ତାଙ୍କ କର୍ମ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହେବାରୁ ନାମ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରହିଛି । ଏହି ସମୁଲ୍ଲାସରେ ଇଶ୍ଵରଙ୍କର ଗୁଣ କର୍ମ ଓ ସ୍ଵଭାବ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଅଛି।

ଦ୍ଵିତୀୟସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ଗର୍ଭଧାରଣ ର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସମୟ ଅର୍ଥାତ୍ କେଉଁ ସମୟରେ ଗର୍ଭଧାରଣ କଲେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସନ୍ତାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ, ସନ୍ତାନ କୁ କିପରି ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ,ଭୂତପ୍ରେତାଦି ନିଷେଧ, ଜନ୍ମ ପତ୍ର ନିର୍ମାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ବିଷୟ କୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି ।

ତୃତୀୟ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଅଧ୍ୟାପନ ବିଷୟ ସହିତ ଗୁରୁମନ୍ତ୍ର ବ୍ୟାଖ୍ୟା,ପ୍ରାଣାୟମ ଶିକ୍ଷା,ସନ୍ଧ୍ୟା, ଅଗ୍ନିହୋତ୍ର,ଯଜ୍ଞ ପାତ୍ରର ଆକୃତି, ଉପନୟନ ସମୀକ୍ଷା, ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଉପଦେଶ, ଗ୍ରନ୍ଥର ପ୍ରମାଣ୍ୟ ଅପ୍ରମାଣ୍ୟ ବିଷୟ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ,ଶୁଦ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ବିଧି ବିଷୟ ଉଲ୍ଲିଖିତ ।

ଚତୁର୍ଥସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ସମାବର୍ତ୍ତନ, ଦୂରଦେଶରେ ବିବାହ, ବିବାହ ପାଇଁ ସ୍ତ୍ରୀ/ପୁରୁଷ ଙ୍କ ପରୀକ୍ଷା, ଅଳ୍ପ ବୟସ ବିବାହ ନିଷେଧ,ଗୁଣକର୍ମାନୁସରେ ବର୍ଣ୍ଣବ୍ୟବସ୍ଥା, ପଞ୍ଚମହାୟଜ୍ଞ, ପାଖଣ୍ଡ ତିରସ୍କାର, ପ୍ରାତଃ ଜାଗରଣ, ପାଖଣ୍ଡି ମାନଙ୍କ ଲକ୍ଷଣ, ପଣ୍ଡିତ ର ଲକ୍ଷଣ, ମୁର୍ଖ ର ଲକ୍ଷଣ, ଗୃହସ୍ଥ ଧର୍ମ,ପୁନର୍ବିବାହ ଉପରେ ବିଚାର କରାଯାଇଛି।

ପଞ୍ଚମ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ବାନପ୍ରସ୍ଥ ଏବଂ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଆଶ୍ରମ ବିଷୟ ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ।

ଷଷ୍ଠ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ରାଜଧର୍ମ,ରାଜାଙ୍କର ଲକ୍ଷଣ, ରାଜାଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ଦଣ୍ଡ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ,ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ,ଯୁଦ୍ଧ ର ପ୍ରକାର,ରାଜ୍ୟ ର ରକ୍ଷା,କର ଗ୍ରହଣ,ରାଜାଙ୍କର ମିତ୍ର,ଶତ୍ରୁଙ୍କ ବିଷୟ,ଶତ୍ରୁ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାର ଉପାୟ ଏବଂ ବ୍ୟାପାର ଆଦି ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି।

ସପ୍ତମ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ଈଶ୍ୱର,ଈଶ୍ୱର ସ୍ତୁତି ପ୍ରାର୍ଥନା ଉପାସନା, ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରକାର, ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ବ, ଅବତାରବାଦ୍ ର ଖଣ୍ଡନ, ଜୀବର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ଜୀବ ଓ ଈଶ୍ୱର ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା, ଈଶ୍ବରଙ୍କ ସଗୁଣ ଓ ନିର୍ଗୁଣ ଭକ୍ତି ର ବର୍ଣ୍ଣନା ତଥା ବେଦ ବିଷୟରେ ବିଚାର କରାଯାଇଛି।

ଅଷ୍ଟମ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ସୃଷ୍ଟିର ଉତ୍ପତ୍ତି,ସୃଷ୍ଟିର ଆଦିରେ ମନୁଷ୍ୟ ଉତ୍ପତ୍ତି ର ସ୍ଥାନ ନିର୍ଣ୍ଣୟ, ଆର୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟ ଜାତିର ଉଲ୍ଲେଖ ସହିତ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଜଗତକୁ ଧାରଣ କରିବା ବିଷୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ନବମ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ବିଦ୍ୟା, ଅବିଦ୍ୟା,ବନ୍ଧ ଓ ମୋକ୍ଷ ବିଷୟରେ ବିସ୍ତୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି ।

ଦଶମ ସମୁଲ୍ଲାସ ରେ ଆଚାର ଅନାଚାର ସହିତ ଭକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଅଭକ୍ଷ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଉତ୍ତରାର୍ଦ୍ଧରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଶେଷ ଚରୋଟି ଅଧ୍ୟାୟରେ ଆର୍ୟବର୍ତ୍ତୀୟ ମତ ମତାନ୍ତର ଖଣ୍ଡନ ମଣ୍ଡନ ବିଷୟ ସହିତ ବୌଦ୍ଧ,ଜୈନ, ଚର୍ବାକ, ଖିଷ୍ଟିୟାନ ତଥା ଯବନ ମତ ଗୁଡ଼ିକର ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଇଛି ।

ଇଂରେଜସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ୱରୋତ୍ତଳନ କରିଥିବା ମହର୍ଷି ଦୟାନନ୍ଦ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ଏହି ପୁସ୍ତକକୁ ପଢି ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ ' ସ୍ବରାଜ ମୋର ଜନ୍ମସିଦ୍ଧ ଅଧିକାର ' ବୋଲି ନାରା ଦେଇଥିଲେ । ରାମ ପ୍ରସାଦ ବିସ୍ମିଲ, ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜୀ,ଲାଲା ଲଜପତ୍ ରାୟ, ଲାଲା ହର୍ଦୟାଲ ଏହି ପୁସ୍ତକ କୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଦେଶ ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଦେଇଥିଲେ ।

ଲେଖ୍ ରାମ ଜୀ,ବୀର ସବର୍କର, ଯୁଧିଷ୍ଠିର ମିମାଂସକ, ଗୁରୁଦତ୍ତ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ ସତ୍ୟାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ବିଷୟ ରେ ନିଜର ସୁମନ୍ତଵ୍ୟ ଦେଇଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହାର ପଠନ ଦ୍ଵାରା ଜୀବନରେ ଅନେକ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି ବୋଲି ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି ।

ତେଣୁ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ ଟି ସମସ୍ତଙ୍କର ପଠନୀୟ । ଜୀବନରେ ଅନ୍ତତଃ ଥରେ ଏହି ପୁସ୍ତକର ସମ୍ୟକ୍ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଉଚିତ୍ ।

ମୋର ପ୍ରିୟ ପୁସ୍ତକ

ମୋର ପ୍ରିୟ ପୁସ୍ତକ ଓ ଏହାକୁ କାହିଁକି ପଢିବେ