ଓଡିଶା ଖାଲି ଗୋଟେ ରାଜ୍ୟ ର ନାମ ନୁହେଁ ଓଡିଶା ହେଉଛି ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ସ୍ୱାଭିମାନ. ଓଡ଼ିଆ କହିଲେ ଓଡିଶା ଏବଂ ଓଡିଶା କହିଲେ ଓଡ଼ିଆ.ଯେମିତି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ରେ ଭରି ରହିଛି ମଧୁରତା, ଯେମିତି ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟରେ ଭରି ରହିଛି ଅତ୍ମୀୟତା ସେମିତି ଓଡ଼ିଶାର କଳା ମଧ୍ୟ୍ୟ.ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ଓଡିଶା ର କଳା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ବିଶେଷ ସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରେ. ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ର ଅର୍ଥ ଯାହା ରାଜ୍ୟ ଭିତରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ, ରାଜ୍ୟ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ୍ୟ କରାଯାଏ ପରନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟ ଭିତରେ ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥାଏ ଏହି ନୃତ୍ୟ. ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ଏହି ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜ୍ୟର ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ.

କାହିଁ କେଉଁ କାଳରୁ ଲୋକକଳାର ସୃଷ୍ଟି। ବହୁ ଆଗରୁ ଅବସରବିନୋଦନର ମୁଖ୍ୟମାଧ୍ୟମଥିଲାଏହି ଲୋକ ନୃତ୍ୟ । ଏହା ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ଜୀବନରେ ଖୁବ୍‌ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନର ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରତିଛବିର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟିକରେ ଲୋକନୃତ୍ୟ । ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ଲୋକଗୀତ ଓ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତର ରହିଛି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ। କିନ୍ତୁ ସମୟକ୍ରମେ ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକଗୀତ, ଲୋକନାଟକ ଓ କେତେକ ପାରମ୍ପରିକ ଲୋକକଳାରେ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଆଉ କେତେକ ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ଏବେ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ। ତେବେ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାର କଲେ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ସେ ସବୁର ନେପଥ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାମୂହିକ ଚିତ୍ତବିନୋଦନ, ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି । ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ ପାରମ୍ପରିକ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଦାସକାଠିଆ, ପାଲା, ଦଣ୍ଡନୃତ୍ୟ, ନବରଙ୍ଗ, ବାଘନୃତ୍ୟ, ଘୋଡ଼ାନୃତ୍ୟ, ସଖୀନାଚ, କଣ୍ଢେଇ ନାଚ, ଢଣକୋଇଲା, ଘଟକଳସ, ପାଟୁଆନାଚ, ଝାମୁ, ଛଉ, ରାମନାଟକ, ସଂକୀର୍ତ୍ତନ, ଲୀଳା, ରାସ, ମୋଗଲତାମସା, ରାବଣଛାୟା, ସୁଆଙ୍ଗ, ଲଉଡ଼ିନାଚ, ସମ୍ବଲପୁରୀ, ଡାଲଖାଇ, ସଂଚାର, ରଣପା,ଧୁଡ଼ୁକି, ଘୁମୁରା, ଯୋଡ଼ିଶଙ୍ଖ, ଉଷାକୋଠି, ପ୍ରହଲ୍ଲାଦ ନାଟକ, ହରିକଥା, ଖଞ୍ଜଣିଭଜନ, କେନ୍ଦରାଗୀତ, ଗୋଟିପୁଅ,ଦୁଆରି,ଚକୁଳିଆ ପଣ୍ଡା, ଜାନୁଘଣ୍ଟିଆ, ପୁରୀର ସାହିଯାତ, ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଆଦିବାସୀ ନୃତ୍ୟ ସମେତ ଆହୁରି ଏକାଧିକ ଲୋକକଳା ରହିଛି। ତେବେ ଦିନଥିଲା ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ସମୟରେ ଲୋକନୃତ୍ୟର ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ପାଇଁ ରାଜା ଓ ଜମିଦାରମାନେ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଉଥିଲେ। ତେବେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବିଲୁପ୍ତ ପ୍ରାୟଲୋକନୃତ୍ୟ କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାପାଇଁ ସରକାର ଅଣ୍ଟାଭିଡ଼ିଛନ୍ତି। ବିଭିନ୍ନ ମହୋତ୍ସବରେ ମଧ୍ୟ ପାରମ୍ପରିୀକ ଲୋକନୃତ୍ୟର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଉଛି। ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏଯାଏ ପ୍ରାୟ୪୭୧ଟି ଲୋକକଳାସୂଚିତ କରାଯାଇଛି। ଏସବୁ ମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ଲୋକକଳା ସମ୍ପର୍କରେ…

ଅନେକ ପ୍ରକାର ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟେ ଲୋକ ନୃତ୍ୟର ନାମ ଗୋଟିପୁଅ ଯାହାକି ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ.ଏହି ଲୋକ ନୃତ୍ୟର ବିଶେଷ ଆକର୍ଷଣ ଏହାକୁ ପରିବେଷଣ କରୁଥିବା 6 ବର୍ଷରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ବାଳକ ବାଳିକା ମାନେ. ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ର ପୋଷାକ ସାଙ୍ଗକୁ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ର ର ବ୍ୟବହାର ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ଆକର୍ଷଣ.ସେହିପରି ଆଉ ଏକ ଲୋକାନୃତ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ଗଞ୍ଜାମ,ସୋନପୁର ଏବଂ ସୁବର୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ଏହି ନୃତ୍ୟର ନାମ ବାଘନାଚ, ଏହି ନୃତ୍ୟ ଚୈତ୍ର ମାସରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ଏହା ମଧ୍ୟ୍ୟ ଏକ ଦୁର୍ଲଭ ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ବାଘ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି କରା ଯାଉଥିବା ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ହୋଇ ଥାଏ.

ଏମିତି ଆହୁରି ଅନେକ ଲୋକନୃତ୍ୟ ରହିଛି ଓଡ଼ିଶାରେ ଯାହା ଓଡିଶା ସମେତ ସାରା ଭାରତ ରେ ପରିବେଷଣ କରା ଯିବା ସହ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ୍ୟ ଲାଭକରିଛି.

ସେହିପରି ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲୋକନୃତ୍ୟ ହେଉଛି ଚଇତି ଘୋଡ଼ା ନାଚ (ଘୋଡ଼ା ନାଚ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଲୋକନୃତ୍ୟ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ କେଉଟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସେହି ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଚୈତ୍ର ମାସ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇଥାଏ ।କେଉଟମାନେ ବାଉଁଶ ବତାରେ ଘୋଡ଼ାର ପାଦହୀନ ଦେହ ଓ ବେକ ଆକାରର ଗୋଟିଏ ଥାଟ ତିଆରି କରି ତା ଉପରେ ଲୁଗା ଆଦି ଘୋଡ଼ାନ୍ତି ଓ ବେକ ଉପରେ ଘୋଡ଼ାମୁହଁ ପରି ଚିତ୍ରିତ ମୁଖାଟିଏ ଲଗାନ୍ତି ଉକ୍ତ ଚଇତିଘୋଡ଼ାର ପିଠିରେ ଗୋଟିଏ କଣା ଥାଏ ସେହି କଣାବାଟେ ମନୁଷ୍ୟ ଅଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଶି କରି ଭୂମିରେ ଠିଆହୁଏ ଓ ଘୋଡ଼ାରୂପର ଆଗରୁ ଓ ପଛରୁ ଡ଼ୋରି ଲଟକା ଯାଏ ମନୁଷ୍ୟର ଅଣ୍ଟାଠାରୁ ନିମ୍ନ ଅଂଶ ଘୋଡ଼ା ଭିତରେ ଲୁଚି ଥାଏ ଓ ଅଣ୍ଟାଠାରୁ ଉପର ଅଂଶ ଘୋଡ଼ା ଭିତରେ ବସିବା ପରି ଅନୁମିତ ହୁଏ । ଏ ବ୍ୟକ୍ତି ନାଚିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଘୋଡ଼ା ମଧ୍ୟ ନାଚେ ଘୋଡ଼ାର ମୁହଁଆଡ଼େ ଲଗାମପରି କନାଡ଼ୋରି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଉକ୍ତ ଡ଼ୋରିକୁ ନାଚିବାବାଲା ଧରି ଘୋଡ଼ାର ଲଗାମ ଧରିବାର ଅଭିନୟ କରେ କେଉଟମାନେ ଏହି ପର୍ବ ଉପଲକ୍ଷରେ ଚଢ଼େଇବା ଓ ଚଢ଼ଉଣୀ ବେଶ ହୋଇ ନାଚନ୍ତି ଓ ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି । ଘୋଡ଼ାନାଚରେ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଗାୟକ, ପାଳିଆ, ଢୋଲକିଆ, ମହୁରିଆ, ରାଉତ, ରାଉତାଣୀ ଥାଆନ୍ତି । ଗାୟକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଗାଉଥିବା ବେଳେ ପାଳିଆ ପାଳିଧରେ, ଢୋଲକିଆ ବାଜା ବଜାଏ ଓ ରାଉତ ସଜ୍ଜିତ କାଠଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ି ରାଉତାଣୀ ସହ ନୃତ୍ୟ କରୁଥାଏ । ମା’ ବାସେଳୀଙ୍କ ବନ୍ଦନାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଘୋଡ଼ାନାଚ, ପରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଲୀଳା, ଶିବପାର୍ବତୀଙ୍କ କାହାଣୀକୁ ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବହି ନଥାଏ । କୈବର୍ତ୍ତ ଗୀତା, କୈବର୍ତ୍ତ ପୁରାଣ ଓ କୈବର୍ତ୍ତ ସଂହିତାରୁ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ଗାୟକ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପାରମ୍ପରିକ ସ୍ୱରରେ ପଡ଼ିବା ଭଳି ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା କରି ସ୍ୱର ଦେଇଥାନ୍ତି ।

ମୋ ନିଜସ୍ୱ ଲେଖନୀରୁ

ଆରିଶା,କାକରା,ଏଣ୍ଡୁରି ଆଉ ପୋଡ ପିଠା

ଛେନାପୋଡ଼, ରସଗୋଲା,ଝିଲ୍ଲୀ ସୁସ୍ୱାଦୁ ମିଠା।।

ଚଇତି ଘୋଡା, ଘୁମୁରା, ଗୋଟିପୁଅ ନୃତ୍ୟ

ଉତ୍କଳୀୟ କାରୁକଳା ପାଇଁ ବିଶ୍ୱେ ବନ୍ଦିତ।।

ଏପରି ଅନେକ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଅଛି ଲେଖୁଥିଲେ ଆମ ସୀମିତ ଲେଖା ଠୁ ଖୁବ ବେଶି ହେଇପାରେ।

ଲୋକନୃତ୍ୟ ଗବେଷକ ଏବଂ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ସଂପାଦକ ମନ୍ମଥ କୁମାର ଶତପଥୀ କୁହନ୍ତି – ଲୋକକଳାରେ ହିଁ ଲୋକଗୀତ, ଲୋକନୃତ୍ୟ ଓ ଲୋକନାଟକ ରହିଛି। ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାୟ ଶତାଧିକ ଲୋକନୃତ୍ୟଶୈଳୀ ରହିଛି। ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଲୋକସଂସ୍କୃତିର ପୁନରୁଦ୍ଧର କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲିଛି। ସଖୀନାଚ, ହରିକଥାକୁ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଅଣାଯାଇଛି। ଓଡ଼ିଆଭାଷା, ସାହିତ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତି ବିଭାଗର ରାଜ୍ୟପ୍ରକଳ୍ପ ସଂଯୋଜକ ବାସୁଦେବ ମାଳବିଶୋଇ କୁହନ୍ତି- ଓଡ଼ିଶାରେ ଲୋକନୃତ୍ୟ ର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏଯାଏ ପ୍ରାୟ ୪୭୧ଟି ଲୋକକଳା ସୂଚିତ କରାଯାଇଛି। ଦେଢଲକ୍ଷ କଳାକାର ପ୍ରାୟ ୧୦ହଜାର ଲୋକକଳାଦଳଙ୍କୁ ସରକାରୀସ୍ତରରେ ରାଜ୍ୟକଳା ସଂସ୍କୃତି ସଂଘ, ଜିଲା ଓ ବ୍ଲକସ୍ତରରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ କରାଯାଇ ପାରିଛି। ସରକାରଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ କଳାକାରମାନଙ୍କ ଜରିଆେରେ ଜନସଚେତନତା କରା ଯାଉଛି। ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରାୟ ୪୦କୋଟି ଟଙ୍କା ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ପାଇଁ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ। ଲୋକଗୀତ ଓ ସଂଗୀତର ମିଳିତ ସହଯୋଗରେ ହିଁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଲୋକନୃତ୍ୟ । ଏହା ଲୋକଙ୍କ ଭିତରେ ବଞ୍ଚିଛି। ନାଟ୍ୟନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ସୁବୋଧ ପଟ୍ଟନାୟକ କୁହନ୍ତି- ଯାହାସବୁ ଲୋକମାନେ କୌଣସି ଶାସ୍ତ୍ରୀୟତା କଥାକୁ ଚିନ୍ତା ନ କରି ଝରଣା ବହିଗଲାପରି ନିଜ ମନକୁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଢଙ୍ଗରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ଯେତେ ଦିଗଅଛି ତାହାକୁ ଲୋକକଳା କୁହାଯାଏ। ଲୋକକଳାରେ ଲୋକଗୀତ, ଲୋକ ନୃତ୍ୟ ଓ ଲୋକ ନାଟକ ରହିଛି। ଲୋକନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କଳାର ମୌଖିକ ରୀତିନୀତିରେ ବଞ୍ଚିଥାଏ।

ପରିଶେଷରେ ଏତିକି କହିବି ବର୍ତ୍ତମାନ ଓଡିଶାରେ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଲୋକନୃତ୍ୟ ର ମଧ୍ୟ କେମିତି ବିଶ୍ଵଦାରବାରରେ ଯଶ ବଜାୟ ରହିବ ସେଥିପ୍ରତି ଧ୍ୟାନଦେବା ସହିତ ଆଜିର ଯୁବ ପିଢ଼ି ସେଥିପ୍ରତି ସଚେତନ ହେବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ।ଆମେ ସଦା ଚେଷ୍ଟିତ ରହିବା କି ଯେପରି ଆମ କଳା ସଂସ୍କୃତି ର ଟେକ ବଜାୟ ରହିବ

ଆମରି କଳା ଆମ ସଂସ୍କୃତି

ସେହି ତ ଅଟେ ଆମ ଶକତି

ଗରବେ କହୁଛି ମୁଁ ଓଡ଼ିଆ

ମୋ ଭାଷା ସଂସ୍କୃତି ଭାରି ବଢିଆ

ଓଡି଼ଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ

ଲୋକନୃତ୍ୟ ପାଇଁ ଓଡିଶା ବିଶ୍ୱ ଦରବାରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି 💞 l