ଓଡ଼ିଶାର ହସ୍ତଶିଳ୍ପ

ଆଦିମ କାଳରୁ ଆଜିର କାଳ ମଧ୍ୟରେ ମଣିଷମାନେ ଅନେକ ସାଧନ ସାଧିତ କରିଛନ୍ତି।ସେମାନେ ନିଜର ହସ୍ତରେ ଅନେକ ଜିନିଷର ଉଦ୍ଭାବନ ତଥା ଆବିଷ୍କାର କରିଛନ୍ତି।ସେହି ହାତ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷ ତିଆରି କରି ସେହି ଜିନିଷ ଗୁଡିକୁ ବିକ୍ରି କରି ନିଜର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି।ଏହି ଜୀବିକାକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରୂପେ ଏକ ଶିଳ୍ପର ମାନ୍ୟତା ମିଳିବା କାରଣରୁ ଏହାକୁ ହସ୍ତ ଶିଳ୍ପ କୁହାଯାଏ।ହସ୍ତ ଶିଳ୍ପକୁ ସାଧାରଣତଃ ମଣିଷମାନେ ବିନା କୌଣସି ଯନ୍ତ୍ରୀକ ଉପକାରଣରେ ଘରେ ବସି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି।ତେଣୁ ଏହି ପ୍ରକାର ଶିଳ୍ପକୁ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ତଥା ଗୃହ ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

ହସ୍ତ ଶିଳ୍ପର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା

ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଶିଳ୍ପରେ ବଡ ବଡ କଳକାରଖାନା,ବିଶାଳ ବିଶାଳ ଦାମୀ ଯନ୍ତ୍ରପାତି,ବିପୁଳ ମାତ୍ରାରେ ଶ୍ରମିକ ଏବଂ ଅତ୍ୟଧିକ କଞ୍ଚାମାଲ୍ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ବେଳେ ହସ୍ତ ଶିଳ୍ପରେ ଏହି ସବୁ ଦରକାର ହୁଏନି।ଏଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜେ ଏବଂ ନିଜ ପରିବାରଙ୍କ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଅତି କମ୍ ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟରେ ସୁନ୍ଦର ସୁନ୍ଦର ହସ୍ତ ତିଆରି ଜିନିଷ ଗଢି ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନର ପନ୍ଥା ଆପଣେଇଥାଆନ୍ତି।ଅତୀତରେ ଯେତେବେଳେ ଯନ୍ତ୍ରଶିଳ୍ପର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ଘଟିନଥିଲା ସେତେବେଳେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପର ଚାହିଦା ଅଧିକ ଥିଲା।

କୌଶଳି କାରିଗର ନିଜର କୁଶଳବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ କରି ନାନାବିଧ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ମଣ୍ଡିତ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଦ୍ୱାରା ଜନଜିବନର ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇ ପାରୁଥିଲା।ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଯନ୍ତ୍ରଶିଳ୍ପର ପ୍ରସାର ହସ୍ତଶିଳ୍ପର ପ୍ରଗତିର ପଥରୋଧ କରିଥିଲେ ହିଁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ୱ ସର୍ବାଦୈା ସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ।ଏହା ସ୍ୱାଧୀନଭାବେ ଜୀବନ ଧାରଣର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସହିତ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନର ପ୍ରମୁଖ ଆୟୁଧ କହିଲେ ଅତୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ।ଏହି ସମୃଦ୍ଧି ଶିଳ୍ପର ଗୁରୁତ୍ୱ ଓ ପ୍ରମାଣ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇପାରେ।

ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ

ଓଡିଶାର ଅନେକ ଜାଗାରେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।ଓଡ଼ିଶାରେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ବୟନଶିଳ୍ପର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ।ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ମିଳିଥାଏ।ଯଥା- କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ମାଣିଆବନ୍ଦ,ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ବୋଲଗଡ଼,ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ବ୍ରହ୍ମପୁର,ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ସମ୍ବଲପୁର ଓ ବରପାଲି ଅଞ୍ଚଳ ସୂକ୍ଷ୍ମ ପାଟ ବସ୍ତ୍ର ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ।ଚାନ୍ଦୁଆ ନିର୍ମାଣରେ ପିପିଲି ଏବଂ ସୁତା ଓ ଟସରରେ ନିର୍ମିତ ପାଟ ବସ୍ତ୍ର ପାଇଁ ମାଣିଆବନ୍ଦି ଏବଂ ସମ୍ବଲପୁରର ସୁନାମ ରହିଛି।ବୟନକଳାର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ଵ ହସ୍ତଶିଳ୍ପର ମହତ୍ୱ ପ୍ରଚାର କରିଥାଏ।

ଓଡ଼ିଶାର ନୀପୁଣ ଶିଳ୍ପୀମାନଙ୍କର କମନୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ହେଉଛି କଂସାବାସନ।ଏହି ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଳ୍ପୀମାନେ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରିବା ସହ ଓଡ଼ିଶାର ଗୌରବ ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।ପୁରୀର ବାଳକାଟି,କଣ୍ଟିଲୋ,ବାଲେଶ୍ୱରର ରେମୁଣା,କଟକର ଭଟ୍ଟିମୁଣ୍ଡା ଓ ଢେଙ୍କାନାଳର ଭୁବନ ଆଦି ଏହି ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଲାଗି ପ୍ରସିଦ୍ଧ।

ଢେଙ୍କାନାଳର ସପ୍ତଶର୍ଯ୍ୟା ନିକଟସ୍ଥ ବଡପିଲା,ନାଗିଆପୋଶୀ ପ୍ରଭୁତି ଗ୍ରାମ ଡୋକ୍ରାଶିଳ୍ପ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ।ପିତ୍ତଳ ଓ ସୀସାକୁ ତରଳାଇ ଏମାନେ ଲେଖାର ଛାଞ୍ଚରେ ପୁରାଇ ପୋଡି ହାତୀ,ମାଛ,ବିଛା ଓ ସାପ ଇତ୍ୟାଦି ସୌଖିନ ଗ୍ରୁହପୋକରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି।

କଟକଜିଲ୍ଲାର ଲଳିତଗିରି ଅଞ୍ଚଳର କାରିଗର ପରିବାର ପଥର ଉପରେ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି।

ହସ୍ତଶିଳ୍ପର ଆଉ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ନମୁନା ହେଉଛି ବେତ,ବାଉଁଶ ଓ ବିଭିନ୍ନ କାଷ୍ଠଶିଳ୍ପ।ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଶିଳ୍ପୀମାନେ ବାଉଁଶ ଓ ଲାଖ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ସୁନ୍ଦର ବାଡ଼ି ତିଆରି କରୁଥିବା ବେଳେ ଢେଙ୍କାନାଳର ବହୁ ଶିଳ୍ପୀ ହରଡ ଓ ନାରୁଗୁଣି ବାଡ଼ି ତିଆରି ଏବଂ ବେତ ବାଉଁଶରେ ଟୋକେଇ,ଭୋଗେଇ,ଖଇଚିଆ ଆଦି ନିର୍ମାଣ କରି କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ରକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି।

କୁମ୍ବ ନାମକ ଏକ ଶିଳ୍ପୀ ପରିବାର ମୃତଶିଳ୍ପର ବ୍ୟବହାର କରି ବିଭିନ୍ନ ଦେବାଦେବି ମୂର୍ତ୍ତି,ମାଠିଆ,ହାଣ୍ଡି,ସୁରେଇ,ଦୀପ,ମାଛ,ବେଙ୍ଗ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଫଳ ଆଦି ନିର୍ମାଣ କରି ପରିବାର ପ୍ରତିପୋଷଣ କରିଥାନ୍ତି।ଓଡ଼ିଶାର ବଣିଆ ଜାତିର ଲୋକେ ସ୍ଵର୍ଣ ଓ ରୈପ୍ଯ ଅଳଙ୍କାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତାକୁ ବିକ୍ରିକରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି।ଓଡ଼ିଶାର ବହୁ ଧନୀକ ଶ୍ରେଣୀର ବଣିଆମାନେ ଏହି ଶିଳ୍ପ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଵାବଲମ୍ବି ହୋଇପାରିଛନ୍ତି।

ଯନ୍ତ୍ର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ସତ୍ୱେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ବଞ୍ଚି ରହିଛି ଓ ରହିବ ମଧ୍ୟ।କାରଣ ଏହା କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ଓ ଜୀବନଯାପନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଅବଶ୍ୟକତାକୁ ମଧ୍ୟ ପୂରଣ କରୁଥିବା ଏକ ସର୍ବ ପୁରୁଣା ଶିଳ୍ପ।ଗ୍ରାମ ପରିବେଶରେ ଅନେକ ଜାତିର ଲୋକେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପକୁ ନିଜର ଜୀବିକା ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି।ଗ୍ରାମ ବହୁଳ ଅର୍ଥନୀତିରେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନରେ ଏକ ବିଶେଷ ଭାବରେ ସହାୟତା କରେ।ସରକାରୀ ବେସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ଅନେକ ଯାତ୍ରା,ସଂଗ୍ରହାଳୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ଘଟୁଛି।ଏହାର ବ୍ୟବହାର ଅଧିକ ରୁ ଅଧିକ ହେଲେ ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିବ ଏବଂ ଓଡିଶାକୁ ଏକ ହସ୍ତଶିଳ୍ପର ପ୍ରମୁଖ ରାଜ୍ୟର ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବ।

ଲେଖକ- ବାଦଲ ପଲେଇ

ଓଡ଼ିଶାର ହସ୍ତତନ୍ତ ଶିଳ୍ପ

ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଏକ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ ଓ ପ୍ରଗତିର ମୁଖ୍ୟ ପଥ ।