ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ବା ସୋନପୁର ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଜିଲ୍ଲା । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରକୁ ସୁନା ବା ସୁବର୍ଣ୍ଣର ଭୂମି ମଧ୍ୟ କୁହା ଯାଇଥାଏ । ଏହାର ଭୂମି ତଳୁ ପ୍ରବଳ ମାତ୍ରାରେ ତମ୍ବା ତଥା ରୂପା ମୁଦ୍ରା ଉଦ୍ଧାର କରା ଯାଇଛି । ଐତିହାସିକ ମହାକାବ୍ୟ କୋଶଳାନନ୍ଦରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରର ବର୍ଣ୍ଣନା ନିହାତି ଭାବେ ପ୍ରଶଂସାଯୋଗ୍ୟ । ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରଚନା କରା ଯାଇଥିବା ଏହି କାବ୍ୟର ପ୍ରଣେତା ଗଙ୍ଗାଧର ମିଶ୍ର ।

"ତତଃ ସ୍ବର୍ଣ୍ଣପୁର ପାଦୌ ପୂର୍ଣ୍ଣକାମୀ ମନୋରଥୈ

ସାକ୍ଷାବ୍ଦାରାଣସୀ ଯୁକ୍ତଂ ପରିତଃ ସନ୍ଦବୈଃ ଶିବେଃ"

ଅର୍ଥାତ ନିଜ କାବ୍ୟରେ ସେ ଏହାକୁ ଭାରତର ଦ୍ବିତୀୟ ବାରାଣାସୀ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା ୧୯୯୩ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୧ ତାରିଖରେ ଗଠନ ହେଇଥିଲା । ତା ପୂର୍ବରୁ ଏହା ବଲାଙ୍ଗିର ସହ ମିଶି ରହିଥିଲା । ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ସମ୍ବଲପୁର ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବରେ ବୌଦ୍ଧ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲା ଅବସ୍ଥିତ । ସୋମବଂଶୀ ରାଜାମାନଙ୍କ ଶାସନ କାଳରୁ "ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର" ନାମଟି ଆସିଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ସୋନପୁର ଏହାର ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭବ, କଳା, ସୋନପୁରର ତନ୍ତବୁଣା ଲୁଗା, କାରିଗରୀ, ହାତତିଆରି କଳାକୃତି, ପିତଳ ଓ ଟେରାକୋଟା କାମ ଓ ତରଭାର ଫିଲିଗିରି କାମ, ଉଲୁଣ୍ଡାର ପଥର ଖୋଦେଇ ଓ ଡୁଙ୍ଗୁରିପାଲିର ଧାନରେ ତିଆରି ହାତକାମ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ରାଜା ବୀରମିତ୍ରୋଦୟ ସିଂହଦେଓ ଜଳକଷ୍ଟ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ବନ୍ଧ ବାନ୍ଧି ମହାନଦୀକୁ ନଗରୀ ସହ ସଂଯୋଗ କରିଥିଲେ । ସେ ତତକାଳୀନ କଲିକତା ବିଶ୍ବ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଚେୟାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରର ସୁବର୍ଣ୍ଣମେରୁ ମନ୍ଦିରର ଏକ ପାର୍ଶ୍ବରେ ରାଜାଙ୍କର କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରର ଅଧିଷ୍ଟାତ୍ରୀ ଦେବୀ ହେଉଛନ୍ତି ମା ସୁରେଶ୍ବରୀ । ସୁରେଶ୍ବରୀ ଦେବୀଙ୍କ ମୁଖ ଉତ୍ତରକୁ ବିରାଜିତ । ମାଆଙ୍କ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଦଶ ମହାବିଦ୍ୟା ।

କୁହାଯାଏ, ଲଙ୍କେଶ୍ବର ଜଳରେ, ସୁରେଶ୍ବରୀ ସ୍ଥଳରେ, ସମ୍ଭେଶ୍ବରୀ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ସ୍ମୃତିରେ ଥାଇ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ବାହ୍ୟଶତ୍ରୁଙ୍କ ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ପାତାଳୀ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ରଖା ଯାଇଥିଲା । ଶହ ଶହ ବର୍ଷ ଧରି ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ପାତାଳୀ ଶ୍ରାକ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥିଲେ ।

ଏହା ପାଖେ ରହିଛି ସନ୍ଥକବି ଭୀମଭୋଇଙ୍କ ସମାଧି ସ୍ଥଳ । ସେ କହିଛନ୍ତି,

"ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଆରତ ଦୁଃଖ ଅପ୍ରମିତ

ଦେଖୁ ଦେଖୁ କେବା ସହୁ

ମୋ ଜୀବନ ପଛେ ନର୍କେ ପଡ଼ିଥାଉ

ଜଗତ ଉଦ୍ଧାର ହେଉ"

ଓଡ଼ିଶାର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ମାନଚିତ୍ରରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଐତିହାସିକ ଯୁଗରୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଆୟତନ ପ୍ରାୟ ୨,୨୮୪.୪ ବର୍ଗ କିମି ହେବ । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ନଦୀ କହିଲେ, ମହାନଦୀ, ଅଙ୍ଗ, ତେଲ, ଶୁକତେଲ । ସୁବର୍ଣ୍ଣମେରୁ ମନ୍ଦିରର ନାମ ଅନୁସାରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ହେବା କଥା କେତେକ ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର - ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ପୁର