ମନୁଷ୍ୟର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଦୁର୍ବଳତା ହେଲା ସେ ନିଜ ଅଜ୍ଞତାକୁ ସମର୍ଥନ କରି ବଳିଷ୍ଠ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥାଏ। ଛଳନାର ମୁଖ ପିନ୍ଧି ନିଜେ ଯାହା ନୁହେଁ, ତାହାଠାରୁ ଢେର ଅଧିକ ବୋଲି ସାଧାରଣରେ ନିଜକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ । ଏହି କ୍ରିୟା ଯେତେ ବଢ଼ୁଥାଏ, ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତା ସେତେ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତା ଅହଂକାରକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ନିଜର ବୀରତ୍ଵ, ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଅଥବା ସେହିଭଳି କୌଣସି ବିଶେଷ ଗୁଣକୁ ନେଇ ଅହଂକାର ମଣିଷର ସବୁଠାରୁ ବଳି ଅଜ୍ଞତା । ଅହଂକାର ସଂଯମହୀନ ଆଚରଣ ପାଇଁ ଖୋରାକ ଯୋଗାଇଥାଏ। ଏଭଳି ଜଣେ ଅହଂକାର ମଦମତ୍ତ ଶାସକ ଥିଲେ ଗ୍ରୀକ୍ ବୀର ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡର।

ନିଜର ବିଶାଳ ସେନା ସହ ଏକଦା ରାଜ୍ୟଜୟ ଅଭିଯାନରେ ବାହାରିଥାନ୍ତି। ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ବରେ ହଜାରହଜାର ନରନାରୀ ଠିଆ ହୋଇଥାନ୍ତି ଶିର ନତ କରି I ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡର ସେମାନଙ୍କୁ ତୁଚ୍ଛ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଅନାଇ ଆଗକୁ ଆଗକୁ ଯାଉଥାନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ବିପରୀତ ଦିଗରୁ ଗୋଟିଏ ପାଲିଙ୍କିରେ ଜଣେ ସାଧୁ ମହାତ୍ମା ଆସୁଥିବାର ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡର ଦାୟିକତା ବଶତଃ ମନେମନେ ଭାବିଲେ ସାଧୁମହାତ୍ମା ନିଶ୍ଚୟ ପାଲିଙ୍କିରୁ ଓହ୍ଲାଇ ତାଙ୍କୁ ଅଭିବାଦନ ଜଣାଇବେ; କିନ୍ତୁ ସେପରି କିଛି ହୋଇନଥିଲା । ଏହା ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଅବମାନନା ବୋଲି ଭାବି ନେଲେ। ସହଜରେ କିପରି ବା ଏହାକୁ ହଜମ କରନ୍ତେ । ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ ପାଲିଙ୍କିରେ ଯାଉଥିବା ସାଧୁଙ୍କୁ ଧରି ଆଣିବା ପାଇଁ ।

ଔଦ୍ଧତ୍ୟରେ ଅନ୍ଧ ଆଲେକଜାଣ୍ଡର ଦର୍ପିତ ସ୍ଵରରେ କହିଥିଲେ- ତୁମର ଏଭଳି ଦାମ୍ଭିକତା କାହିଁକି? ତୁମେ କ'ଣ ଜାଣିନାହଁ ଯେ ତୁମ ସମ୍ମୁଖ ଦିଗରୁ ଆସୁଛନ୍ତି ବିଶ୍ଵଜୟୀ ସମ୍ରାଟ ଆଲେକଜାଣ୍ଡର। ‘ମୋତେ ଅସମ୍ମାନର ଦୁଃସାହସ କଲେ କିପରି?' ନିଡ଼ର ସନ୍ଥ କହିଥିଲେ ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡରଙ୍କୁ । ପୁନଃ କହିଥିଲେ କେଉଁଥ‌ିପାଇଁ ଏଭଳି ଦାମ୍ଭିକତା, ଏ ଅଭିଯାନ। ମିଥ୍ୟା ବାହାଦୁରି, ବଳବାନ ସମ୍ରାଟ ବୋଲି ଦେଖାଇ ହେବାର ଅଭୀପ୍‌ସା ନେଇ ଜଣେ ସନ୍ଥର ସମ୍ମାନ, ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲୁଟିନେବାକୁ ଏ ପ୍ରୟାସ କାହିଁକି? ଏହା ତ ଆପଣଙ୍କର ଦୁଃସାହସ । ଜାଣିପାରୁଛି ଆପଣ ମୋହାନ୍ଧ ହୋଇ ମରୀଚିକା ପଛରେ ଧାଇଁଛନ୍ତି। ଅହଙ୍କାର ଆପଣଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ସବାର ହୋଇଛି । ନିଜକୁ ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତାହା ଭାବି ପାରନ୍ତି । ମୋ ଦୃଷ୍ଟିରେ କିନ୍ତୁ ତୁମେ ଜଣେ ସାଧାରଣ, ତୁଚ୍ଛ ମଣିଷ ନିତାନ୍ତ ମାମୁଲି । କ୍ରୋଧରେ ଅସ୍ଥିର ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡରଙ୍କ ମୁଖମଣ୍ଡଳ ବିକୃତ ହୋଇଉଠିଲା । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସନ୍ଥଙ୍କ ମୁଖମଣ୍ଡଳ କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଭିମାନର ଦୀପ୍ତିରେ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତ ହୋଇଉଠିଥିଲା । ସନ୍ଥ ପୁନଃ କହିଥିଲେ- 'ମୋ ଭଳି ଜଣେ ଫକିର (ସନ୍ଥ) ଉପରେ ଆପଣ ବୃଥା ଦାୟିକତା ଦେଖାଉଛନ୍ତି । ଆପଣ ତ ସେଇ ତୃଷ୍ଣାର ଦାସ ହୋଇ ଏଣେତେଣେ ଘୂରି ବୁଲୁଛନ୍ତି ଯାହାକୁ ମୁଁ ତୃଣବତ୍ ଭାବି ତ୍ୟାଗ କରିଛି । ଯାହା ଆପଣଙ୍କ ଶିରରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ( କାମନା) ତାହା ତ ମୋର ଚରଣ ତଳେ ଦାସୀ ସଦୃଶ ଲୋଟୁଛି । ଏହି ବିଚାରରେ ଆପଣ ମୋର ଦାସୀର ଦାସ । ସାଧୁସନ୍ଥଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ପ୍ରଭୁତ୍ଵ ଜାହିରର ଦୁଃସାହସ କରନ୍ତୁ ନାହିଁ । ଏହା ଫରରେ ମୁଣ୍ଡ ପିଟିବା ସଦୃଶ ଧୃଷ୍ଟତା ହେବ।' ଏହା ଶୁଣି ଆଲେକଜାଣ୍ଡରଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ବସା ବାନ୍ଧିଥିବା ଦାମ୍ଭିକତାର ଭୂତ ଓହ୍ଲାଇ ଯାଇଥିଲା । ନିଜ ଦୁର୍ବଳତା ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିପାତ କରି ସନ୍ଥଙ୍କ ତୁଳନାରେ ସେ ନିଜକୁ ଅତି ଛୋଟ ମଣିଥିଲେ । ବିଶ୍ଵବିଜୟୀ ବୀରର ଦର୍ପିତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ସନ୍ଥଙ୍କ ନିକଟରେ ପରାଜିତ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କର ମିଥ୍ୟା ବୈଭବ ସ୍ନାନ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ସନ୍ଥଙ୍କୁ କିଛି ନକହି ସେ ବିନା ବାକ୍ୟ ବ୍ୟୟରେ ଆଗକୁ ଆଗେଇଥିଲେ।

ଅ ମ ର

‘ଦାସୀ'ର ‘ଦାସ'

‘ଦାସୀ'ର ‘ଦାସ'