ଗଜେନ୍ଦ୍ର ମୋକ୍ଷ ସ୍ତୋତ୍ରମ୍

ଶ୍ରୀଶୁକ ଉବାଚ

ଏବଂ ବ୍ୟବସିତୋ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସମାଧାୟ ମନୋ ହୃଦି।

ଜଜାପ ପରମଂ ଜାପ୍ୟଂ ପ୍ରାଗ୍ଽଜନ୍ମନ୍ୟନୁଶିକ୍ଷିତମ୍।। ୧।।

ଶ୍ରୀଶୁକଦେବ କହିଲେ ନିଜ ମନକୁ ହୃଦୟରେ ସମାହିତ କରି ଓ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇ ସେ ହି ଗଜେନ୍ଦ୍ର ପୂର୍ବଜନ୍ମରେ ଅଭ୍ୟାସ କରିଥିବା ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ତୋତ୍ର ଜପ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ।

ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଉବାଚ

ଓଁ ନମୋ ଭଗବତେ ତସ୍ମୈ ଯତ୍ ଏତଚ୍ଚିଦାତ୍ମକମ୍।

ପୁରୁଷାୟାଦିବୀଜାୟ ପରେଶାୟାଭିଧୀମହି।। ୨।।

ଯେଉଁ ଭଗବାନ୍ ଜଗତର ମୂଳକାରଣ, ଯେ ସମସ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟରେ ପୁରୁଷ ରୂପେ ବିରାଜମାନ, ଯାହାଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ଏହି ଜଡ଼ ଦୃଶ୍ୟ ପ୍ରପଞ୍ଚ ଚେତନ ସ୍ୱରୂପ ହୋଇଯାଏ, ଯେ ଜଗତର ପରମେଶ୍ୱର, ସେହି ସର୍ବ ସମର୍ଥ ଭଗବାନଙ୍କୁ ମୁଁ ଧ୍ୟାନପୂର୍ବକ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି।

ଯସ୍ମିନ୍ନିଦଂ ଯତଶ୍ଚେଦଂ ଯେନେଦଂ ଯ ଇଦଂ ସ୍ୱୟମ୍।

ଯୋଽସ୍ମାତ୍ ପରସ୍ମାଚ୍ଚ ପରସ୍ତଂ ପ୍ରପଦ୍ୟେ ସ୍ୱୟମ୍ଭୁବମ୍।। ୩।।

ଏହି ବିଶ୍ୱ ଯାହାଙ୍କ ଅଧିଷ୍ଠାନରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଯାହାଙ୍କ ଉପାଦାନରୁ ନିର୍ମିତ, ଯେ ବିଶ୍ୱର ନିର୍ମାତା, ଯେ ନିଜେ ଏହି ବିଶ୍ୱରୂପେ ପ୍ରକଟ ହୋଇଛନ୍ତି, ଯେ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ କାରଣର ପରପାରରେ ଅବସ୍ଥିତ, ସେହି ସ୍ୱୟଂସିଦ୍ଧ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମୁଁ ଶରଣାପନ୍ନ ହେଉଛି।

ଯଃ ସ୍ୱାତ୍ମନୀଦଂ ନିଜମାୟୟାର୍ପିତଂ

କ୍ୱଚିଦ୍ ବିଭାତଂ କ୍ୱ ଚ ତତ୍ ତିରୋହିତମ୍।

ଅବିଦ୍ଧଦୃକ୍ ସାକ୍ଷ୍ୟୁଭୟଂ ତଦୀକ୍ଷତେ

ସ ଆତ୍ମମୂଳୋଽବତୁ ମାଂ ପରାତ୍ପରଃ।। ୪।।

ଯାହାଙ୍କର ନିଜ ସଂକଳ୍ପଶକ୍ତି ଦ୍ୱାରା, ତାଙ୍କ ନିଜଠାରେ ହିଁ ରଚିତ ହୋଇ ଏହି ବିଶ୍ୱ ତାହାଙ୍କଠାରେ ସୃଷ୍ଟିକାଳରେ ପ୍ରକଟ ହୁଏ ଓ ପ୍ରଳୟକାଳରେ ଲୀନ ହୁଏ, ଯେ ଅକୁଣ୍ଠିତ ଦୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାରୁ କାରଣରୂପା ପ୍ରକୃତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟରୂପ ଜଗତକୁ ସାକ୍ଷୀରୂପେ ଦେଖନ୍ତି, ଯେ ଚକ୍ଷୁ ଆଦି ପ୍ରକାଶକମାନଙ୍କର ପ୍ରକାଶକ ହୋଇଥିବାରୁ ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରକାଶମାନ, ସେହି ପରାତ୍ପର ଭଗବାନ ମୋତେ ରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ।

କାଳେନ ପଞ୍ଚତ୍ୱମିତେଷୁ କୃତ୍ଽସ୍ନଶୋ

ଲୋକେଷୁ ପାଳେଷୁ ଚ ସର୍ବହେତୁଷୁ।

ତମସ୍ତଦାଽସୀଦ୍ ଗହନଂ ଗଭୀରଂ

ଯସ୍ତସ୍ୟ ପାରେଽଭିବିରାଜତେ ବିଭୁଃ।। ୫।।

ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଦୁଇ ପରାର୍ଦ୍ଧ ଆୟୁ ଶେଷ ହୋଇଗଲେ ପ୍ରଳୟକାଳରେ ସକଳ ଲୋକ, ସକଳ ଲୋକପାଳ ଓ ପଞ୍ଚଭୂତ ସହିତ ମହାତତ୍ତ୍ୱାଦି ଉପାଦାନ ସର୍ବତୋଭାବେ ପ୍ରକୃତିରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଏ, କେବଳ ଅପାର ଗହନ ଅନ୍ଧକାର ରହିଯାଏ। ଯେଉଁ ବିଭୁ ସେହି ଅନ୍ଧକାରର ପରପାରରେ ବିରାଜିତ ରହିଥାନ୍ତି, ସେ ମୋତେ ରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ।

ନ ଯସ୍ୟ ଦେବା ଋଷୟଃ ପଦଂ ବିଦୁ -

ର୍ଜନ୍ତୁଃ ପୁନଃ କୋଽର୍ହତି ଗନ୍ତୁମୀରିତୁମ୍।

ଯଥା ନଟସ୍ୟାକୃତିଭିର୍ବିଚେଷ୍ଟତୋ

ଦୁରତ୍ୟୟାନୁକ୍ରମଣଃ ସ ମାବତୁ।। ୬।।

ଯେ ନାନା ଆକୃତି ଧାରଣ କରି ନଟପରି ଅଭିନୟ କରନ୍ତି, ଦେବଗଣ ଓ ଋଷିଗଣ ମଧ୍ୟ ଯାହାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ଅବଗତ ହୋଇ ନାହାନ୍ତି, ମୋ ପରି କେଉଁ ମୂଢ ଜନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ଜାଣିବାକୁ ବା କହିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେବ ! ଯାହାଙ୍କ ଚରିତ ଏପରି ଦୁର୍ଗମ, ସେହି ପ୍ରଭୁ ମୋତେ ରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ।

ଦିଦୃକ୍ଷବୋ ଯସ୍ୟ ପଦଂ ସୁମଙ୍ଗଳଂ

ବିମୁକ୍ତସଙ୍ଗା ମୁନୟଃ ସୁସାଧବଃ।

ଚରନ୍ତ୍ୟଲୋକବ୍ରତମବ୍ରଣଂ ବନେ

ଭୂତାତ୍ମଭୂତାଃ ସୁହୃଦଃ ସ ମେ ଗତିଃ।। ୭।।

ଯାହାଙ୍କ ସୁମଙ୍ଗଳ ସ୍ୱରୂପ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଉତ୍ସୁକ ଅତ୍ଯନ୍ତ ସାଧୁସ୍ୱଭାବବିଶିଷ୍ଟ ମୁନିମାନେ ସମସ୍ତ ଆସକ୍ତିରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ବନରେ ଅଖଣ୍ଡ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟାଦି ଅଲୌକିକ ବ୍ରତ ପାଳନ ପୂର୍ବକ ସର୍ବଭୂତଙ୍କ ସୁହୃଦ ହୋଇ ସର୍ବତ୍ର ଆତ୍ମଦର୍ଶନ କରନ୍ତି, ସେହି ମହାପ୍ରଭୁ ମୋର ଗତି ହୁଅନ୍ତୁ।

ନ ବିଦ୍ୟତେ ଯସ୍ୟ ଚ ଜନ୍ମ କର୍ମ ବା

ନ ନାମରୂପେ ଗୁଣଦୋଷ ଏବ ବା।

ତଥାପି ଲୋକାପ୍ୟୟସଂଭବାୟ ଯଃ

ସ୍ୱମାୟୟା ତାନ୍ୟନୁକାଳମୃଚ୍ଛତି।। ୮।।

ନିଜର ଜନ୍ମ, କର୍ମ, ନାମ, ରୂପ, ଗୁଣ ବା ଦୋଷ ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯେ ଲୋକମାନଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଓ ପ୍ରଳୟ ନିମିତ୍ତ ନିଜ ମାୟାରେ ସେହି ଜନ୍ମାଦିକୁ କାଳେ କାଳେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି, ସେହି ଭଗବାନଙ୍କୁ ମୁଁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ତସ୍ମୈ ନମଃ ପରେଶାୟ ବ୍ରହ୍ମଣେଽନନ୍ତଶକ୍ତୟେ।

ଅରୂପାୟୋରୁରୂପାୟ ନମ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟକର୍ମଣେ।। ୯।।

ସେହି ଅନନ୍ତଶକ୍ତିସଂପନ୍ନ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ମୁଁ ନମସ୍କାର କରୁଛି। ସେ ପ୍ରାକୃତ - ରୂପରହିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ରୂପ ଧାରଣ କରନ୍ତି। ତାଙ୍କ କର୍ମ ଅତି ଅଦ୍ଭୁତ। ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ନମ ଆତ୍ମପ୍ରଦୀପାୟ ସାକ୍ଷିଣେ ପରମାତ୍ମନେ।

ନମୋ ଗିରାଂ ବିଦୂରାୟ ମନସଶ୍ଚେତସାମପି।। ୧୦।।

ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରକାଶ, ଯେ ସମସ୍ତଙ୍କ ସାକ୍ଷୀସ୍ୱରୂପ, ସେହି ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ମୁଁ ନମସ୍କାର କରୁଛି। ଯେ ମନ, ବାଣୀ ଓ ଚିତ୍ତବୃତ୍ତିର ଅଗୋଚର, ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ସତ୍ତ୍ୱେନ ପ୍ରତିଲଭ୍ୟାୟ ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟେଣ ବିପଶ୍ଚିତା।

ନମଃ କୈବଲ୍ୟନାଥାୟ ନିର୍ବାଣସୁଖସଂବିଦେ।। ୧୧।।

ବିବେକୀ ପୁରୁଷ ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ନିବୃତ୍ତିପରକ ଧର୍ମାଚରଣଦ୍ୱାରା ଯାହାଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି, ଯେ ସ୍ୱୟଂ ମୋକ୍ଷସୁଖ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ଏବଂ ମୋକ୍ଷସୁଖର ଅନୁଭୂତିସ୍ୱରୂପ, ମୁଁ ସେହି ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ନମଃ ଶାନ୍ତାୟ ଘୋରାୟ ମୂଢାୟ ଗୁଣଧର୍ମିଣେ।

ନିର୍ବିଶେଷାୟ ସାମ୍ୟାୟ ନମୋ ଜ୍ଞାନଘନାୟ ଚ।। ୧୨।।

ଯେ ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣକୁ ସ୍ୱୀକାର କରି ଶାନ୍ତରୂପରେ ବିଷ୍ଣୁ, ତମୋଗୁଣକୁ ସ୍ୱୀକାର କରି ଭୟଙ୍କର ରୂପରେ ରୁଦ୍ର ଓ ରଜୋଗୁଣକୁ ସ୍ୱୀକାର କରି ମୂଢରୂପରେ ବ୍ରହ୍ମା ଏବଂ ଯେ ଏପରି ତ୍ରିବିଧ ଗୁଣଧର୍ମଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ସର୍ବଥା ନିର୍ବିଶେଷ (ନିର୍ଗୁଣ) ଓ ସମଭାବରେ ଅବସ୍ଥିତ ତଥା ଜ୍ଞାନର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ସ୍ୱରୂପ, ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞାୟ ନମସ୍ତୁଭ୍ୟଂ ସର୍ବାଧ୍ୟକ୍ଷାୟ ସାକ୍ଷିଣେ।

ପୁରୁଷାୟାତ୍ମମୂଳାୟ ମୂଳପ୍ରକୃତୟେ ନମଃ।। ୧୩।।

ହେ ପ୍ରଭୁ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଶରୀରରେ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞରୂପେ ଅବସ୍ଥିତ, ସର୍ବନିୟାମକ ଓ ସାକ୍ଷୀରୂପେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମର ଦ୍ରଷ୍ଟା। ମୁଁ ତୁମକୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି। ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କଠାରେ ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀରୂପେ ରହିଛ। ତୁମେ ନିଜେ ନିଜର କାରଣ ଏବଂ ମୂଳପ୍ରକୃତିର ମଧ୍ୟ କାରଣ। ତୁମକୁ ମୁଁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ସର୍ବେନ୍ଦ୍ରିୟଗୁଣଦ୍ରଷ୍ଟେ ସର୍ବପ୍ରତ୍ୟୟହେତବେ।

ଅସତାଚ୍ଛାୟୟୋକ୍ତାୟ ସଦାଭାସାୟ ତେ ନମଃ।। ୧୪।।

ତୁମେ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଓ ଗୁଣମାନଙ୍କର ଦ୍ରଷ୍ଟା। ତୁମେ ହିଁ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଓ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବୃତ୍ତିର (ସ୍ମୃତି, ଜ୍ଞାନ ଓ ଅପୋହନର) ଆଧାର। ଅହଂକାରାଦି ଅସଦ୍ ବସ୍ତୁମାନଙ୍କରେ ପଡୁଥିବା ତୁମ ପ୍ରତିବିମ୍ବଦ୍ୱାରା ସତ୍ୟରୂପ ତୁମକୁ ଜାଣିଦିଏ। ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁର ସତ୍ତାରୂପେ କେବଳ ତୁମେ ହିଁ ଉଦ୍ଭାସିତ ହୋଇଥାଅ। ମୁଁ ତୁମକୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ନମୋ ନମସ୍ତେଽଖିଳକାରଣାୟ

ନିଷ୍କରଣାୟାଦ୍ଽଭୁତକାରଣାୟ।

ସର୍ବାଗମାମ୍ନାୟମହାର୍ଣ୍ଣବାୟ

ନମୋଽପବର୍ଗାୟ ପରାୟଣାୟ।। ୧୫।।

ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ମୂଳକାରଣ, କିନ୍ତୁ ତୁମର କୌଣସି କାରଣ ନାହିଁ। ତୁମେ କାରଣ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତୁମର କୌଣସି ବିକାର ବା ପରିଣାମ ହୁଏ ନାହିଁ। ତେଣୁ ତୁମେ ଅଦ୍ଭୁତ କାରଣ। ତେଣୁ ତୁମକୁ ବାରମ୍ବାର ନମସ୍କାର। ସମୁଦ୍ର ଯେପରି ସମସ୍ତ ନଦନଦୀର ଆଶ୍ରୟ, ତୁମେ ସେହିପରି ସମସ୍ତ ବେଦ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରର ଆଶ୍ରୟ। ତୁମେ ମୋକ୍ଷସ୍ୱରୂପ ଏବଂ ସମସ୍ତ ସନ୍ଥ ତୁମକୁ ହିଁ ଆଶ୍ରୟ କରନ୍ତି। ମୁଁ ତୁମକୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ଗୁଣାରଣିଚ୍ଛନ୍ନଚିଦୂଷ୍ମପାୟ

ତତ୍ଽକ୍ଷୋଭବିସ୍ଫୂର୍ଜିତମାନସାୟ।

ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଭାବେନ ବିବର୍ଜିତାଗମ-

ସ୍ୱୟଂପ୍ରକାଶାୟ ନମସ୍କରୋମି।। ୧୬।।

ଯଜ୍ଞ ନିମନ୍ତେ ଅଗ୍ନି ଉତ୍ପନ୍ନ କରୁଥିବା କାଷ୍ଠରେ ଯେପରି ଅଗ୍ନି ଗୁପ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାଏ, ତୁମେ ସେହିପରି ନିଜର ଜ୍ଞାନକୁ ଗୁଣମାୟାରେ ଆବୃତ କରି ରଖିଥାଅ। ଗୁଣରେ କ୍ଷୋଭ ହେଲେ ତାହାଦ୍ୱାରା ବିବିଧପ୍ରକାର ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ତୁମେ ମନରେ ସଂକଳ୍ପ କର। ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି କର୍ମସନ୍ନ୍ୟାସ ଅଥବା କର୍ମସମର୍ପଣଦ୍ୱାରା ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ୱ ଭାବନା କରି ବେଦୋକ୍ତ ବିଧିନିଷେଧର ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ, ତୁମେ ତା'ର ଆତ୍ମାରୂପେ ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଯାଅ, ତୁମକୁ ନମସ୍କାର।

ମାଦୃକ୍ ପ୍ରପନ୍ନପଶୁପାଶବିମୋକ୍ଷଣାୟ

ମୁକ୍ତାୟ ଭୂରିକରୁଣାୟ ନମୋଽଲୟାୟ।

ସ୍ୱାଂଶେନ ସର୍ବତନୁଭୃନ୍ଽମନସି ପ୍ରତୀତ-

ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ଽଦୃଶେ ଭଗବତେ ବୃହତେ ନମସ୍ତେ।। ୧୭।।

ତୁମେ ନିତ୍ୟମୁକ୍ତ ଓ ପରମକରୁଣାମୟ। ଭକ୍ତମାନଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ତୁମେ କେବେହେଲେ ଆଳସ୍ୟ କର ନାହିଁ। ତୁମେ ମୋ ପରି ଶରଣାଗତ ପଶୁର ଅବିଦ୍ୟାଗ୍ରନ୍ଥି ବିନାଶ କରିଥାଅ। ତୁମକୁ ନମସ୍କାର। ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ହୃଦୟରେ ତୁମେ ନିଜ ଅଂଶରେ ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ରୂପେ ପ୍ରକଟ ହୋଇଥାଅ। ତୁମେ ଅନନ୍ତ ଓ ସର୍ବନିୟନ୍ତା। ହେ ଭଗବନ୍, ମୁଁ ତୁମକୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ଆତ୍ମାତ୍ମଜାପ୍ତଗୃହବିତ୍ତଜନେଷୁ ସକ୍ତୈ -

ର୍ଦୁଷ୍ଽପ୍ରାପଣାୟ ଗୁଣସଙ୍ଗବିବର୍ଜିତାୟ।

ମୁକ୍ତାତ୍ମଭିଃ ସ୍ୱହୃଦୟେ ପରିଭାବିତାୟ

ଜ୍ଞାନାତ୍ମନେ ଭଗବତେ ନମ ଈଶ୍ୱରାୟ।। ୧୮।।

ନିଜ ଶରୀର, ପୁତ୍ର, ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ, ଗୃହ, ସଂପତ୍ତି ଓ କୁଟୁମ୍ବରେ ଆସକ୍ତ ରହିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ତୁମକୁ କେବେହେଲେ ପାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ଜୀବନ୍ ମୁକ୍ତ ଓ ଗୁଣସଙ୍ଗରହିତ ପୁରୁଷମାନେ ନିଜ ହୃଦୟରେ ତୁମକୁ ନିରନ୍ତର ଚିନ୍ତନ କରୁଥାନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ତୁମେ ପ୍ରକଟ ହୋଇଥାଅ। ତୁମେ ଜ୍ଞାନସ୍ୱରୂପ, ସମସ୍ତଙ୍କର ଈଶ୍ୱର ଓ ଭଗବାନ୍। ତୁମକୁ ନମସ୍କାର।

ଯଂ ଧର୍ମକାମାର୍ଥବିମୁକ୍ତିକାମା

ଭଜନ୍ତ ଇଷ୍ଟାଂ ଗତିମାପ୍ନୁବନ୍ତି।

କିଂ ତ୍ୱାଶିଷୋ ରାତ୍ୟପି ଦେହମବ୍ୟୟଂ

କରୋତୁ ମେଽଦଭ୍ରଦୟୋ ବିମୋକ୍ଷଣମ୍।। ୧୯।।

ଧର୍ମ, ଅର୍ଥ, କାମ ଓ ମୋକ୍ଷ - ଏହି ଚତୁର୍ବଗ ଲାଭ କରିବା ଇଚ୍ଛାରେ ଯେଉଁମାନେ ତୁମକୁ ଭଜନ କରନ୍ତି, ତୁମେ ସେମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଇଚ୍ଛିତ ବସ୍ତୁ ଦେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅଯାଚିତ ଭୋଗ ଓ ନିଜର ଅବ୍ୟୟ ପାର୍ଷଦଦେହ ମଧ୍ୟ ଦେଇଥାଅ। ହେ ପରମ ଦୟାଳୁ ଭଗବନ୍ ! ତୁମେ ମୋର ଏହି କୁମ୍ଭୀରବନ୍ଧନରୁ ତଥା ଭବବନ୍ଧନରୁ ମୁକ୍ତି ବିଧାନ କର।

ଏକାନ୍ତିନୋ ଯସ୍ୟ ନ କଂଚନାର୍ଥଂ

ବାଂଚ୍ଛନ୍ତି ଯେ ବୈ ଭଗବତ୍ ପ୍ରପନ୍ନାଃ।

ଅତ୍ୟଦ୍ଭୁତଂ ତଚ୍ଚରିତଂ ସୁମଙ୍ଗଳଂ

ଗାୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦସମୁଦ୍ରମଗ୍ନାଃ।। ୨୦।।

ଯେଉଁମାନେ ଭଗବାନଙ୍କର ଅନନ୍ୟ ଭକ୍ତ, ସେମାନେ ବସ୍ତୁତଃ ତାଙ୍କଠାରେ ହିଁ ଶରଣ ନେଇଥାନ୍ତି। ସେମାନେ କେବେହେଲେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଚାହାଁନ୍ତି ନାହିଁ। ସେମାନେ କେବଳ ଭଗବାନଙ୍କର ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଓ ପରମମଙ୍ଗଳମୟ ଚରିତ ଗାନ କରି ଆନନ୍ଦସାଗରରେ ବୁଡ଼ିରହିଥାନ୍ତି।

ତମକ୍ଷରଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରଂ ପରେଶ -

ମବ୍ୟକ୍ତମାଧ୍ୟାତ୍ମିକଯୋଗଗମ୍ୟମ୍।

ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସୂକ୍ଷ୍ମମିବାତିଦୂର-

ମନନ୍ତମାଦ୍ୟଂ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣମୀଡେ।। ୨୧।।

ଭଗବାନ୍ ଅବିନାଶୀ, ପରଂବ୍ରହ୍ମ, ସର୍ବୋପରି ସର୍ବଲୋକ ମହେଶ୍ୱର ଓ ଅବ୍ୟକ୍ତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଭକ୍ତିଯୋଗଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି। ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟରୁ ଅତୀତ ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ବସ୍ତୁ। ଭକ୍ତିରହିତ ପୁରୁଷଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୂରରେ ରହନ୍ତି। ସେହି ଅନନ୍ତ, ଆଦିକାରଣ ଓ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭଗବାନଙ୍କୁ ମୁଁ ସ୍ତୁତି କରୁଛି।

ଯସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଦୟୋ ଦେବା ବେଦା ଲୋକାଶ୍ଚରାଚରାଃ।

ନାମରୂପବିଭେଦେନ ଫଲଗବ୍ୟା ଚ କଳୟା କୃତାଃ।। ୨୨।।

ବ୍ରହ୍ମାଦି ସମସ୍ତ ଦେବତା, ସମସ୍ତ ବେଦ ଏବଂ ଚରାଚର ଜୀବଲୋକ ବିଭିନ୍ନ ନାମ ଓ ରୂପରେ ଭଗବାନଙ୍କର ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶଦ୍ୱାରା ରଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି।

ଯଥାର୍ଚିଷୋଽଗ୍ନେଃ ସବିତୁର୍ଗଭସ୍ତୟୋ

ନିର୍ଯାନ୍ତି ସଂଯାନ୍ତ୍ୟସକୃତ୍ ସ୍ୱରୋଚିଷଃ।

ତଥା ଯତୋଽୟଂ ଗୁଣସଂପ୍ରବାହୋ

ବୁଦ୍ଧିର୍ମନଃ ଖାନି ଶରୀରସର୍ଗାଃ।। ୨୩।।

ଯେପରି ଅଗ୍ନିର ଶିଖା ଅଗ୍ନିରୁ ବାହାରି ପୁଣି ସେହି ଅଗ୍ନିରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଏ, ଯେପରି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଠାରୁ କିରଣ ବାହାରି ପୁଣି ସେହି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଠାରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଏ, ସେହିପରି ବୁଦ୍ଧି, ମନ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟ, ବିଭିନ୍ନ ଶରୀର ଏବଂ ଅଶେଷ ପ୍ରପଞ୍ଚପ୍ରବାହ ଯେଉଁ ସ୍ୱୟଂପ୍ରକାଶ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଠାରୁ ପ୍ରକଟ ହୋଇ ପୁଣି ସେହି ସ୍ୱୟଂପ୍ରକାଶ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଠାରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଆନ୍ତି।

ସ ବୈ ନ ଦେବାସୁରମର୍ତ୍ତ୍ୟତିର୍ଯଙ୍

ନ ସ୍ତ୍ରୀ ନ ଷଣ୍ଢୋ ନ ପୁମାନ୍ ନ ଜନ୍ତୁଃ।

ନାୟଂ ଗୁଣଃ କର୍ମ ନ ସନ୍ନ ଚାସନ୍ -

ନିଷେଧଶେଷୋ ଜୟତାଦଶେଷଃ।। ୨୪।।

ସେହି ଭଗବାନ୍ ବସ୍ତୁତଃ ଦେବତା ନୁହଁନ୍ତି, ଅସୁର ନୁହଁନ୍ତି, ମନୁଷ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି ବା ଅନ୍ୟ ଇତର ଜୀବ ମଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି। ସେ ସ୍ତ୍ରୀ ନୁହଁନ୍ତି, ପୁରୁଷ ନୁହଁନ୍ତି, ନପୁଂସକ ନୁହଁନ୍ତି ବା କୌଣସିପ୍ରକାର ଜୀବ ନୁହଁନ୍ତି। ଭଗବାନ୍ ଗୁଣ ନୁହଁନ୍ତି, କର୍ମ ନୁହଁନ୍ତି, କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି ଏବଂ କାରଣ ମଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି। ଏହିପରି ସବୁକୁ 'ନାହିଁ ,ନାହିଁ'

କରିଗଲେ ଶେଷରେ ଯେ ରହନ୍ତି, ଯେ ଅଶେଷ, ସେହି ଭଗବାନ୍ ମୋତେ ଉଦ୍ଧାର କରିବା ପାଇଁ ଆବିର୍ଭୂତ ହୁଅନ୍ତୁ।

ଜିଜୀବିଷେ ନାହମିହାମୁୟା କି -

ମନ୍ତର୍ବହିଶ୍ଚାବୃତୟେଭଯୋନ୍ୟା।

ଇଚ୍ଛାମି କାଳେନ ନ ଯସ୍ୟ ବିପ୍ଳବ -

ସ୍ତସ୍ୟାତ୍ମଲୋକାବରଣସ୍ୟ ମୋକ୍ଷମ୍।। ୨୫।।

ଭିତରେ ଓ ବାହାରେ ଅଜ୍ଞାନଦ୍ୱାରା ଆବୃତ ଏହି ଗଜ ଶରୀର ଧରି ମୁଁ ଜଗତରେ କ'ଣ ବା ପାଇବି ? ତେଣୁ ମୁଁ ଆଉ ବଞ୍ଚିବାକୁ ଇଛା କରୁ ନାହିଁ। ଆତ୍ମାର ପ୍ରକାଶକୁ ଏହି ଅଜ୍ଞାନ ଘୋଡ଼ାଇପକାଇଛି। କାଳ ଏହି ଶରୀରକୁ ନାଶ କରିଦେଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ଅଜ୍ଞାନକୁ ନାଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ। ମୁଁ ଏହି ଅଜ୍ଞାନର ବିନାଶ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି। ଯେଉଁ ଅଜ୍ଞାନରୁ ମୁଁ ଗଜଶରୀର ପାଇଛି, ଭଗବାନଙ୍କ ଦୟାରୁ ମୋର ସେହି ଅଜ୍ଞାନ ଦୂର ହୋଇଯାଉ।

ସୋଽହଂ ବିଶ୍ୱସୃଜଂ ବିଶ୍ୱମବିଶ୍ୱଂ ବିଶ୍ୱବେଦସମ୍।

ବିଶ୍ୱାତ୍ମାନମଜଂ ବ୍ରହ୍ମ ପ୍ରଣତୋଽସ୍ମି ପରଂ ପଦମ୍।। ୨୬।।

ଯେଉଁ ଭଗବାନ୍ ଏହି ବିଶ୍ୱଠାରୁ ଭିନ୍ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱକୁ ରଚନା କରିଛନ୍ତି, ନିଜେ ବିଶ୍ୱରୂପରେ ପ୍ରକଟ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ବିଶ୍ୱର ଆତ୍ମାରୂପେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି, ଏହି ବିଶ୍ୱ ଯାହାଙ୍କ କ୍ରୀଡାର ଉପକରଣ, ମୁଁ ସେହି ଅଜନ୍ମା, ପରମାଶ୍ରୟ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି।

ଯୋଗରନ୍ଧିତକର୍ମାଣୋ

ହୃଦି ଯୋଗବିଭାବିତେ

ଯୋଗିନୋ ଯଂ ପ୍ରପଶ୍ୟନ୍ତି

ଯୋଗେଶଂ ତଂ ନତୋଽସ୍ମ୍ୟହମ୍।। ୨୭।।

ଯୋଗୀମାନେ ଭକ୍ତିଯୋଗଦ୍ୱାରା ନିଜର ସମସ୍ତ କର୍ମ ଭସ୍ମୀଭୂତ କରି ଯୋଗଶୁଦ୍ଧ ହୃଦୟରେ ଯେଉଁ ଯୋଗେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ପ୍ରକଟ ହେବାର ଦେଖନ୍ତି, ମୁଁ ସେହି ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ନମୋ ନମସ୍ତୁଭ୍ୟମସହ୍ୟବେଗ-

ଶକ୍ତିତ୍ରୟାୟାଖିଳଧୀଗୁଣାୟ

ପ୍ରପନ୍ନପାଳାୟ ଦୁରନ୍ତଶକ୍ତୟେ

କଦିନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମନବାପ୍ୟବର୍ତ୍ମନେ।। ୨୮।।

ଭଗବାନଙ୍କ ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମକ ରାଗାଦି ଲକ୍ଷଣଯୁକ୍ତ ଶକ୍ତିର ବେଗ ଅସହ୍ୟ। ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଓ ମନର ବିଷୟରୂପେ ସେ ପ୍ରତୀତ ହୁଅନ୍ତି। ସେ ଅନନ୍ତଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ଶରଣରକ୍ଷକ। କିନ୍ତୁ ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସର୍ବଦା କୁତ୍ସିତ ବିଷୟଭୋଗରେ ଲିପ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାଏ, ସେମାନେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପାଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ। ହେ ଭଗବନ୍, ତୁମେ ଏପରି ଅପାର ପ୍ରଭାବଶାଳୀ, ମୁଁ ତୁମକୁ ବାରମ୍ବାର ନମସ୍କାର କରୁଛି।

ନାୟଂ ବେଦ ସ୍ୱମାତ୍ମାନଂ ଯଚ୍ଛକ୍ତ୍ୟାହଂଧିୟା ହତମ୍।

ତଂ ଦୁରତ୍ୟୟମାହାତ୍ମ୍ୟଂ ଭଗବନ୍ତମିତୋଽସ୍ମ୍ୟହମ୍।। ୨୯।।

ଏହି ଜୀବ ଯାହାଙ୍କ ମାୟାରୂପକ ଶକ୍ତିରୁ ଜାତ ଅହଂବୁଦ୍ଧିରେ ଆବୃତ ହୋଇଥିବା ନିଜ ସ୍ୱରୂପକୁ ଜାଣିପାରେ ନାହିଁ, ମୁଁ ସେହି ଅପାର ମହିମାମୟ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଆଶ୍ରୟ କରୁଛି।

ଏବଂ ଗଜେନ୍ଦ୍ରମୁପବର୍ଣ୍ଣିତନିର୍ବିଶେଷଂ

ବ୍ରହ୍ମାଦୟୋ ବିବିଧଲିଙ୍ଗଭିଦାଭିମାନାଃ।

ନୈତେ ଯଦୋପସସୃପୁର୍ନିଖିଳାତ୍ମକତ୍ୱାତ୍

ତତ୍ରାଖିଳାମରମୟୋ ହରିରାବିରାସୀତ୍।। ୩୦।।

ଶ୍ରୀଶୁକଦେବ କହିଲେ ଯେତେବେଳେ ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଏହିପରି ଶ୍ରୀଭଗବାନଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିବିଶେଷ ବର୍ଣ୍ଣନା ନ କରି ତାଙ୍କର ଅପ୍ରାକୃତ ନିର୍ବିଶେଷ ଓ ନିର୍ଗୁଣ ନିରାକାର ସ୍ୱରୂପର ସ୍ତୁତି କଲେ, ସେତେବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ମୂର୍ତ୍ତି -ଅଭିମାନୀ ବ୍ରହ୍ମାଦିଦେବତାମାନେ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ସର୍ବାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାରୁ ସର୍ବଦେବମୟ ଶ୍ରୀହରି ସେଠାରେ ପ୍ରକଟ ହୋଇଗଲେ।

ତଂ ତଦ୍ଽବଦାର୍ତ୍ତମୁପଲଭ୍ୟ ଜଗନ୍ନିବାସଃ

ସ୍ତୋତ୍ରଂ ନିଶମ୍ଯ ଦିବିଜୈଃ ସହ ସଂସ୍ତୁବଦଭିଃ।

ଛନ୍ଦୋମୟେନ ଗରୁଡେନ ସମୁହ୍ୟମାନ -

ଶ୍ଚକ୍ରାୟୁଧୋଽଭ୍ୟଗମଦାଶୁ ଯତୋ ଗଜେନ୍ଦ୍ରଃ।। ୩୧।।

ଭଗବାନ୍ ଜଗତର ଆଧାର ।ସେହି ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଏପରିଭାବରେ କାତର ହୋଇଥିବାର ଜାଣି ଓ ତାହାର ସ୍ତବ ଶୁଣି ଭଗବାନ୍ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ଧରି ତାଙ୍କ ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ଚଳୁଥିବା ଗରୁଡ଼ରେ ବସି ଯେଉଁଠାରେ ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଥିଲେ, ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚିଗଲେ। ତାଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରି କରି ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସହ ଆସିଲେ।

ସୋଽନ୍ତଃସରସ୍ୟୁରୁବଳେନ ଗୃହୀତ ଆର୍ତ୍ତୋ

ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଗରୁତ୍ମତି ହରିଂ ଖ ଉପାତ୍ତଚକ୍ରମ୍।

ଉତ୍ଽକ୍ଷିପ୍ୟ ସାମ୍ବୁଜକରଂ ଗିରିମାହ କୃଚ୍ଛ୍ରା -

ନ୍ନାରାୟଣାଖିଳଗୁରୋ ଭଗବନ୍ ନମସ୍ତେ।। ୩୨।।

ସରୋବର ମଧ୍ୟରେ ମହାବଳଶାଳୀ କୁମ୍ଭୀରଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ସେହି ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଅତି କାତର ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ। ସେ ଚକ୍ରଧାରୀ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଆକାଶରେ ଗରୁଡ଼ପୃଷ୍ଠରେ ବସିଥିବାର ଦେଖି, ନିଜ ଶୁଣ୍ଢରେ ଗୋଟିଏ ପଦ୍ମଫୁଲ ତୋଳି ନେଇ, ବଡ଼ କଷ୍ଟରେ ଉପରକୁ ଟେକି ଧରି କହିଲେ - ହେ ସର୍ବପୂଜ୍ୟ ଭଗବନ୍ ଶ୍ରୀନାରାୟଣ ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର।

ତଂ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ପୀଡିତମଜଃ ସହସାବତୀର୍ଯ୍ୟ

ସଗ୍ରାହମାଶୁ ସରସଃ କୃପୟୋଜ୍ଜହାର।

ଗ୍ରାହାଦ୍ ବିପାଟିତମୁଖାଦରିଣା ଗଜେନ୍ଦ୍ରଂ

ସଂପଶ୍ୟତାଂ ହରିରମୂମୁଚଦୁସ୍ରିୟାଣାମ୍।। ୩୩।।

ସେହି ଗଜେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପୀଡ଼ିତ ଥିବାର ଦେଖି ଅଜନ୍ମା ଶ୍ରୀହରି ସହସା ଗରୁଡ଼ପିଠିରୁ ଓହ୍ଲାଇପଡ଼ିଲେ ଏବଂ ଦୟାପରବଶ ହୋଇ କୁମ୍ଭୀର ସହିତ ଗଜେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଶୀଘ୍ର ସରୋବରମଧ୍ୟରୁ ବାହାରକୁ ଟାଣି ଆଣିଲେ। ଦେବତାମାନେ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ଭଗବାନ୍ ଚକ୍ରରେ କୁମ୍ଭୀରର ମୁହଁ ଚିରିଦେଇ ଗଜେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ତାହାଠାରୁ ମୁକ୍ତ କରିଦେଲେ (ଏବଂ ତା ସହିତ କୁମ୍ଭୀରକୁ ମଧ୍ୟ ଶାପମୁକ୍ତକରି ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ)।

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ ସଂହିତାୟାଂ ଅଷ୍ଟମସ୍କନ୍ଧେ ଗଜେନ୍ଦ୍ରମୋକ୍ଷଣେ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ।।

गजेन्द्र मोक्ष स्त्रोतम्

श्री शुक उवाच |

एवं व्यवसितो बुद्धया समाधाय मनो ह्रदि।

जजाप परमं जाप्यं प्राग्जन्मन्यनुशिक्षितम् ॥१॥

गजेन्द्र उवाच |

ॐ नमो भगवते तस्मै यत एतच्चिदात्मकम् ।

पुरुषायादिबीजाय परेशायाभिधीमहि॥२॥

यस्मिन्निदं यतश्चेदं येनेदं य इदं स्वयम्|

योऽस्मातपरस्माच्च परस्तं प्रपद्ये स्वयम्भुवम्।।३।।

यः स्वात्मनीदं निजमाययार्पितं क्वचिद्विभातं क्व च तत्तिरोहितम्।

अविद्धदृक् साक्ष्युभयं तदीक्षते स आत्ममूलोऽवतु मां परात्परः।।४।।

कालेन पञ्चत्वमितेषु कृत्स्नशो लोकेषु पालेषु च सर्वहेतुषु।

तमस्तदाऽसीद् गहनं गभीरं यस्तस्य पारेऽभिविराजते विभुः।।५।।

न यस्य देवा ऋषयः पदं विदुर्जन्तुः पुनः कोऽर्हति गन्तुमीरितुम्।

यथा नटस्याकृतिभिर्विचेष्टतो दुरत्ययानुक्रमणः स मावतु।।६।।

दिदृक्षवो यस्य पदं सुमंगलं विमुक्तसंगा मुनयः सुसाधवः।

चरन्त्यलोकव्रतमव्रणं वने भुतात्मभूताः सुह्रदः स मे गतिः।।७।।

न विद्यते यस्य च जन्म कर्म वा न नामरुपे गुणदोष एव वा।

तथापि लोकाप्ययसम्भवाय यः स्वमायया यः तान्यनुकालमृच्छति।।८।।

तस्मै नमः परेशाय ब्रह्मणेऽनन्तशक्तये।

अरुपायोरुरुपाय नम आश्चर्यकर्मणे।।९।।

नम आत्मप्रदीपाय साक्षिणे परमात्मने।

नमो गिरां विदूराय मनसश्चेतसामपि।।१०।।

सत्त्वेन प्रतिलभ्याय नैष्कर्म्येण विपश्विता

नमः कैवल्यनाथाय निर्वाणसुखसंविदे।।११।।

नमः शान्ताय घोराय मूढाय गुणधर्मिणे।

निर्विशेषाय साम्याय नमो ज्ञानघनाय च।।१२।।

क्षेत्रज्ञाय नमस्तुभ्यं सर्वाध्यक्षाय साक्षिणे।

पुरुषायात्ममूलाय मूलप्रकृतये नमः।।१३।।

सर्वेन्द्रियगुणद्रष्ट्रे सर्वप्रत्ययहेतवे।

असताच्छाययोक्ताय सदाभासाय ते नमः।।१४।।

नमो नमस्तेऽखिलकारणाय निष्कारणायाद्भुतकारणाय।

सर्वागमाम्नायमहार्णवाय नमोऽपवर्गाय परायणाय।।१५।।

गुणारणिच्छन्नचिदुष्मपाय तत्क्षोभविस्फूर्जितमानसाय।

नैष्कर्म्यभावेन विवर्जितागमस्वयंप्रकाशाय नमस्करोमि।।१६।।

मादृक्प्रपन्नपशुपाशविमोक्षणाय मुक्ताय भूरिकरुणाय नमोऽलयाय।

स्वांशेन सर्वतनुभृन्मनसि प्रतीतप्रत्यग्दृशे भगवते बृहते नमस्ते।।१७।।

आत्मात्मजाप्तगृहवित्तजनेषु सक्तैर्दुष्प्रापणाय गुणसंगविवर्जिताय।

मुक्तात्मभिः स्वह्रदये परिभाविताय ज्ञानात्मने भगवते नम ईश्वराय।।१८।।

यं धर्मकामार्थविमुक्तिकामा भजन्त इष्टां गतिमाप्नुवन्ति।

किं त्वाशिषो रात्यपि देहमव्ययं करोतु मेऽदभ्रदयो विमोक्षणम्।।१९।।

एकान्तिनो यस्य न कञ्चनार्थं वाञ्छन्ति ये वै भगवत्प्रपन्नाः।

अत्यद्भुतं तच्चरितं सुमंगलं गायन्त आनन्दसमुद्रमग्नाः।।२०।।

तमक्षरं ब्रह्म परं परेशमव्यक्तमाध्यात्मिकयोगगम्यम्।

अतीन्द्रियं सूक्ष्ममिवातिदूरमनन्तमाद्यं परिपूर्णमीडे।।२१।।

यस्य ब्रह्मादयो देवा वेदा लोकाश्चराचराः।

नामरुपविभेदेन फलव्या च कलया कृताः।।२२।।

यथार्चिषोऽग्नेः सवितुर्गभस्तयो निर्यान्ति संयान्त्यसकृत् स्वरोचिषः।

तथा यतोऽयं गुणसम्प्रवाहो बुद्धिर्मनः खानि शरीरसर्गाः।।२३।।

स वै न देवासुरमर्त्यतिर्यङ् न स्त्री न षण्ढो न पुमान् न जन्तुः।

नायं गुणः कर्म न सन्न चासन् निषेधशेषो जयतादशेषः।।२४।।

जिजीविषे नाहमिहामुया किमन्तर्बहिश्चावृतयेभयोन्या।

इच्छामि कालेन न यस्य विप्लवस्तस्यात्मलोकावरणस्य मोक्षम्।।२५।।

सोऽहं विश्वसृजं विश्वमविश्वं विश्ववेदसम्।

विश्वात्मानमजं ब्रह्म प्रणतोऽस्मि परं पदम्।।२६।।

योगरन्धितकर्माणो ह्रदि योगविभाविते।

योगिनो यं प्रपश्यन्ति योगेशं तं नतोऽस्म्यहम्।।२७।।

नमो नमस्तुभ्यमसह्यवेगशक्तित्रयायाखिलधीगुणाय।

प्रपन्नपालाय दुरन्तशक्तये कदिन्द्रियाणामनवाप्यवर्त्मने।।२८।।

नायं वेद स्वमात्मानं यच्छक्त्याहंधिया हतम्।

तं दुरत्ययामाहात्म्यं भगवन्तमितोऽस्म्यहम्।।२९।।

श्री शुक उवाच

एवं गजेन्द्रमुपवर्णितनिर्विशेषं ब्रह्मादयो विविधलिंगभिदाभिमानाः।

नैते यदोपससृपुर्निखिलात्मकत्वात् तत्राखिलामरमयो हरिराविरासीत्।।३०।।

तं तद्वदार्त्तमुपलभ्य जगन्निवासः स्तोत्रं निशम्य दिविजैः सह संस्तुवद्भिः।

छन्दोमयेन गरुडेन समुह्यमानश्चक्रायुधोऽभ्यगमदाशु यतो गजेन्द्रः।।३१।।

सोऽन्तस्सरस्युरुबलेन गृहीत आर्त्तो दृष्ट्वा गरुत्मति हरिं ख उपात्तचक्रम्।

उत्क्षिप्य साम्बुजकरं गिरमाह कृच्छ्रान्नारायणाखिलगुरो भगवन् नमस्ते।।३२।।

तं वीक्ष्य पीडितमजः सहसावतीर्य सग्राहमाशु सरसः कृपयोज्जहार।

ग्राहाद् विपाटितमुखादरिणा गजेन्द्रं सम्पश्यतां हरिमूमुचदुस्त्रियाणाम्।।३३।।