ସୁଦୂର ଅତୀତରେ ଦିଗବଳୟ କୁହେଳିକାଚ୍ଛନ୍ନ ହୋଇଥିବା ସମୟରେ ଜଣେ ଶକ୍ତି ଶାଳୀ ବୀର କଳିଙ୍ଗ ସିଂହାସନ ଅଳଙ୍କୃତ କରି ଦିଗ୍‌ବଳୟକୁ ନିଜର କୃତିତ୍ୱଦ୍ୱାରା ଉଦ୍ଭାସିତ କରିଥିଲେ । ସେହି ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ବୀର ଜଣକ ଥୂ ଳେ ତରେ ଏକଦା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜନୈତିକ ମହାମେଘବାହନ ଐର ବହୁବିଧ ପ୍ରତିଭାର ଅଧିକାରୀ । ଏକାଧାରରେ ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ସମ୍ରାଟ, ଲବ୍ଧ ପ୍ରତିଷ୍ଠ ପ୍ରଜାହିତୈଷୀ ଶାସକ, ନୃତ୍ୟ ଓ ସଂଗୀତ କଳାର ବରିଷ୍ଠ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଓ ସର୍ବୋପରି ଜୈନଧର୍ମର ମହାନ ପ୍ରଚାରକ ଥିଲେ। ଚେଦୀ ବଂଶର ମେଘବାହନ ପରିବାରରେ ତାଙ୍କର ବଂଶ ପ୍ରଥମେ ମଧ୍ୟଦେଶ ବା ମଗଧରେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଉକ୍ତ ବଂଶର ଏକ ଶାଖା କଳିଙ୍ଗ ଆସି ତାଙ୍କର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସେମାନେ କେବେ ଆସିଥିଲେ ତାହା ସଠିକ୍ ଭାବେ କୁହାଯାଇ ପାରୁନାହିଁ । ମାତ୍ର ଖାରବେଳ ବେଳ ଥିଲେ କଳିଙ୍ଗ ଚେଦୀ ଶାସକ କଳିଙ୍ଗରେ ବଂଶର ତୃତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି । ସେ ନିଜେ ବା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ କେ କେହି ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ମଗଧ ରାଜତ୍ବର ଯବନିକା ଟାଣି ଥିଲେ, ତାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ କହି ହେଉ ନାହିଁ । କାରଣ କଳିଙ୍ଗରୁ ଙ୍ଗରୁ ମୌର୍ଯ୍ୟ ବଂଶର ରାଜୁତି ବିଦାୟ ନେବା ପରେ କଳିଙ୍ଗର ଇତିହାସ ରହସ୍ୟର ବଳୟ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିଲା । କେତେବେଳେ ଏହା ତା’ର ସ୍ଵାଧୀନତା ଫେରିପାଇଲା, ତାହା ଠିକ୍ ରୂପେ ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ । ସମ୍ଭବତଃ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ବିଦାୟ ୧୮୫ରେ ମଗଧରେ ସୁଙ୍ଗ ବଂଶର ପୁଷ୍ୟମିତ୍ର ସୁଙ୍ଗ ମୌର୍ଯ୍ୟବଂଶର ସର୍ବମୟକର୍ତ୍ତା ହେ ହେବାପରେ କଳିଙ୍ଗରୁ ମୌର୍ଯ୍ୟ ବଂଶର ଶାସନ ବିଦ ନେଇଥିଲା । ସେ ଯାହାହେଉ, ଖାରବେଳ କଳିଙ୍ଗରେ ଜଣେ ସ୍ଵାଧୀନ ରାଜାଙ୍କ ଯେ ଉତ୍ତରାଧ୍ କାରୀ ହୋଇଥ୍ ଲେ, ଏହି ନିଃସନ୍ଦେହରେ ରେ କୁହାଯାଇପାରେ । ଖାରବେଳଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜୀବନୀ ଓ କୃତିତ୍ୱ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥିତ ଉଦୟଗିରି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ତାଙ୍କ ଖୋଦିତ ଅନୁଶାସନରୁ ମିଳିଥାଏ। ଏହା ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅନୁଶାସନ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ। ଏହା ସ୍ଥାନେ ଖାରବେଳଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜୀବନୀ ଓ କୃତିତ୍ୱ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ଥାନେ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଛି । କାରଣ ଏହା ବହୁ ବର୍ଷଧରି ଗୁଳ୍ମ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ଅବହେଳିତ ଓ ଅନାଲୋକିତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । ସୌଭାଗ୍ୟ ବଶତଃ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଦ୍ବିତୀୟ ଦଶନ୍ଧିରେ ଇଂରେଜ ପ୍ରଶାସକ ଷ୍ଟାଲିଂ ଏହାକୁ ଆବିଷ୍କାର କରି ଗବେଷକ ଓ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲେ । ଯଦି ଏହି ଅନୁଶାସନଟି ଅକ୍ଷତ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିଥାଆନ୍ତା, ତେବେ କେବଳ ମାତ୍ର ତତ୍କାଳୀନ କଳିଙ୍ଗର ଇତିହାସ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇ ପାରିଥାନ୍ତା ରତବର୍ଷର ବହୁ ଘଟଣା ଲୋକଲୋଚନକୁ ।ଆନ୍ତା । ମାତ୍ର ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ଏହା ଏହିପରି ଭାବେ ଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଛି ଯେ ଏହାକୁ ସଂପୂର୍ଣଭାବେ କୌଣସି ଗବେଷକ ତା’ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ଭାର ଆସିପାରିଥାଆନ୍ତା । ତଥ୍ୟ ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥିତ ଉଦୟଗିରି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ତାଙ୍କ ଖୋଦିତ ଅନୁଶାସନରୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅନୁଶାସନ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ । ଏହା ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଛି। କାରଣ ଏହା ବହୁ ବର୍ଷଧରି ଗୁଳ୍ମ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଅବହେଳିତ ଅନାଲୋକିତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । 3 ପଢ଼ିପାରୁନାହାନ୍ତି। ଫଳରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ମତ ପ୍ରକାଶ ପାଇ ପାରୁନାହିଁ ।ଉତ୍କଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଖାରବେଳଙ୍କର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା କଳିଙ୍ଗନଗର । ଶିଶୁପାଳଗଡ଼ ଖନନର ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥ‌ିବା ବି.ବି. ଲାଲ ଏହାକୁ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର- ପୁରୀ ରାସ୍ତାର ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶିଶୁପାଳଗଡ଼ ସହିତ ଚିହ୍ନିତ କରାଇଛନ୍ତି । ସେ ତାଙ୍କ ରାଜଧାନୀର ଆଖପାଖରେ ଥିବା କୌଣସି ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁଶାସନଟି ଖୋଦନ ନକରି ତା'ଠାରୁ ୧୨ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଉଦୟଗିରି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ତାହା ଖୋଦନ କରିଥିଲେ । ତା’ ମୂଳରେ ଗୋଟିଏ କାରଣ ଚିନ୍ତା କରାଯାଇପାରେ । ନିଜ ରାଜଧାନୀର ଅନତି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଧଉଳିଗିରି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଅଶୋକଙ୍କ ଅନୁଶାସନ ରହିଥ‌ିବାରୁ ତା'ର ସିଧାରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଖାରବେଳ ତାଙ୍କର ଓ ତାଙ୍କ ବଂଶର ଗୌରବୋଜ୍ଜ୍ବଳ କୃତିତ୍ୱକୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅନୁଶାସନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ଖାରବେଳ ମଗଧକୁ ଜୟ କରିଥିଲେ । ସମ୍ଭବତଃ ଅଶୋକଙ୍କ ଅନୁଶାସନକୁ ବ୍ୟର୍ଥ ବା ନିଷ୍ଫଳ କରିବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖ୍ ଖାରବେଳ ଇଚ୍ଛା କରି ଏପରି ଏକ ଅନୁଶାସନ ଖୋଦନ କରିଥିଲେ । ଏହିପରି ଭାବେ ଗୋଟିଏ ଅନୁଶାସନ କଳିଙ୍ଗ ବିଜେତାଙ୍କର ହୋଇଥିବାସ୍ଥଳେ ଅନ୍ୟଟି ଥିଲା ମଗଧ ବିଜେତାଙ୍କର । ଖାରବେଳ ତାଙ୍କ ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅନୁଶାସନରେ ପ୍ରଥମେ ଜୈନ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ ଘଟଣାବଳୀ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ଏଥିରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ସେ ତାଙ୍କର ୨୪ ବର୍ଷ ବୟସରେ ରାଜଦଣ୍ଡ ଧାରଣ କରିଥିଲେ । ତା’ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କର ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥା ଓ ଯୌବନାବସ୍ଥା ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସେ ଥିଲେ ବେଶ ସୁନ୍ଦର ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟବାନ ଯୁବକ । ତାଙ୍କ ଚେହେରାରୁ ଜଣାପଡ଼ୁଥିଲା ଯେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ସେ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ବୀରର ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବେ। ୧୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଖେଳ ଓ କ୍ରୀଡ଼ା କୌତୁକରେ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିବା ପରେ ମୁଦ୍ରା ଅର୍ଥନୀତି, ରାଜକୀୟ ପତ୍ରବିନିମୟ, ଶାସନଗତ ଓ ଧର୍ମସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଆଇନ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥିଲେ । ଜଣେ ଆଦର୍ଶ ଓ ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ ଶାସକଭାବେ କିପରି ନିଜକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଇପାରିବେ ତାହା ଥିଲା ସେହି ସବୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଏହିପରି ଭାବେ ସେ ୨୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜର ଜୀବନୀ ଲେଖୁବା ପରେ କ୍ରମାନୁସାରେ ଅନୁଶାସନରେ ତାଙ୍କର ୧୩ ବର୍ଷର ରାଜତ୍ୱ ବର୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଏପ୍ରିଲ - ମେ ୨୦୦୯ ଖାରବେଳଙ୍କ ରାଜତ୍ଵର ବର୍ଣ୍ଣନାକୁ ଅନୁଶୀଳନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ସେ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ଯୁଦ୍ଧଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ଯୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟାପୃତ ରହି ତା'ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ସେ ଓ ତାଙ୍କର ସୈନ୍ୟବାହିନୀକୁ ବିଶ୍ରାମ ଦେବା ପାଇଁ ନୃତ୍ୟ, ସଂଗୀତ ଓ ନିର୍ମାଣ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଏହା ତାଙ୍କୁ ଜଣେ ଉତ୍ତମ ଶାସକର ସ୍ଥାନ ଦେଇଥାଏ । ରାଜତ୍ବର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷରେ ତାଙ୍କ ରାଜଧାନୀ କଳିଙ୍ଗ ନଗରର ଫାଟକ ଓ ବାସଗୃହ ମରାମତି କରିଥିଲେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ଏକ ଝଡ଼ ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟାରେ ଧ୍ବଂସପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । କେବଳ ସେଗୁଡ଼ିକ ନୁହେଁ, ସେହିବର୍ଷ ସେ ମଧ୍ୟ କେତେକ ଲୋକହିତକର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ୩୫ ଶହ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟୟ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ରାଜତ୍ଵର ଦ୍ଵିତୀୟ ବର୍ଷରେ ସେ ତାଙ୍କର ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗକୁ ଗତି କରି କୃଷ୍ଣାନଦୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚୁ ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସୈନ୍ୟବାହିନୀରେ ଥିଲେ ଅଶ୍ୱାରୋହୀ, ପଦାତିକ ଓ ରଥାରୋହୀ, ସେତେବେଳେ ସାତବାହନ ରାଜା ସାତକଣ୍ଠଙ୍କର କ୍ଷମତାକୁ ସେ ଖାତିରି କରି ନଥିଲେ । କୃଷ୍ଣା ନଦୀକୂଳରେ ପହଞ୍ଚି ସେଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ମୂଷିକନଗର ଓ ତା’ର ଅଧୁବାସୀଙ୍କ ମନରେ ଭୟ ସଞ୍ଚାର କରିଥିଲେ । ସାତକର୍ଷିଙ୍କ ସହିତ ଖାରବେଳଙ୍କର କୌଣସି ସଂଘର୍ଷ ହୋଇଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳେ ନାହିଁ । ଏହି ବିଷୟରେ ପ୍ରାଚୀନ ଇତିହାସ ବିଶାରଦ ଡି.ସି. ସରକାର ମଧ୍ୟ କହନ୍ତି ଯେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୁସମ୍ପର୍କ ରହିଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ସାତକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଖାରବେଳ ବିନା ପ୍ରତିବନ୍ଧକରେ ନିଜର ସେନାବାହିନୀ ସହ ଗତି କରିପାରିଥିଲେ । ରାଜତ୍ଵର ତୃତୀୟ ବର୍ଷ ଥିଲା ଏକ ଶାନ୍ତିର ସମୟ । ସମ୍ଭବତଃ କ୍ଳାନ୍ତ ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ବିଶ୍ରାମ ଓ ଆନନ୍ଦ ତଥା ତାଙ୍କ ରାଜଧାନୀର ଅଧିବାସୀଙ୍କୁ ଆପ୍ୟାୟିତ କରିବା ପାଇଁ ଖାରବେଳ ତାଙ୍କ ରାଜଧାନୀରେ ସଂଗୀତ, ନୃତ୍ୟ, ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ଆସର ଓ ଭୋଜିର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ଏଥିସହିତ ସେ ସମାଜ ବା ଆନନ୍ଦ ଆସର ପାଇଁ ପଶୁଯୁଦ୍ଧ, ମଦ୍ୟପାନ ଓ ମାଂସଭୋଜିର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ଚତୁର୍ଥ ବର୍ଷରେ ପୁନରାୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଖାରବେଳଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନ । ଏଥର ସେ ବିଦ୍ୟାଧର ନାମକ ଜଣେ ରାଜପୁତ୍ରଙ୍କର ରାଜଧାନୀ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ । ଏଥିସହିତ ବେରାରର ରାଷ୍ଟ୍ରିକ ଏବଂ ଭୋଜିକ ଓ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକଙ୍କୁ ସେ ଦମନ କରିଥିଲେ ।ଉତ୍କଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଖାରବେଳଙ୍କ ରାଜତ୍ଵର ପଞ୍ଚମବର୍ଷ ଥିଲା ବେଶ୍ ମହତ୍ଵପୂର୍ଣ । କଳିଙ୍ଗରେ ବହୁବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ନନ୍ଦରାଜା ଏକ କେନାଲ ଖୋଦନ କରିଥିଲେ ଅଧୁବାସୀଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ସାଧନ ନିମନ୍ତେ । ଏହାଥିଲା ୧୦୩ ବା ୩୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବର ଘଟଣା । ଅନୁଶାସନଟି ଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯାଇଥିବାରୁ କେନାଲ ଖୋଦନର ପ୍ରକୃତ ସମୟ ନିରୂପଣ କରାଯାଇପାରୁନାହିଁ । ଖାରବେଳ ଏହି କେନାଲର ଗୋଟିଏ ଶାଖା ଖୋଦନ କରି ନିଜ ରାଜଧାନୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଣାଇଥିଲେ । ସେହିବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ଖାରବେଳ ଏକ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ସେହି ବର୍ଷରେ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟତମ ମହତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟଥୁଲା ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଉପରୁ ରାଜସ୍ବ ବା କର ଛାଡ଼ କରିବା । ଏହା କରିଥିଲେ ତାଙ୍କ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ । ତା'ପରେ ଖାରବେଳଙ୍କ ରାଜତ୍ୱର ତିନିବର୍ଷର ଘଟଣା ବିଷୟରେ ଅନୁଶାସନରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଚିତ୍ର ମିଳେ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏହି ସମୟରେ ସେ ଯେ କିଛି ନକରି ଦିନଗୁଡ଼ିକ ଅତିବାହିତ କରିଥିବେ, ତା' ନୁହେଁ । କାରଣ ସେ ଆଳସ୍ୟପରାୟଣ ହୋଇ ବସି ରହିବା ବ୍ୟକ୍ତି ନଥିଲେ । ସେ ଜନହିତକର କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିପାରିଥାନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ସେ ଜଣେ ପୁତ୍ରର ପିତା ହେବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ । ସମ୍ଭବତଃ ସେ ନିଜର ସେନାବାହିନୀକୁ ଅଧିକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରାଇ ଭବିଷ୍ୟତ କଳିଙ୍ଗର ପ୍ରଧାନ ଶତ୍ରୁ ମଗଧ ଅଭିମୁଖେ ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନରେ ଯିବା ପାଇଁ ତିନିବର୍ଷ ସମୟ ନେଇଥିଲେ । ରାଜତ୍ୱର ଅଷ୍ଟମବର୍ଷରେ ଉତ୍ତରକୁ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଖାରବେଳ ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନରେ ଯାଇ ଗୋରଥଗିରି ଧ୍ୱଂସ କରିଥିଲେ । ଏହା ଅଧୁନା ବିହାର ରାଜ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଗୟା ଜିଲ୍ଲାର ବାରବାରା ପାହାଡ଼ ସହିତ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ । ତା'ରେ ସେ ପହଞ୍ଚୁଥିଲେ ରାଜଗ୍ରିହ ନଗରରେ । ଏହାର ଧ୍ୱଂସ ସାଧନ କରିଥିଲେ । ଏହାକୁ ସେହି ଗୟା ଜିଲ୍ଲାର ରାଜଗିରି ସହିତ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାଥିଲା ମଗଧ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ସର୍ବ ପୁରାତନ ରାଜଧାନୀ । ଏହାର ଧ୍ବଂସ ସାଧନ କରି ଖାରବେଳ ମଗଧ ରାଜାଙ୍କ କଳିଙ୍ଗ ବିଜୟର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଥିଲେ । ଅବଶ୍ୟ ଖାରବେଳ ମଗଧ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜଧାନୀ ପାଟଳୀପୁତ୍ର ଆଡ଼କୁ ଅଗ୍ରସର ହୋଇନଥିଲେ । ଏହାର କାରଣ ଅଦ୍ୟାବଧୂ ରହସ୍ୟାବୃତ୍ତ ହୋଇ ରହିଛି । ତଥାପି ମଗଧରେ ଖାରବେଳଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନ ଜନିତ ପଦକ୍ଷେପ ଏତେ ଭୟାବହ ହୋଇଥିଲା ଯେ ମଥୁରାର ଜନୈକ ଯବନ ରାଜା ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ପାଟଳୀପୁତ୍ର ଅଭିଯାନରୁ କ୍ଷାନ୍ତ ଏପ୍ରିଲ -ମେ ୨୦୦୯ ହୋଇଥିଲେ । ଖାରବେଳ ଯବନରାଜାଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରି ମଥୁରା ଯାଇଥିଲେ କି ନାହିଁ ତାହା ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅନୁଶାସନରୁ ଜଣାଯାଉନାହିଁ । ମାତ୍ର କେତେଜଣ ଗବେଷକ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ଯେ ସେ ମଥୁରା ଯାଇ ଯବନରାଜାଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ସମ୍ଭବଯୋଗ୍ୟ ମତ । ଖାରବେଳ ତାଙ୍କ ରାଜତ୍ଵର ନବମ ବର୍ଷରେ ନିଜ ରାଜଧାନୀରେ ଏକ ବିଶାଳ ଓ ସୁଶୋଭନ ପ୍ରାସାଦ ନିର୍ମାଣ କରି ତା'ର ନାମ ରଖୁଥିଲେ ‘ମହାବିଜୟ ପ୍ରାସାଦ । ଏ ଦିଗରେ ସେ ୩୮ ସହସ୍ର ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ କରିଥିବାର ଜଣାଯାଏ । ତାହା ଥିଲା ତାଙ୍କର ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ କୀର୍ତି । ରାଜତ୍ଵର ଦଶମ ଓ ଏକାଦଶ ବର୍ଷର ଘଟଣାବଳୀ ବିଷୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଚିତ୍ର ଅନୁଶାସନରୁ ମିଳେ ନାହିଁ । ମାତ୍ର କେତେଜଣ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ଯେ ସେ ଏହି ସମୟରେ ଜନମଙ୍ଗଳ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିବା ସମେତ ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନରେ ଯାଇଥିଲେ । ସମ୍ଭବତଃ ଦକ୍ଷିଣରେ ପାଣ୍ଡ୍ଯରାଜ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନରେ ଯାଇ ଦକ୍ଷିଣରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟ ମିଶି ଗଠନ କରିଥିବା ମିଳିତ ଶକ୍ତିକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଥିଲେ । ପାଣ୍ଡ୍ଯ ରାଜାଙ୍କର ବଶ୍ୟତାର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ୱରୂପ ସେ କିଛି ମଣିମୁକ୍ତା ଦେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । ସେହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ସେ ପିଥୁଣ୍ଡା ନାମକ ଏକ ନଗରୀକୁ ଜୟ କରି ସେଥିରେ ଗଧ ସାହାଯ୍ୟରେ ହଳ କରିଥିଲେ । ରାଜତ୍ୱର ଦ୍ୱାଦଶ ବର୍ଷ ଥିଲା ଏକ ଘଟଣାବହୁଳ ସମୟ । ଖାରବେଳ ପୁନରାୟ ଉତ୍ତରଦିଗକୁ ଯୁଦ୍ଧାଭିଯାନରେ ଯାଇ ପାଟଳୀପୁତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚୁ ଥିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ ମଗଧରାଜା ବହୁ ସତିମିତ (ବୃହସ୍ପତି ମିତ୍ର)ଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲେ ତାଙ୍କର ବଶ୍ୟତା ସ୍ଵୀକାର କରିବା ପାଇଁ । ସେହି ବିଜୟ ପରେ ପୂର୍ବରୁ କଳିଙ୍ଗରୁ ମଗଧରାଜା ନେଇଯାଇଥିବା ଜୀନାସନକୁ ଖାରବେଳ ନିଜର ରାଜଧାନୀକୁ ନେଇ ଆସିଥିଲେ । ତାହା ଥିଲା ମଗଧ ଉପରେ ତାଙ୍କ ବିଜୟର ଗୌରବମୟ କୃତିତ୍ୱ । ରାଜତ୍ୱର ଶେଷବର୍ଷ ବା ତ୍ରୟୋଦଶ ବର୍ଷରେ ଖାରବେଳ ନିଜକୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟସ୍ତତା ମଧ୍ୟରେ ରହି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଦିଗରେ ସେ ମନୋନିବେଶ କରିପାରିନଥିଲେ । ଚେଦୀବଂଶର ରାଜକୀୟ ଧର୍ମ ଜୈନଧର୍ମ ହୋଇଥିବାରୁ ଖାରବେଳ ତାହାର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ଦିଗରେ ଯନବାନ ହୋଇଥିଲେ । ବାସ୍ତବପକ୍ଷେ ସେ ଥିଲେ ସେହି ଧର୍ମର ଜଣେ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଅନୁଗାମୀ। ସେ ଜୈନଶ୍ରମଣ ଓ ଆରହିତଙ୍କର ଉତ୍କଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ରହିବା ପାଇଁ କୁମାରୀ ପର୍ବତ (ଉଦୟଗିରି ପାହାଡ଼) ଉପରେ ସଂଖ୍ୟାତୀତ ଗୁମ୍ଫା ଖୋଦନ କରିବା ସମେତ ସେମାନଙ୍କୁ ଶୁଭ୍ର । ଦାନ କରିଥିଲେ । ଜୈନଧର୍ମପ୍ରତି ତାଙ୍କର ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ ସମ୍ମାନର ବସ୍ତ୍ର ସୂଚନାରେ ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅନୁଶାସନ ମୁଖରିତ । ଜୈନଧର୍ମର ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ ଖାରବେଳ DIE ଅନୁଶାସନର ଖୋଦନ ଆରମ୍ଭ କରିବା ସମେତ ଏଥିରେ ନନ୍ଦିପାଦ, ସ୍ବ ସ୍ତି କ, ଳ, ଉଦ୍ଧମାଗନାଳା ପରି ଜୈନଙ୍କ ନଙ୍କର ପବିତ୍ର ପ୍ରତୀକ ଖୋଦନ କରାଇଥିଲେ । ମଗଧରୁ ଜୀନାସ । ସନ ଆଣି ସେ ତାଙ୍କର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ନିଷ୍ଠାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ତାହାକୁ କଳିଙ୍ଗକୁ ଆଣି କେବଳ ଯେ ସେ ତାଙ୍କର ମଗଧ ଉପରେ ବିଜୟ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଥିଲେ ତାହା ନୁହେଁ, ତାହା ତାଙ୍କର ନିଜର ଧର୍ମ ପ୍ରତି ପ୍ରଗାଢ଼ ଅନୁରକ୍ତି ସୂଚାଇଥାଏ । ଜୈନଧର୍ମର ଜଣେ ନିଷ୍ଠାପର ଅନୁଗାମୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ଯ ସେସବୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ ଆଜୀବଙ୍କ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଭକ୍ତି ଥିଲା । ରାଜସ୍ୱୟ ଯଜ୍ଞ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧର୍ମର ଏକ କ୍ରିୟା ପଦ୍ଧତି ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ତାଙ୍କ ରାଜତ୍ୱର ପଞ୍ଚମବର୍ଷରେ ଉକ୍ତ ଯଜ୍ଞକୁ ନିଜ ରାଜଧାନୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ଅହିଂସା ଜୈନଧର୍ମର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତା' ଉପରେ ସେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇନଥିଲେ । ସେ ବହୁ ରାଜ୍ୟ ଜୟ କରିବା ଅବସରରେ ନିଶ୍ଚିତ ପକ୍ଷେ ଯେ ରକ୍ତପାତ ହୋଇଥିବ ଓ ବହୁ ଲୋକ ଗୃହହୀନ ଓ ଦରିଦ୍ର ହୋଇଥିବେ, ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ଏପ୍ରିଲ – ମେ ୨୦୦୯ କରାଇଥିଲେ । ସେହି ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଘୋଷଣା କରିବା ସଂଗେସଂଗେ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନେଇ ସେ ମଗଧ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ ସେଠାରୁ ପବିତ୍ର ଜୀନାସନକୁ ନିଜ ରାଜଧାନୀକୁ ନୀକୁ ନେଇ ଆଣିଥିଲେ । ଏହିପରି ଜଣେ ମହାନ୍ ବିଜେତା, ପ୍ରଜାହି ତୈଷୀ ଶାସକ, ଜନମତ ରଂଜକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମବାଦୀ ସମ୍ରାଟ ତ୍ରୟୋଦଶ ବର୍ଷ ପରେ ବଞ୍ଚ୍ ରହିଥିଲେ କି ନାହିଁ ତାହା ଠିକ୍ ରୂପେ ଜଣାନାହିଁ । ମୃତ୍ୟୁପରେ ଖୋଦିତ ହୋଇଛି ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅନୁଶାସନ 60, ତାହା ମଧ୍ୟ ଜଣାଯା ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ପରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜତ୍ଵ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ଧକାରାଚ୍ଛନ୍ନ । ଅବଶ୍ଯ ମଞ୍ଚପୁରୀ ଗୁମ୍ଫା ଅନୁ ଶାସନରେ କାମଦାପଶିରି ଐର ର ମହାରାଜା କଳିଙ୍ଗାଧୂପତି ବୋଲି ନିଜକୁ ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ । ସମ୍ଭବତଃ ସେ ଥିଲେ ତାଙ୍କର ଜଣେ ଉତ୍ତରାଧୁକାରୀ । ସେହି ଗୁମ୍ଫାରେ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଅନୁଶାସନରେ ରାଜପୁତ୍ର ବୋଲି ଉଦ୍ରେଖଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ସେମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ କିଛି ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ । ଖାରବେଳ ତ୍ରୟୋଦଶ ବର୍ଷର ଶାସନ ପରେ ବହୁ ବର୍ଷ ବଞ୍ଚ୍ ରହିଥ‌ିବେ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ତାଙ୍କର ଶାସନକାଳ ଏକ ବିବାଦୀୟ ବିଷୟ ହୋଇ ରହିଛି । କେତେକଙ୍କ ତାଙ୍କର ରାଜତ୍ଵ ସମୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଦ୍ବିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି କହିଥିବାସ୍ଥଳେ ଅନ୍ୟ କେତେଜଣ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଦ୍ଵିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀର ପଞ୍ଚମ ଦଶନ୍ଧି ବୋଲି କହିଥାଆନ୍ତି । ସେ ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି, ଖାରବେଳଙ୍କ ପରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ଅନ୍ଧାରୀ ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ବହୁବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତ୍ର ବିସ୍ତାର ଲାଭ କରିଥିଲା । ମୋଟ ଉପରେ କଳିଙ୍ଗକୁ ସ୍ୱାଧୀନ କରାଇବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଖାରବେଳଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସଂପୂର୍ଣ ରାଇଥିଲେ । କରାଇଥ୍ ମୋଟ ଉପରେ କଳିଙ୍ଗକୁ ସ୍ୱାଧୀନ କରାଇବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଖାରବେଳଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ତାଙ୍କ (ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଐତିହାସିକ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଜଗନ୍ନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କର ଏହି ଲେଖାଟି ତାଙ୍କର ସୁପୁତ୍ର ପ୍ରଫେସର ନିହାରରଂଜନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସୌଜନ୍ୟରୁ ପ୍ରାପ୍ତ)

ମହାନ ଖାରବେଳ

Maharaj kharavela history