ରାମ ନବମୀ

"ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ, ଗ୍ଲାର୍ନି ଭବତି ଭାରତ

ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନମଧର୍ମସ୍ୟ ତଦାତ୍ମାନଂ ସୃଜାମ୍ୟହମ୍

ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୂନାଂ ବିନାଶାୟ ଚ ଦୁଷ୍କୃତାମ୍

ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ସମ୍ଭବାମି ଯୁଗେ ଯୁଗେ ।।"

ରାମାବତାର, ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଦଶ ଅବତାର ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଭାବରେ ସେ ଜଗତ ଖ୍ୟାତ । ଭାରତ ତଥା ବିଶ୍ବରେ ବୋଧେ ଏପରି କ୍ବଚିତ୍ ଥିବେ ଯେ ରାମଙ୍କ ବିଷୟରେ ଜାଣି ନଥିବେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୁର ପଲ୍ଲୀରେ ରାମାୟଣ ଓ ରାମ ଚରିତ ମାନସ ପାଠ କରାଯାଏ । ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାମ ଶବ୍ଦ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ । ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ହେବା ପରେ ତାର ଜିଭ ଅଗରେ ରାମ ଲେଖାଯାଏ । ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଶବାଧାରରେ ରାମ ନାମ ସତ୍ୟ ହୈର ଉଚ୍ଚାରଣ ହୁଏ । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ପୃଥିବୀର ପାପ ବଢ଼ିଗଲେ, ଭଗବାନଙ୍କୁ ଧରାପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିବାକୁ ପଡ଼େ । ପାପ କ୍ଷୟ କରି ପୁଣି ନିଜ ଧାମକୁ ବାହୁଡ଼ି ଯାଆନ୍ତି ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ପାଳନକର୍ତ୍ତା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ଏକ ଅବତାରରେ ରାମଙ୍କର ଜନ୍ମ । ରାମ ଜନ୍ମ ଦିବସକୁ ଆମେ ରାମ ନବମୀ ରୂପେ ପାଳନ କରୁ । ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ଅବତାରକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶ୍ଲୋକରେ କୁହା ଯାଇଛି,

“ବିତରସୀ ବିକ୍ଷୁରଣେ ଦିଗପତି କମନୀୟଂ

ଦଶମୁଖ ମୈାଲି ବଲିଂ ରମଣୀୟଂ

କେଶବ ଧୃତ ରଘୁପତି ରୂପଂ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ”

ରାମ ପ୍ରକୃତରେ କିଏ?

ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ରାବଣର ଅତ୍ୟାଚାର ବଢ଼ି ଚାଲିଥିଲା । ଏହା ଦେଖି ଦେବତାମାନେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ । ବିଷ୍ଣୁ ଆଶ୍ବାସନା ଦେଇ କହିଲେ, ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ଘରେ ରାମ ଅବତାର ରୂପେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରି ରାବଣ ସଂହାର କରିବେ । ଦେଇ ଥିବା କଥା ଅନୁସାରେ, ରାଜା ଦଶରଥ ଓ ବଡ଼ ରାଣୀ କୌଶଲ୍ୟାଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ରାମଙ୍କର ଆର୍ବିଭାବ ହେଲା । ଦଶରଥଙ୍କର ଚାରୋଟି ପୁତ୍ରଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ରାମ ବଡ଼ ଥିଲେ ।

ଚୈତ୍ର ମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ନବମୀ ତିଥିରେ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ଦିବସକୁ ରାମନବମୀ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ରମ୍ ଧାତୁ ରୁ ଅ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗକୁ ରାମ କୁହାଯାଏ ।

ରମୟତି ଇତି ରାମଃ । ଅର୍ଥାତ୍, ରାମ ସେ, ଯେ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରଦାନ କରେ । ରମ୍ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ, ଯିଏ ଅନ୍ୟ ମାନଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ଦିଏ । ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲେ ର+ଅ+ମ=ରାମ । ଏଠାରେ ର ମାନେ ହେଲା ଅଗ୍ନି ବୀଜ, ଦେବତା ହେଲେ ରୁଦ୍ର ଅର୍ଥାତ୍ ସଂହାରକର୍ତ୍ତା । ଅ ମାନେ ହେଲା ସୂର୍ଯ୍ୟ ବୀଜ, ଦେବତା ହେଲେ ବିଷ୍ଣୁ ଅର୍ଥାତ୍ ପାଳନ କର୍ତ୍ତା । ମ ମାନେ ହେଲା ଚନ୍ଦ୍ରବୀଜ, ଦେବତା ହେଲେ ବ୍ରହ୍ମା ଅର୍ଥାତ୍ ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା l ତେଣୁ ସ୍ୱୟଂ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ହେଲେ ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା, ପାଳନକର୍ତ୍ତା ଏବଂ ସଂହାର କର୍ତ୍ତା l ସେ ହେଲେ ସ୍ୱୟଂ ଭଗବାନ ।

ତୁଳସୀ ଦାସ ଚାରୋଟି ରାମଙ୍କ କଥା କହିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖିଛନ୍ତି,

ଏକ୍ ରାମ ଦଶରଥକା ବେଟା,

ଏକ୍ ରାମ ଘଟ୍ ଘଟ୍ ମୈ ବୈଠା,

ଏକ୍ ରାମ ଜଗତ ପସାରା,

ଏକ୍ ରାମ ଜଗ ସେ ନ୍ୟାରା

ଅର୍ଥାତ୍, ଜଣେ ରାମ, ଦଶରଥଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟନ୍ତି, ଅନ୍ୟ ଜଣଙ୍କୁ ଆତ୍ମାରାମ କୁହାଯାଏ । ତୃତୀୟଟି ନାମ ବାଚକ ରାମ ଓ ଚତୁର୍ଥଟି ପାର୍ଥୀବ ଜଗତରୁ ଭିନ୍ନ । ରାମ ନିଜ ଜୀବନ ଏକ ମର୍ଯ୍ୟାଦାକୁ ନେଇ ବଞ୍ଚିଥିଲେ । ଏଣୁ ରାମଙ୍କୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କୁହାଯାଏ । ଲୋକେ ରାମ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଥା ଚିନ୍ତା କରନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍, ରାମଙ୍କ ରାଜତ୍ବ କାଳରେ ନା ଅପରାଧ ଥିଲା । ନା କ୍ରୋଧ, ଲୋଭ, ମୋହ, ଦୁଃଖ ଥିଲା । ସମସ୍ତେ ଖୁସିରେ ବାସ କରୁଥିଲେ । ରାମ ରାଜ୍ୟ ଅର୍ଥ ସ୍ବର୍ଗ ସୁଖ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ରାମ ନବମୀ ପାଳନ

ରାମ ନବମୀରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ରାମଙ୍କର ଜନ୍ମ ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମାତା ରୂପରେ ବିଳମ୍ବିତ ରାତିରେ ରାମଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦିଅନ୍ତି । ପ୍ରସବ ବେଦନାକୁ ଲାଘବ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅଷ୍ଟମୀ ଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାଧୂପ ପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଯେଉଡ଼ ଭୋଗ କରାଯାଏ । ପରେ ପରେ କଷ୍ଟ ଲାଘବ ପାଇଁ ଗର୍ଭଉଦକ ଦିଆଯାଏ । ନବମୀ ଦିନ ଠାକୁରଙ୍କ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ନୀତି ଶେଷ ହେବା ପରେ ଜନ୍ମ ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ୨ ଜଣ ମହାଜନ ସେବକ ଦଶରଥ ଓ କୌଶଲ୍ୟା ହୋଇ ଜନ୍ମବିଧି ପାଳନ କରି ଥାଆନ୍ତି । ଏହା ଏକ ଗୁପ୍ତନୀତି ହୋଇଥିବାରୁ କେହି ଯେପରି ଦେଖି ନ ପାରିବେ ସେଥି ପାଇଁ ଗର୍ଭଗୃହରେ ଥିବା ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରକୁ ବନ୍ଦ କରାଯାଏ । ରାମଙ୍କ ଜନ୍ମ ପରେ କର୍ପୁର ଆଳତି ବନ୍ଦାପନା ହୁଏ । ମହାସୁଆର ଗଣ୍ଡୁସ ମସଲା, କ୍ଷୀର ମଣୋହୀ ଭୋଗ କରାଯାଏ । ଏହା ପରେ ପଣ୍ଡା ଶୀତଳଭୋଗ କରାଇବା ସହ ମହାସୁଆର ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରଠାରେ ଚରୁଭାତ ମଣୋହୀ କରାଇଥାନ୍ତି ।

ରାମ ନବମୀ ସହ ସାହି ଯାତର ସମ୍ପର୍କ

ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରାମାବତାରଲୀଳାର ଅଂଶବିଶେଷ ହେଉଛି ସାହି ଯାତ । ଏହା ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ସଂସ୍କୃତି ଓ ପାରମ୍ପରିକ ସମରକଳାର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ପରିଚିତ । ପୁରୀରେ ସାହିଯାତ ଚୈତ୍ର ଶୁକ୍ଳ ଅଷ୍ଟମୀଠାରୁ ବୈଶାଖ କୃଷ୍ଣ ଦ୍ୱିତୀୟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୯ କିମ୍ବା ୧୦ ଦିନ ବ୍ୟାପି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ସାହି ଯାତ ରାଜା ଅନନ୍ତ ବର୍ମା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ସମୟରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଯାତରେ ପୁରୀ ସହରର ସାତଟି ସାହିରୁ ବାହାରୁ ଥିବା ପଟୁଆର ଓ ଯାତ୍ରା ଆଦି ବାଦି ସାହିଗୁଡ଼ିକରେ ନିଜ ନିଜର କଳାକୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଥାଆନ୍ତି । ସାହିଯାତରେ ସମରକଳା, ଲୋକ କଳା, ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକଗୀତ ତଥା ଲୋକବାଦ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ସମ୍ମୀଳିତ ରୂପ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ସାହି ଯାତ ପରମ୍ପରା

ସାହି ଯାତ ହେଉଛି ପୁରୀର ପରିଚୟ । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ୭ ସାହି ଆଖଡା ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହା ଶୌର୍ଯ୍ୟ ଓ ଭକ୍ତିର ଏକ ଅନନ୍ୟ ଉଦାହରଣ । ଶ୍ରୀରାମ ନବମୀଠାରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ସନ୍ଧ୍ୟାଧୂପ ଶେଷ ହେବା ପରେ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପାଇ ରାମ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ଚଳନ୍ତି ବିଗ୍ରହ ପାଲିଙ୍କିରେ ବିଜେ ହୋଇ ଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ମଠକୁ ଯାଇଥାଆନ୍ତି । ସେଠାରେ ଯଜ୍ଞରକ୍ଷା, ଶିବଧନୁ ଭଙ୍ଗ, ସୀତା ବିବାହ, ପର୍ଶୁରାମ ଲୀଳା, ବନବାସ ଲୀଳା, ମାୟାମୃଗ ଲୀଳା, ଲଙ୍କାପୋଡ଼ି ହନୁମାନ ଲୀଳା ଓ ରାବଣ ବଧ ଆଦି ସାହି ଯାତର ପ୍ରମୁଖ ଲୀଳାମାନ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ଏକ ଯାତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସତ୍ୟତା ଅନନ୍ୟ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ପୁରୀ ପାଲଟି ଯାଏ ଅଯୋଧ୍ୟା ଓ ଲଙ୍କାର ଏକ ମିଳନ ସ୍ଥଳ । ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ସହ ଯାତରେ ରାବଣ ମଧ୍ୟ ପୂଜା ପାଏ । ଶିବ ମଧ୍ୟ ତାଣ୍ଡବରେ ନାଚନ୍ତି । ଲୋକକଳା, ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକଗୀତ ଓ ଲୋକବାଦ୍ୟରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଉଠେ ଆଉ ପଡ଼େ । ଲୀଳା ସମ୍ପନ୍ନ ହେବାପରେ ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ପୁନଃ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡ଼ି ଯାଆନ୍ତି ।

ଦକ୍ଷିଣ କାଳୀଙ୍କଠାରୁ ଏହି ଆଖଡାର ନିଶାଣ ବାହାରେ । ଏହା ମିତ୍ର ସାହି ବା ବାଦି ସାହି ମାଟିମଣ୍ଡପ ପରିକ୍ରମା କରେ । ମାଟିମଣ୍ଡପ ସାହିର କୌଣସି ନୀତି ନାହିଁ । ସେହିପରି ହରଚଣ୍ଡୀ ଆଖଡାର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ହେଉଛନ୍ତି ପର୍ଶୁରାମ । ଚୈତ୍ର ଶୁକ୍ଲ ଦ୍ୱାଦଶୀରେ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ସାହି ବନବାସ ନୀତି କରିଥାଏ । ଶ୍ରୀରାମ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ସୀତା, ବିଶ୍ୱାମିତ୍ର, ଶବର ଏବଂ ଡଗରକୁ ନେଇ ପଟୁଆର ବାହାରିଥାଏ । କୁଣ୍ଢେଇବେଣ୍ଟ ସାହି ପକ୍ଷରୁ ମାୟାମୃଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ ହୋଇଥାଏ । ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହି ଆଖଡା ଲଙ୍କପୋଡି ନୀତି ପାଳନ୍ତି । ବାଲି ସାହି ଆଖଡା ସେତୁ ବନ୍ଧ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ରାବଣ ବଧ ଲୀଳା ସମ୍ପନ୍ନ କରେ । ଶେଷରେ ଗୌଡବାଡ ସାହି ପକ୍ଷରୁ ରାମାଭିଷେକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

ପୂର୍ବେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବାରମ୍ବାର ଆକ୍ରମଣ ହେଉଥିଲା । ଆଗ କାଳରେ ମେଘନାଦ ପାଚେରୀର ନିର୍ମାଣ ହୋଇ ନ ଥିଲା । ରାଜା ଚୋଡଗଙ୍ଗ ଦେବ, ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଚାରିପଟେ ଜାଗା ଘର ନିର୍ମାଣ କରେଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ଯୁବକମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାମ ଥିଲା ମନ୍ଦିର ପ୍ରତି ବିପଦ ଆସିଲେ ସହଯୋଗ କରିବେ । ପାରମ୍ପରିକ ରୀତି ନୀତି ଅନୁସାରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଜାଗା ଘର ସଂସ୍କୃତି ପୁରୀ ସହ ଜଡିତ ହୋଇ ରହିଛି । ସାହି ଯାତ ମାଧ୍ୟମରେ ପୁରୀର ପରମ୍ପରା ସମ୍ପର୍କରେ ଅନ୍ୟମାନେ ବହୁ କିଛି ଜାଣି ପାରିଥାନ୍ତି ।

ରାମ ନବମୀ ଓ ସାହି ଯାତ ପରମ୍ପରା

ସ୍ୱୟଂ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ହେଲେ ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା, ପାଳନକର୍ତ୍ତା ଏବଂ ସଂହାର କର୍ତ୍ତା l ସେ ହେଲେ ସ୍ୱୟଂ ଭଗବାନ ।