ଭାରତ, ଏହାର ପ୍ରଚୁର ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ସମୃଦ୍ଧ ଐତିହ୍ୟ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା। ଏହି ଦେଶ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ଲୋକମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କଥିତ ଏକାଧିକ ଭାଷାର ଭଣ୍ଡାର ଅଟେ।କେତେକ ଭାଷା ନୂତନ ଭାବରେ ଗଠିତ ହୋଇଛି, ଏକ ଶତାବ୍ଦୀ କିମ୍ବା ଦୁଇ ଶତାବ୍ଦୀ ପୁରୁଣା, ଯେତେବେଳେ କି କେତେକ ଭାଷା ଯେପରିକି ସଂସ୍କୃତ ଯାହାକି ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ୫୦୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ କୁହାଯାଇଛି, ତାମିଲ ଯାହା ପ୍ରାୟ ୫୦୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା,ଓଡିଆ ପ୍ରାୟ ୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ, ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଓଡିଆ ଭାଷା ଏବଂ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ଦୀର୍ଘ ଇତିହାସ ଏବଂ ବହୁ ପୁରୁଣା ପରମ୍ପରା ସହିତ ଓଡିଶାର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଥିଲା।

ଓଡିଆ ଭାଷା ଏବଂ ସାହିତ୍ୟ ଏକ ଦୀର୍ଘ ଇତିହାସ ଏବଂ ବହୁ ପୁରୁଣା ପରମ୍ପରା ସହିତ ଓଡିଶାର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ବିସ୍ତୃତ।ଏହି ଭାଷା ମାଗାଧି ଅପଭ୍ରାଂଶ ରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି।ଭୁବନେଶ୍ୱର ନିକଟ ଉଦୟଗିରି ପାହାଡରେ ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳ ଙ୍କ ପାଲି ସହିତ ଘନିଷ୍ଠତା ରହିଛି ଏବଂ ଭୁବନେଶ୍ୱର ନିକଟ ଧଉଳି ପାହାଡରେ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କ ଲେଖା ମଗାଧି ଉପଭାଷାର ନମୁନା ଦେଇଥାଏ। ଏହି ଭାଷା ଦଶମ ଏବଂ ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମାନକ ଉପଭାଷା ସହିତ ଏକ ସ୍ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାଷା ଭାବରେ ଉଭା ହେଲା।

ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିବର୍ତ୍ତନ ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ବ୍ୟାପିଥାଏ ଏହା ସାଧାରଣତଃ ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବିଭକ୍ତିକରଣ ହୋଇଥାଏ

୧.ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ

୨.ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ

୩.ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିଶାଳ ଆକାଶରେ ବିଭିନ୍ନ ଉଜ୍ଜଳ ନକ୍ଷତ୍ର ଅଧିଷ୍ଠାନ କରିଛନ୍ତି।ଯେଉଁମାନଙ୍କର ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ କଳାରେ ଏହି ଓଡ଼ିଶା ମାଟି କାଳେ କାଳେ ଗୌରବ ଲାଭ କରିଛି। ସେହି ମହାନ ସାହିତ୍ୟକାର ଙ୍କ ମଧ୍ୟ ରେ ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ଅନ୍ୟତମ।

ଫକିରମୋହନ ସେନାପତି୧୩ ଜାନୁଆରୀ ୧୮୪୩ ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ , ଯାହାକୁ ଉତ୍କଳ ବ୍ୟାସକବି କୁହାଯାଏ। ସେ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଲେଖକ, କବି, ଦାର୍ଶନିକ ତଥା ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରକ ଥିଲେ। ସେ ଓଡିଆର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଯାହା ମୁଖ୍ୟତ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ କଥିତ ଭାଷା। ସେନାପତିଙ୍କୁ ଓଡିଆ ଜାତୀୟତା ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟର ପିତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ।

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ଏବଂ ପୃଷ୍ଠଭୂମି :

ଏକ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଖଣ୍ଡାୟତ ପରିବାର ରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଚରଣ ସେନାପତି ଏବଂ ତୁଳସୀ ଦେବୀ ସେନାପତିଙ୍କ ଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଭାବରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ର ମଲ୍ଲୀକାଶପୁର ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ସେ ଦେଢ଼ବର୍ଷ ବୟସର ହୋଇଥିଲେ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଚଉଦ ମାସ ପରେ ତାଙ୍କ ମା ମଧ୍ୟ ମରିଗଲେ। ପିଲାଦିନରୁ ତାଙ୍କ ଜେଜେ ମା’ଙ୍କ ତାଙ୍କ ଯତ୍ନ ନେଉଥିଲେ।

ସେନାପତିଙ୍କ ଦାଦା /କାକା ଫକିର ମୋହନଙ୍କ ପ୍ରତି ଇର୍ଷା କରୁଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଶିକ୍ଷାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇନଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଦୁର୍ବଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବିଳମ୍ବିତ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ହେବାରେ କାରଣ ହୋଇଥିଲା ସେ ଶିଶୁ ଶ୍ରମିକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ତାଙ୍କର ଶିକ୍ଷାଗତ ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।

ସେ ତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗରେ ଏବଂ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଓଡିଆ ଭାଷାର ପ୍ରଗତିରେ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ଓଡିଆ କଳ୍ପନାର ପିତା କୁହାଯାଏ। ତାଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନରେ, ଫକିର ମୋହନ କଲେଜ ଏବଂ ଫକିର ମୋହନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପରି ତାଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ବିଦ୍ୟାଳୟ, କଲେଜ ଏବଂ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି।

ସାହିତ୍ୟିକ ଜୀଵନ:

ମାୟାଧର ମାନସିଂହ ସେନାପତିଙ୍କୁ ଓଡିଶାର ଥୋମାସ ହାର୍ଡି ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ। ଯଦିଓ ସେ ସଂସ୍କୃତରୁ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ, କବିତା ଲେଖିଥିଲେ ଏବଂ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲେ, ତଥାପି ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆଧୁନିକ ଓଡିଆ ଗଳ୍ପର ପିତା ଭାବରେ ପରିଚିତ। ୧୮୯୭ରୁ ୧୯୧୫ ମଧ୍ୟରେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ତାଙ୍କର ଚାରୋଟି ଉପନ୍ୟାସ, ଅଷ୍ଟାଦଶ ଏବଂ ସୁନ୍ଦର ବାଳକ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡିଶାର ସାମାଜିକ-ସାଂସ୍କୃତିକ ସ୍ଥିତିକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥିଲା।ଏହି ତିନୋଟି ଉପନ୍ୟାସ ଛ' ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ, ମାମୁଁ ଏବଂ ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ ଏହାର ଏକାଧିକ ଆକାରରେ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ବାସ୍ତବତା ଅନୁସନ୍ଧାନ କରୁଥିବାବେଳେ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମରାଠା ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅରାଜକତା ପରିସ୍ଥିତିକୁ ନେଇ "ଲଛମା " ନାମକ ଏକ ଐତିହାସିକ ପ୍ରେମଗ୍ରନ୍ଥ। ଛ'ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ ହେଉଛି ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ଉପନ୍ୟାସ ଯାହାକି ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଭୂମିହୀନ କୃଷକଙ୍କ ଶୋଷଣର ମୁକାବିଲା କରିଥିଲେ। ରୂଷର ଅକ୍ଟୋବର ବିପ୍ଳବ ପୂର୍ବରୁ କିମ୍ବା ଭାରତରେ ମାର୍କ୍ସବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଆବିର୍ଭାବ ପୂର୍ବରୁ ଏହା ବହୁ ଲେଖାଯାଇଥିଲା।ଫକିରମୋହନ ମଧ୍ୟ ଓଡିଆର ପ୍ରଥମ ଆତ୍ମଜୀବନୀ "ଆତ୍ମଜୀବଚରିତ" ର ଲେଖକ ଅଟନ୍ତି।

ଛ ' ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ :

ଏକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଗ୍ରାମୀଣ ପରମ୍ପରା ଏବଂ ଜମିଦାର (ଜମି ମାଲିକ) ଙ୍କ ଲୋଭ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଓଡିଶାର କିଛି ଦୂର ଗ୍ରାମରେ ଏକ ଦମ୍ପତିଙ୍କ କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି।

ଏହି କାହାଣୀର ଲୋକପ୍ରିୟତା ପାଇଁ ଏହିଁ ପ୍ରସଙ୍ଗ କୁ ନେଇ ୧୯୮୬ ମସିହା ରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମିତ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା।

ମାମୁଁ : ୧୯୧୩ ରେ ପ୍ରକାଶିତ। ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ କାହାଣୀ।

ତାଙ୍କର "ରେବତୀ" ପ୍ରଥମ ଓଡିଆ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଭାବରେ ବହୁଳ ଭାବରେ ମାନ୍ୟତା ପାଇଲା।ଏହା ଏକ ନିରୀହ ଯୁବତୀ କାହାଣୀ, ଯାହାର ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ଏକ ପଛୁଆ ଓଡିଶା ଗ୍ରାମରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସମାଜ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି, ଯାହା ହତ୍ୟାକାରୀ ମହାମାରୀ ହଇଜା ରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ କାହାଣୀଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି "ପେଟେଣ୍ଟ୍ ମେଡିସିନ୍", "ଡାକ ମୁନସୀ "।

ରେବତୀ :

ରେବତୀ ହେଉଛି ଜଣେ ଯୁବତୀଙ୍କ କାହାଣୀ, ଯାହାର ହଇଜା ମହାମାରୀ ଦ୍ୱାରା ପଛୁଆ ଗ୍ରାମରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଓଡିଆ ସମାଜର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ର କାହାଣୀଟି ନିଜେ ଏକ ତୃତୀୟ ଦିଗ ମଧ୍ୟ ଖୋଲିଥାଏ ଯେତେବେଳେ ଏହା ରେବତୀ ଏବଂ ଜଣେ ସ୍କୁଲ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବନ୍ଧନ ସମ୍ପର୍କ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ଶିଖିବା ପାଇଁ ଏକ ନିଷେଧ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି, କାହାଣୀର ନାୟିକା ରେବତୀ ନିଜ ତଥା ତାଙ୍କ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପାଇଁ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟକୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ପରି ମନେହୁଏ।ସମୟ ସହିତ "ରେବତୀ" ଏକ ସୀର୍ଶକ ପାଲଟିଛି ଏବଂ ତାଙ୍କ କାହାଣୀ ମହିଳା ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରେରଣା।ତଥାପି କାହାଣୀ ନିଜେ ଏହି ଧାରଣା ପାଇଁ କିମ୍ବା ବିରୋଧ କରେ ନାହିଁ।ଭାଗ୍ୟ ପୂର୍ବରୁ ଅସହାୟତା ବିଷୟରେ ଏହା ଏକ କାହାଣୀ।

ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶରେ "ରେବତୀ" ର ଭୂମିକା :

କାହାଣୀଟି ଫକିରମୋହନଙ୍କ ସଂସ୍କାରବାଦୀ ଉତ୍ସାହର ଏକ ଉଦାହରଣ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ।ଏହି କାହାଣୀ ଓଡିଆ ଭାଷାରେ ସାରଳା ଦେବୀ, କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ, କୋକିଲା ଦେବୀ ଇତ୍ୟାଦି ମହିଳା ଲେଖକଙ୍କ ଏକ ନୂତନ ଫସଲର ଆରମ୍ଭକୁ ଚିହ୍ନିତ କରେ। ଏହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଓଡିଶାର କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଲେଖକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା। ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଜଗଦୀଶ ମହାନ୍ତି ନାୟକ ଚରିତ୍ର "ରେବତୀ" ଉପରେ ଆଧାର କରି ଏକ କାହାଣୀ ଲେଖିଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ଏକ ନୂତନ ପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ସେବେଠାରୁ ମହିଳାଙ୍କ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଉପରେ ଶହ ଶହ କାହାଣୀ ଲେଖାଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ “ରେବତୀ ” ସେହି ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମହିଳାଙ୍କ ଭାଗ୍ୟକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଥିଲା । ପରେ ଅସିତ କୁମାର ମହାନ୍ତି ସମସ୍ତ କାହାଣୀ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ, ଉଭୟ

ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡ଼ିସିନ :

ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷିତ ଯୁବକ ସୁରା ଓ ସାକୀ ପ୍ରଭାବରେ କିପରି ବିପଥଗାମୀ ହୋଇ ସାମାଜିକ ବ୍ୟଭିଚାରରେ ମତ ରହୁଥିଲେ, ତାର ଏକ ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ର ‘ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡିସିନ୍‌’ ଗଳ୍ପରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାର କୁ-ଦିଗକୁ ଆପଣେଇ ନେଇଥିବା ଶିକ୍ଷିତ ଜମିଦାର ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ପଟ୍ଟନାୟକ ନିଜର ଆଦର୍ଶମୟୀ ପତ୍ନୀ ଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେ କୁସଙ୍ଗରେ ପଡ଼ି ମଦ ଏବଂ ଗଣିକା ଉସ୍‌ମାନତାରାର ସାନ୍ନିଧ୍ୟରେ ଜୀବନର ସାର୍ଥକତା ଉପଲବ୍ଧି କରିଛି । ଏହି ପତନୋନ୍ମୁଖୀ ବିଭ୍ରାନ୍ତ ଯୁବକମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ଅଭିନବ ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି ଫକୀରମୋହନ । ଗୃହଖାଦ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତେ ମଦ ଏବଂ ପତ୍ନୀର ସାନ୍ନିଧ୍ୟ ବଦଳରେ ବେଶ୍ୟାସଙ୍ଗ ଆମ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଯେଉଁ ବିଭ୍ରାଟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, ତା’ର ସମୁଚିତ ସମାଧାନ ଥିଲା ସେହି ସମୟର ଏକ ଐତିହାସିକ ଆବଶ୍ୟକତା । ସୁଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ଫକୀରମୋହନ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିଥିଲେ ଏବଂ ଦିଗଭ୍ରଷ୍ଟ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ପୁଣି ନିଜ ପରମ୍ପରା ଓ ଆଦର୍ଶପ୍ରତି ଅନୁଗାମୀ କରାଇବାକୁ ଏକ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ପରିକଳ୍ପନା କରିଥିଲେ । ନାରୀ କେବଳ ସହଧର୍ମିଣୀ ନୁହେଁ, ପୁରୁଷକୁ ସୁପଥକୁ ଫେରାଇ ଆଣିବାରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ରହିଛି ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା । ସୁଲୋଚନା ଦେବୀ କେଉଁ ଉପାୟରେ ନିଜର ପଥଭ୍ରଷ୍ଟ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ସୁପଥକୁ ଫେରାଇ ଆଣିଛନ୍ତି ତାର ଇତିବୃତ୍ତ ଅବଗତି ପାଇଁ ଶୁଣନ୍ତୁ ଆମୋଦଦାୟକ ଗଳ୍ପ ‘ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡିସିନ୍‌’।

ଡାକମୁନସୀ :

"ପିତା ମୋର ଧର୍ମ, ପିତା ମୋର ସ୍ୱର୍ଗ, ସେ ହେଉଛନ୍ତି ମୋ ଜୀବନର ଚରମ ଅନୁତାପ। ଯଦି ସେ ଖୁସି ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ସମସ୍ତ ଦେବତା ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତି।"

ଏହା ଏକ ଶିକ୍ଷିତ ପୁଅ ଦ୍ୱାରା ତା ବୃଦ୍ଧ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଅସଦାଚରଣର କାହାଣୀ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିତାମାତାଙ୍କର ନିଜ ପିଲାଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାର ସ୍ୱପ୍ନ ଅଛି ଏବଂ ଆମ କାହାଣୀରେ ହରି ସିଂ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ପୁଅକୁ ଶିକ୍ଷା ଦେବା ପାଇଁ ସବୁକିଛି କରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଦୁଃଖର ବିଷୟ ଗୋପାଳ ନାମକ ତାଙ୍କ ପୁଅ ହରି ସିଂଙ୍କ ବଳିଦାନ ଏବଂ କଷ୍ଟକୁ ଭୁଲିଗଲେ ବରଂ ସେ ତାଙ୍କୁ ଏକ ଚାକର ଭଳି ବ୍ୟବହାର କଲେ (ଦାସଠାରୁ ମଧ୍ୟ କମ୍)। ସବୁଠାରୁ ଖରାପ ଅଂଶ ହେଉଛି ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପିତା ପ୍ରବଳ କାଶରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ, ଗୋପାଳ କ୍ରୋଧିତ ଭାବରେ କହିଥିଲେ ଯେ ଏହି ବୃଦ୍ଧଙ୍କୁ ନେଇ ସ୍କ୍ରୁ ପାଇନ୍‌ର କଣ୍ଟା ବାଡ଼ରେ ଫୋପାଡି ଦିଅ।

ଏହି ଅବକ୍ଷୟ ସ୍ତର ପରେ ହରି ସିଂ ସେହି ଶୀତଳ ମଧ୍ୟରାତ୍ରିରେ ଗୋପାଳଙ୍କ ଘରୁ ଚାଲିଗଲେ।କେତେ ଦୁଖଦ ପରିସ୍ଥିତି! ସେ କାନ୍ଦୁ ନାହାଁନ୍ତି କିମ୍ବା ଗୋପାଳଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ କହି ନାହାଁନ୍ତି ଯେହେତୁ ସେ ତାଙ୍କ ଶାନ୍ତି ଚାହୁଁଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ହୃଦୟରେ ସେ କହିଥିଲେ ଯେ ମୋର ଆଶୀର୍ବାଦ ସବୁବେଳେ ଆପଣଙ୍କ ପାଖରେ ଅଛି।

କବିତା :

ସେ ଏକ ଲମ୍ବା କବିତା, ଉତ୍କଳ ଭ୍ରମଣମ ଲେଖିଥିଲେ, ଯାହା ପ୍ରଥମେ ୧୮୯୨ ମସିହାରେ ଦେଖା ଦେଇଥିଲା। ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଟୁର୍ ଅଫ୍ ଓଡିଶା, ଏହି କବିତା ବାସ୍ତବରେ ଏକ ଭ୍ରମଣକାରୀ ନୁହେଁ ବରଂ ସେହି ସମୟର ଓଡିଶାର ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ଏକ ମନ୍ତବ୍ୟ, ଯାହା ଏକ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ।

ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦ୍ୟ କୃତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ’ପୁଷ୍ପମାଳା’, ’ଉପହାର’, ’ପୂଜା ଫୁଲ’, ’ପ୍ରାର୍ଥନା’, 'ଅବସର ବାସରେ' ଓ ’ଧୂଳି’ ପ୍ରଧାନ । ନିଜସ୍ୱ କୃତି ବ୍ୟତୀତ ସେ ମଧ୍ୟ ସଂସ୍କୃତ ’ମହାଭାରତ’ ଓ ’ରାମାୟଣ’କୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ । ଏ ଦୁଇଟିଯାକ ଆକ୍ଷରିକ ଅନୁବାଦ ନୁହେଁ ବରଂ ଭାବାନୁବାଦ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀ ରୋଗଶଯ୍ୟାରେ ଥିବାବେଳେ ରାମାୟଣ ଓ ମହାଭାରତକୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଶୁଣିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିବାରୁ ସେ ଏହି ଅନୁବାଦ ଦ୍ୱୟ କରିଥିଲେ । ତେବେ ତାଙ୍କର ଏହି ରଚନା ଦ୍ୱୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ଏହି ମହତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଲାଗି ତାଙ୍କୁ ବ୍ୟାସକବିର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯା‍ଇଛି । ତତ୍କାଳୀନ ବାମଣ୍ଡାର ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସେ ମଧ୍ୟ "ସରସ୍ୱତୀ" ଉପାଧିରେ ପୁରସ୍କୃତ ହୋ‍ଇଥିଲେ ।

ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ :

ଫକୀରମୋହନ ୧୮୫୬ରେ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନାମ ଲୀଳା ଦେବୀ ଥିଲା।ତାଙ୍କ ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ୧୮୭୧ରେ କୃଷ୍ଣା କୁମାରୀଙ୍କୁ ପୁନର୍ବାର ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପୁତ୍ରର ୧୮୭୭ରେ ଛ’ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । ୧୮୮୧ରେ ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଔରସରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ୧୮୯୪ରେ ହ‌ଇଜାରେ ପରଲୋକଗାମୀ ହୋ‍ଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ନିଜ ପୁତ୍ର ସହ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ମନାନ୍ତର ଘଟିଥିଲା । ଏହିପରି ତାଙ୍କର ପାରିବାରିକ ଜୀବନ ନିତାନ୍ତ କଷ୍ଟଦାୟକ ଓ ଦୁର୍ଘଟଣାପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା ।

ରଚନା :

ମୌନାମୌନୀ (୧୯୦୭)

ପୁନର୍ମୂଷିକଭବ (୧୯୦୯)

ଡାକମୁନିସୀ (୧୯୧୨)

କାଳିକାପ୍ରସାଦ ଗୋରାପ (୧୯୧୩)

କମଳାପ୍ରସାଦ ଗୋରାପ (୧୯୧୩)[୪]

ଧୂଳିଆ ବାବା (୧୯୧୩)

ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡିସିନ (୧୯୧୩)

ସୁନାବୋହୂ (୧୯୧୩)

ବିରେଇ ବିଶାଳ (୧୯୧୩)

ରାଣ୍ଡିପୁଅ ଅନନ୍ତା (୧୯୧୩)

ବଗଲାବଗୁଲୀ (୧୯୧୪)

ସଭ୍ୟ ଜମିଦାର (୧୯୧୪)

ଅଜାନାତି କଥା (୧୯୧୫)

ମାଧମହାନ୍ତିଙ୍କ କନ୍ୟାସୁନା (୧୯୧୫)

ଅଧର୍ମ ବିତ୍ତ (୧୯୧୫)

ପାଠୋଈ ବୋହୂ (୧୯୧୫)

ଗାରୁଡିମନ୍ତ୍ର (୧୯୧୬)

ରେବତୀ (୧୮୯୮)

ବାଲେଶ୍ୱର ପଙ୍ଗାଲୁଣ (୧୯୦୭)

ବାଲେଶ୍ୱର ରାହାଜାନୀ (୧୯୦୭)

ପତ୍ରପତ୍ରିକା ଓ ସଙ୍ଗଠନ:

୧୮୬୮ରେ ନିଜସ୍ୱ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ବଳରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ’ଉତ୍କଳ ପ୍ରେସ’ ନାମରେ ଏକ ଛାପାଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ, ଯାହା ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଛାପାଖାନା । ଏହିଠାରୁ ସେ ଓଡ଼ିଆରେ ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରିକା ଓ ସମ୍ବାଦପତ୍ରମାନ ସମ୍ପାଦନା ଓ ପ୍ରକାଶନ କଲେ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ "ବୋଧଦାୟିନୀ", "ନବସମ୍ବାଦ" ଓ "ସମ୍ବାଦ ବାହିକା" ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ପ୍ରଥମାବସ୍ଥାରେ ସେ ପ୍ରକାଶକ, ଲେଖକ, ସମ୍ପାଦକ, ମୁଦ୍ରଣକାରୀ, ବଣ୍ଟନ‌କାରୀ ଏବଂ ମାଲିକ ଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ରାଧାନାଥ ରାୟ ଏବଂ ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କୁ ନିଜର ସ‌ହକର୍ମୀ ଭାବରେ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ବୋଧଦାୟିନୀ ପାଇଁ ଗଳ୍ପ ଲେଖୁଥିଲେ ।ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଉନ୍ନତି ଓ ପ୍ରଚାର ନିମନ୍ତେ ସେ ୧୮୬୭ରେ "ଉତ୍କଳ ଭାଷା ଉନ୍ନତି ବିଧାନି ସଭା" ନାମକ ଏକ ସଙ୍ଗଠନ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ’ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର’ ୧୯୧୨ ଓ ୧୯୧୭ର ବାର୍ଷିକ ସଭାରେ ସେ ସଭାପତି ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ । ୧୯୧୫ ମସିହାରେ ଫକୀରମୋହନ ସତ୍ୟବାଦୀ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ପରିଭ୍ରମଣରେ ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ସେଠାରେ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖୁସି ହୋଇଥିଲେ।

ମୃତ୍ୟୁ :

ସେ ୧୪ ଜୁନ ୧୯୧୮ ମସିହା ରେ ତାଙ୍କ ଜନ୍ମମାଟି ରେ ହିଁ ମୃତୁବରଣ କରିଥିଲେ।ସେ ଆଜି ହୁଏ ତ ଶାରୀରିକ ଭାବରେ ଆମ ଗହଣ ରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତି ଅଗାଧ ପ୍ରେମ ଏବଂ ଅବଦାନ ପାଇଁ ସେ ସବୁ ଓଡ଼ିଆ ଙ୍କ ପାଖେ ନିଜ ରଚନା ଏବଂ ସୃଷ୍ଟି ଦ୍ୱାରା ଅମର ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି।

ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ହିସାବ ରେ ଆମ କୁ ନିଶ୍ଚିତ ଏହା ବୁଝିବା ର ଅଛି ଯେ.. ଆମ ସାହିତ୍ୟିକ ମାନ ଙ୍କ ର ଆମ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତି କେତେ ସମ୍ମାନ ଏବଂ ଅବଦାନ ରହି ଆସିଛି, ତାହାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ଆମ କୁ ସବୁବେଳେ ସେହି ଦିଗ ରେ ଯତ୍ନବାନ ହେବା କୁ ପଡିବ।

ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତି

ସାହିତ୍ୟକାର ଓ ଗାଳ୍ପିକ ଫକୀର ମୋହନ