ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ଯାହାକୁ ଗଣେଶ ପୂଜା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଭୁ ଗଣେଶଙ୍କ ଜନ୍ମକୁ ଏକ ହିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସବ ଭାବେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଶ୍ରୀ ଗଣେଶ, ବିଘ୍ନ ବିନାଶକ, ବିନାୟକ କିମ୍ବା ବକ୍ରତୁଣ୍ଡ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା । ଶିବ ଏବଂ ପାର୍ବତୀଙ୍କ ପୁତ୍ର ଗଣେଶ ହିନ୍ଦୁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ବୁଦ୍ଧି ଏବଂ ସିଦ୍ଧିର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ପୂଜା କରାଯାଏ । କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ପର୍ବ ସାଧାରଣତ ଅଗଷ୍ଟ ଏବଂ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସରେ ପଡେ । ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷ ଏବଂ ଭାରତ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ ।

ବିଶେଷକରି ପିଲାମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରିୟ, ଭଗବାନ ଗଣେଶ, ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସମୃଦ୍ଧିର ପ୍ରତୀକ ଅଟନ୍ତି, ଯାହା ଅନେକଙ୍କୁ ଏହି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଇବାକୁ ଆଗେଇ ନେଇଥାଏ । ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ଭାରତର ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପର୍ବ ଏତେ , ଯାହା ବିଶେଷ ରୂପରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରେରଣାଦାୟକ ଅବସର ହେଇଥାଏ । ଭଗବାନ ଗଣେଶଙ୍କୁ ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି ଓ ଜ୍ଞାନର ଦେବତା ରୂପରେ ପୂଜା କରାଯାଏ । ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନଙ୍କ ଆସ୍ଥା ବିଶେଷ ରୂପରେ ଗଭୀର ହେଇଥାଏ । ଏହି ପର୍ବ କେବଳ ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ରଖିନଥାଏ ବରଂ ଏହାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ପକ୍ଷ ବି ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଙ୍କ ଜୀବନ ଉପରେ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ।

ପୂଜା ଏବଂ ଉତ୍ସବର ଅନୁଭବରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଅନୁଶାସନ, ଏକତା, ସାମୁହିକ କାର୍ଯ୍ୟର ମହତ୍ତ୍ଵ ବୁଝିପାରନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ଆମେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀର ମହତ୍ତ୍ଵ, ପୂଜାର ଅନୁଭବ, ଆଉ ଏହି ଉତ୍ସବର ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଭାବ ଉପରେ ଚର୍ଚ୍ଚା କରିବା ।

ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ଵ

ଭଗବାନ ଗଣେଶଙ୍କୁ ବିଘ୍ନହର୍ତା ଓ ବୁଦ୍ଧିର ଦେବତା ଭାବେ ଜଣାଯାଏ । ତାଙ୍କର ଆଶ୍ରୀବାଦ ପାଇବା ପାଇଁ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ତାଙ୍କ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି । ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ତାଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ ଜୀବନର ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛି ବାଧା ନଆସୁ ।

ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀରେ ପୂଜା କରିଲେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱାସ ମିଳିଥାଏ କି ଭଗବାନ ଗଣେଶ ତାଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ରେ ଆସୁଥିବା ସବୁ କଠିନତା ଦୂର କରିଦେବେ । ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଙ୍କ ସକାରାତ୍ମକ ଓ ଆତ୍ମବିଶ୍ବାସ ରେ ଭରିଦିଏ । ଯାହାଫଳରେ ସେମାନେ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଜୀବନର ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସଫଳତା ପାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ପାଇଥାନ୍ତି ।

ପୂଜାର ଅନୁଭବ ଓ ତାହାର ପ୍ରଭାବ

ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଙ୍କ ପାଇଁ ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀରେ ପୂଜାର ଅନୁଭବ ବିଶେଷ ରୂପରେ ପ୍ରେରଣାଦାୟୀ ହେଇଥାଏ । ପୂଜା ବିଧିରେ ସାମିଲ ହେଇ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ନ କେବଳ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶାନ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ କରନ୍ତି, ପରନ୍ତୁ ସେମାନେ ଧ୍ୟାନ ଓ ଅନୁଶାସନ ମଧ୍ୟ ଅଭ୍ୟାସ କରିଥାନ୍ତି ।

ପୂଜା ସମୟରେ ଭଗବାନ ଗଣେଶଙ୍କର ପ୍ରତିମାର ସ୍ଥାପନା, ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ ଓ ପ୍ରସାଦ ବିତରଣ ରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନଙ୍କର ଧାର୍ମିକ କର୍ମକାଣ୍ଡ ର ଗଭୀରତା ଅନୁଭବ ହେଇଥାଏ । ଏହି ଅନୁଭବ ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରାର ପରିଚୟ ଦେଇଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ସେମାନେ ଭାରତୀୟ ସଭ୍ୟତାକୁ ଗଭୀର ଭାବେ ବୁଝି ପାରନ୍ତି ।

ପୂଜା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଧ୍ୟାନ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିବା ଏବଂ ନିଜ ମନ କୁ ଶୁଦ୍ଧ ରଖିବା ସିଖିଥାନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ତାଙ୍କୁ ଏକାଗ୍ରତା ଓ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଯାହା ତାଙ୍କୁ ଅଧ୍ୟୟନରେ ବି ସହାୟକ ସିଦ୍ଧି ହେଇଥାଏ । ପୂଜା ସମୟରେ କରାଯାଉଥିବା ମନ୍ତ୍ର ଜପ ଓ ଧ୍ୟାନରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ନିଜର ଧ୍ୟାନକୁ ସ୍ଥିର ରଖିବାର କଳା ରେ ପ୍ରବୀଣତା ମିଳିଥାଏ । ଏହି ଅନୁଭବ ତାଙ୍କୁ ପରୀକ୍ଷା ସମୟରେ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଏବଂ ବିଷୟ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିବା ପାଇଁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ କେବଳ ପୂଜା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ ନୁହେଁ ।

ଏହା ଦିନ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଙ୍କ ପାଇଁ ବହୁତ ମହତ୍ତ୍ଵ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହି ପର୍ବ ରେ, ସାମୁହିକତା, ଏକତା ଓ ସାମାଜିକ ସମରକ୍ଷତା ର ଅଦ୍ଭୁତ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଘଟିଥାଏ । ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ନିଜର ସାଥୀ, ପରିବାର ଓ ସମୁଦାୟ ର ଲୋକ ଙ୍କ ସହ ମିଶି ଉତ୍ସବ ର ଆନନ୍ଦ ନିଅନ୍ତି । ଯାହା ଫଳ ରେ ତାଙ୍କୁ ସାମୁହିକ ଜୀବନ ରେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଓ ସହଭାଗିତା ର ମହତ୍ତ୍ଵ ବୁଝା ପଡେ ।

ଏହି ଉତ୍ସବ ସମୟ ରେ ସ୍କୁଲ୍, କଲେଜ୍ ରେ ଗଣେଶ ପ୍ରତିମା ର ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଥାଏ । ଯେଉଁ ଠାରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ମିଶି ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯକ୍ରମ ର ଆୟୋଜନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି କାର୍ଯକ୍ରମ ରେ ଭାଗ ନେଇ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ନେତୃତ୍ଵ, ସଂଗଠନ ଓ ସାମୁହିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ର କ୍ଷମତା ର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ସାଂସ୍କୃତିକ ଗତିବିଧି, ଯେପରିକି ନୃତ୍ୟ, ସଙ୍ଗୀତ ଓ ନାଟକ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଭାଗ ନେଇ ସେମାନେ ନିଜର ରଚନାତ୍ମକତା ଶକ୍ତି କୁ ବଢେଇ ଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ସାଂଗଠାନିକ କାର୍ଯ୍ୟ କୁ ବୁଝିଥାନ୍ତି ।

ଉତ୍ସବ ସମୟରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ ପ୍ରତି ଜାଗରଣର ବି ଅନୁଭବ କରିଥାନ୍ତି । ଗଣେଶ ପ୍ରତିମା ଗୁଡ଼ିକର ବିର୍ଷଜନ ସମୟରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥିବା ପର୍ଯ୍ୟାବରଣୀୟ ସମସ୍ୟା ଉପରେ ଚର୍ଚ୍ଚା କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ସମସ୍ୟା ର ସମାଧାନ ପାଇଁ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନେ ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ ଅନୁକୂଳ ଗଣେଶ ମୂର୍ତ୍ତୀ ଉପଯୋଗ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରିତ ହେଇଥାନ୍ତି । ଏହି ସାମାଜିକ ଜାଗରଣ ତାଙ୍କୁ ଆଗାମୀ ଜୀବନରେ ଦାୟିତ୍ବବାନ ନାଗରିକ ବନିବାର ଦିଗରେ ପ୍ରେରିତ କରିଥାଏ ।

ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀର ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ୱ

ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ଏକ ମହତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ଯାହା ନୂତନ ଆରମ୍ଭ ଏବଂ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରତୀକ ଅଟେ । ଏହା ଉତ୍ସାହର ସହିତ ପାଳନ କରାଯାଏ, ବିଶେଷକରି ଛାତ୍ର ଏବଂ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ଯେଉଁମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷାଗତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସଫଳତା ପାଇଁ ଆଶୀର୍ବାଦ ମାଗିଥାନ୍ତି । ଯେହେତୁ ଭଗବାନ ଗଣେଶଙ୍କୁ ବୁଦ୍ଧି ଏବଂ ଶିକ୍ଷାର ଦେବତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ, ଏହି ପର୍ବ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରତିରୂପିତ ହୋଇଥାଏ ।

୧. ବୁଦ୍ଧି:

ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣରେ 'ବୁଦ୍ଧି' କୁ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଯାହା କେବଳ ଜ୍ଞାନ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାଯାଇପାରିବ । ଜ୍ଞାନ ମନର ଉପସ୍ଥିତିର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଏବଂ ତୁମର କଳ୍ପନା ଶକ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ବାସ୍ତବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରେ । ଭଗବାନ ଗଣେଶ କୁହନ୍ତି, ଉତ୍ତମ ଶିକ୍ଷା ସ୍ୱୀକାର କରିବା ଦ୍ୱାରା ନୈତିକତା ଏବଂ ଉତ୍ତମ ଅଭ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ; ଯାହା ସଫଳତା, ଶିକ୍ଷା, ମହାନ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସମଗ୍ର ସମାଜ ପ୍ରତି ଗଭୀରତା ବୁଝିବାର ଦିଗକୁ ଅଗ୍ରସର କରିଥାଏ ।

୨. ସିଦ୍ଧି:

'ସିଦ୍ଧି' ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶକ୍ତି ଏବଂ ଜ୍ଞାନକୁ ବୁଝାଇ ଥାଏ । ଭାବନା ଜନିତ ଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ଆଶାବାଦୀ ପ୍ରକାରର ଜ୍ଞାନ ଯାହାକି ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନ କାଳରେ ଧାରଣ କରିଥାଏ । 'ସିଦ୍ଧି' କୁ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳତାର ଏକ ସୀଖା ବୋଲି କୁହାଯାଏ, ଯାହା କେବଳ ବୁଦ୍ଧିର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶ ହାସଲ କରିବା ପରେ ହିଁ ମିଳି ପାରିବ । ବୃହତ ଜ୍ଞାନର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସବୁକିଛି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତି ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରକୃତି କିମ୍ବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି । ସିଦ୍ଧି ଗଣେଶଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କୃତିରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପଦବୀ ଭାବରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଥିଲେ ଯାହା ଜ୍ଞାନ, ସମୃଦ୍ଧତା ଏବଂ ବୁଦ୍ଧିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉତ୍ସ ଅଟେ ।

୩. ବିନାୟକ:

'ବିନାୟକ' ଗଣେଶଙ୍କର ଆଉ ଏକ ନାମ ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି 'ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଜାଣ, ସବୁ କର' । ଏକ ସରଳ ଶବ୍ଦରେ, ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ପ୍ରାଧିକରଣ ବା ଏକମାତ୍ର ଶକ୍ତି ଯାହା ଗୋଟିଏ ଜୀବନରେ ବିଦ୍ୟମାନ ଥିବା ସମସ୍ତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ଏହାକୁ ସୁଖର ଦେବତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ସେହିଭଳି, ଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ଏକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ

ପ୍ରଭୁ ଗଣେଶ ଆମକୁ ସର୍ବଦା ଶିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି ଯେ କେହି ଅସମାନ ନୁହନ୍ତି ଏବଂ ସମସ୍ତେ ତୁମକୁ ସେହିଭଳି ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ୍ ଯେପରି ତୁମେ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବ୍ୟବହାର କର । ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ଓ ନୈତିକତାର ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ । ଯାହା ସେମାନଙ୍କର ସଫଳତା ମାର୍ଗରେ ସହାୟକ ହେଇଥାଏ । ସେମାନଙ୍କୁ ଦାୟିତ୍ବବାନ ନାଗରିକ ହେବାରେ ପ୍ରେରିତ କରିଥାଏ ।

ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀର ମହତ୍ତ୍ୱ : ପୂଜା ଏବଂ ଉତ୍ସବର ଅନୁଭବ

ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀରେ ଅଗ୍ରପୂଜ୍ୟ ଗଜାନନଙ୍କ ପୂଜା ।