*କବି ଶ୍ରୀଜୟଦେବ*

ଉତ୍କଳର ସନ୍ଥ, ସାହିତ୍ୟ ସାଧକ ଓ କବି ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚିର ନମସ୍ୟ ଭକ୍ତକବି ଜୟଦେବ l ସେ ଉତ୍କଳ କାହିଁକି ସାରାଭାରତ ତଥା ପୃଥିବୀର ସେ ମହାକବି l ତାଙ୍କ ଲେଖନୀ ନିସୃତ ଗୀତି କାବ୍ୟ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଏକ ଅନବଦ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି l ତାଙ୍କରି ସୃଷ୍ଟ ,ଏହି ଗୀତିକାବ୍ୟ ପାଇଁ ସେ ମହାକବି କାଳିଦାସ, ମାଘ, ଶ୍ରୀହର୍ଷଙ୍କ ସହ ସମ ତୁଲ୍ୟ l ଓଡ଼ିଶାର ଘରେ ଘରେ ନିତ୍ୟ ପଠନୀୟ ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ କୃତ ଶ୍ରୀମଦ ଭାଗବତ ଭଳି ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଅତି ଲୋକପ୍ରୀୟ l ଜୟଦେବ କୃତ ଦଶାବତାର ସ୍ତୋତ୍ର ପ୍ରତି ଘରେ ପ୍ରାର୍ଥନା ସ୍ବରୁପେ ନିତ୍ୟ ପଠିତ ହୋଇଥାଏ l ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଏହି ସ୍ତୋତ୍ରକୁ କାନ ଡେରି ଶୁଣିଥାନ୍ତି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ l ଦଶାବତାର ସ୍ତୋତ୍ରରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷର ପ୍ରାୟ ସର୍ବତ୍ର ସବୁ ଦେବାୟତନରେ ଦଶାବତାର ମୂର୍ତ୍ତୀ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି l ମନୋରମ କାନ୍ତ କୋମଳ ପଦାବଳୀ, ସୁନ୍ଦର ଶବ୍ଦ ଓ ଭାଷା ବିନ୍ୟାସ ହିଁ ତାଙ୍କ ରଚନାର ଉତ୍କର୍ଷତା,ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରତିପାଦନ କରେ l ବୈଷ୍ଣବ ତଥା ଉତ୍କଳର ଧର୍ମ ସାହିତ୍ୟରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ କୋକିଳର କୁହୁତାନ ଭଳି ବୋଧହୁଏ l

ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ତଥା ସମଗ୍ର ଉତ୍କଳରେ ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ କୃତ ଶ୍ରୀ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ଲୋକ ପ୍ରିୟତା ଦୃଷ୍ଟେ ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ଉତ୍କଳ ସମ୍ରାଟ ଗଜପତି ନରସିଂହ ଦେବ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିକଟରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ନିତ୍ୟ ଗାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ l ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଏହା ଏକ ସେବାଭାବେ ପ୍ରଚଳିତ ବୋଲି ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରୁ ଜଣାଯାଏ l ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଅବସ୍ଥାନ କାଳରେ କବି ବିଦ୍ୟାପତିଙ୍କ ବୈଷ୍ଣବ ପଦାବଳୀ, ରାୟ ରମାନନ୍ଦଙ୍କ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ନାଟକ,ଲୀଳା ଶୁକ ବିଲ୍ଵମଙ୍ଗଳ କୃତ କୃଷ୍ଣ କର୍ଣ୍ଣାମୃତ ଏବଂ ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀଙ୍କ କୃତ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦକୁ ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ଶ୍ରବଣ ଏବଂ ଗାନ କରୁଥିଲେ ବୋଲି ଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତରୁ ଜଣାଯାଏ :-

ଚଣ୍ଡୀଦାସ ବିଦ୍ୟାପତି ରାୟେର ନାଟକ ଗୀତି

କର୍ଣ୍ଣାମୃତ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ l

ସ୍ୱରୂପ ରମାନନ୍ଦ ଶୁନେ ମହାପ୍ରଭୁ ରାତ୍ରୀ ଦିନେ

ରାୟ ଶୁନେ ପରମ ଆନନ୍ଦ ll

ଭୁବନେଶ୍ୱର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ବାଲିଅନ୍ତା ଥାନା ନିଆଳି ଓ ବ୍ରହ୍ଣପୁର ଶାସନର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଉତ୍କଳ ଜାହ୍ନବୀ ପୁଣ୍ୟତୋୟା ପ୍ରାଚୀ ନଦୀ ତୀରରେ ଅବସ୍ଥିତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶାସନ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵ ବା କେନ୍ଦୁଲି l କେନ୍ଦୁ ଏବଂ ବିଲ୍ଵବୃକ୍ଷ ପରିଶୋଭିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶାସନର ନାମ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵ l ଏହିଠାରେ ଭୂମିଷ୍ଠ ହୋଇଥିଲେ ବହୁମୁଖୀ ପ୍ରତିଭାଧର ମହା କବି ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ପୁଣ୍ୟ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ 1170 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ(ଆନୁମାନିକ)l ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ଭୋଜଦେବ ଏବଂ ମାଆ ଥିଲେ ବାମା ଦେବୀ l ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ମିଳିଥିବା ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ଵିକ ଅବଶେଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣାଯାଏ କେନ୍ଦୁଲି ଶାସନ ଅତୀତରେ ବୈଷ୍ଣବସଂସ୍କୃତିର ଏକ ମହାନ କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳି ଥିଲା l ଏଠାରୁ ମିଳିଥିବା ମାଧବ ମୂର୍ତ୍ତିମାନଙ୍କରୁ ମାଧବ ସଂସ୍କୃତିର ସ୍ପଷ୍ଟ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ l ନିଆଳିଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ମାଧବ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀଜୟଦେବ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଉପାସନା ପୀଠ ଥିଲା ବୋଲି ଜନଶ୍ରୁତି ରହିଛି l ଅଡ଼ଶପୁରରେ ପ୍ରାଚୀ ତୀରରେ ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ସାଧନାପୀଠ ଏବେ ଇତିହାସର ମୂକସାକ୍ଷୀରୂପେ ବିଦ୍ୟମାନ l ଜୟଦେବଙ୍କର ଜନ୍ମ ସ୍ଥାନ କେନ୍ଦୁଲି ବୋଲି ମୈଥିଳି ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଦତ୍ତ ତାଙ୍କ ଭକ୍ତମାଳା ପୁସ୍ତକରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି l ତାଙ୍କର ମତ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଉପାସନାରେ ଦିନ ଅତିବାହିତ କରି ଶ୍ରୀଜୟଦେବ ତାଙ୍କରି କୃପାରୁ ହିଁ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ପରି ଅପୂର୍ଵ ରସ ମୟ ଗୀତି କାବ୍ୟ ରଚନା କରି ପାରିଛନ୍ତି l ଚନ୍ଦ୍ରଦତ୍ତଙ୍କ ଭାଷାରେ :-

ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରୀ ପ୍ରାନ୍ତେ

ଦେଶେ ଚୈବୋତ୍କଳାଭିଦେ l

କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵ ଇତି ଖ୍ୟାତୋ

ଗ୍ରାମୋ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶଙ୍କୁଳହଃ l

ତତ୍ରୋତ୍କଳେ ଦ୍ଵିଜୋଜାତୋ

ଜୟଦେବ ଇତି ଶ୍ରୁତଃ l

ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ ରତଃ ଶାନ୍ତଃ

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ପୂଜକଃ ll

ପ୍ରାଚୀନ କବି ମାଧବ ପଟ୍ଟନାୟକ ତାଙ୍କ ବୈଷ୍ଣବ ଲୀଳାମୃତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ କବି ଜୟଦେବଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କହିଛନ୍ତି :-

ବିପ୍ର ସେ ଜୟଦେବ ନାମ l

କ୍ଷେତ୍ର ବରକୁ ଆଗମନ ll

କେନ୍ଦୁଲି ଶାସନ ତା ଗ୍ରାମ l

ପ୍ରାଚୀ ନଦୀର ତଟେ ପୁଣ ll

ଶ୍ରୀ ନୀଳମାଧବ ସମୀପେ l

ଭକ୍ତି କଲା ସେ ନାନା ରୂପେ ll

ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣେ ବିଚକ୍ଷଣ l

କବିତ୍ଵ ମାର୍ଗେ ତାର ମନ ll

ଗୀତ ସେ ରଚିବ ବୋଇଲା l

କ୍ଷେତ୍ର ବାସକୁ ମନ ଦେଲା ll

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥର ସମୀପେ l

ଶୁଦ୍ଧ ସାତ୍ତ୍ୱିକ ଭକ୍ତି ଭାବେ ll

ମାତ୍ର ଏଗାର ବର୍ଷ ବୟସରେ ଶ୍ରୀଜୟଦେବ ପିତା ମାତାଙ୍କୁ ହରାଇ ଥିଲେ l ଅଭାବ ଅନାଟନ ସତ୍ୱେ ସେ ସ୍ୱ ସାଧନା ବଳରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା, ସାହିତ୍ୟ କାବ୍ୟ,ବ୍ୟାକରଣ ଓ ଜ୍ୟୋତିଷ ଶାସ୍ତ୍ର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଆୟତ୍ତ କରିଥିଲେ l ବାଲ୍ୟ ଅବସ୍ଥାରୁ ସେ ଥିଲେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଈଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱାସୀ ଓ ଧି ଶକ୍ତିର ଅଧିକାରୀ l ତୁଳସୀ ଦୁଇ ପତ୍ରରୁ ବାସିଲା ଭଳି ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ମିଳିଥିଲା l

ପିତା ଭୋଜଦେବ ମୃତ୍ୟୁର ଅଵ୍ୟଵହିତ ପୂର୍ବରୁ ନିଜର ଘର ବନ୍ଧକ ରଖି ଜଣେ ମହାଜନ ଠାରୁ କିଛି ଋଣ ଆଣିଥିଲେ l ଚୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ ମହାଜନ ଭୋଜ ଦେବଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ସେ ଋଣ ପରିଶୋଧ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଘରଟିକୁ ଦଖଲ କରିବାକୁ ବସିଲେ l ଜୟଦେବ ଘର ଛାଡ଼ି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ହୋଇ ଯିବାକୁ ବାହାରିଲେ l ଏକ ଚମତ୍କାର ଘଟଣା ଘଟିଲା l ଜୟଦେବ ଘରଛାଡି ବାହାରିବା କ୍ଷଣି ସେ ଋଣ ଦାତା ମହାଜନର ନିଜ ଘରଟି ହୁତ ହୁତ ହୋଇ ଜଳିଲା l ଜୟଦେବ ସେହି ଜଳୁଥିବା ଘର ମଧ୍ୟକୁ ପଶିଯିବାମାତ୍ରେ ଅଗ୍ନି ସ୍ୱତଃ ନିର୍ବାପିତ ହୋଇଯାଇ ଥିଲା ଏବଂ ମହାଜନ ତାଙ୍କ ଘରଖଣ୍ଡିକ ଫେରାଇ ଦେଇ ଥିଲେ l କିନ୍ତୁ ଜୟଦେବ ସନ୍ୟାସ ଦିଗରେ ମନ ବଳାଇ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଚାଲି ଯାଇ ଥିଲେ l ସେ

ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚି ପ୍ରଥମେ ଗୋଟିଏ ବୃକ୍ଷମୂଳ ଏବଂ ପରେ ଏକ ଛୋଟ କୁଟୀରରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଭଜନ କୀର୍ତ୍ତନରେ ନିମଗ୍ନ ରହି କାଳ ଅତିବାହିତ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ l

ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟର ନିସନ୍ତାନ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଥିଲେ ଦେବଶର୍ମା l ସେ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର କୃପା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ଲାଭ କରି ଥିଲେ ଏକ କନ୍ୟା ସନ୍ତାନ l କନ୍ୟାଟିର ନାମ ରଖିଥିଲେ ପଦ୍ମାବତୀ l ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଅନୁଯାୟୀ ଦିନେ ଦେବଶର୍ମା ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କୁ ଧରି ଆସି ପହଞ୍ଚି ଥିଲେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ l ଇଚ୍ଛା,କନ୍ୟାକୁ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରି ଯିବେ ଦେବଦାସୀ ଭାବେ l ପଦ୍ମାବତୀ ସେତେ ବେଳେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୌବନା ନୃତ୍ୟ ପଟ୍ଟିୟସୀ l ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର କିନ୍ତୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲା ଭିନ୍ନ l ସେ ବିପ୍ର ଦେବ ଶର୍ମାଙ୍କୁ ସ୍ବପ୍ନରେ ନିର୍ଦ୍ଧେଶ ଦେଲେ କନ୍ୟାକୁ ଜୟଦେବଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରିବା ପାଇଁ l ତାହା ହିଁ ହୋଇଥିଲା l ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କ ସହିତ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିବା ସହିତ ଲେଖିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ ମହାକାବ୍ୟ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ l ତାଙ୍କ କାନ୍ତ କୋମଳ ପଦାବଳୀକୁ ଛନ୍ଦାୟିତ କରି ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଜୀବନ୍ତ କଲେ ନୃତ୍ୟ ପଟ୍ଟିୟସୀ ପତ୍ନୀ ପଦ୍ମାବତୀ l ଜୟଦେବ ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କ ନାମ ଗୀତ ଗୋବିନ୍ଦର କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯଥା :-

" ବାଗଦେବତା ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରିତ ଚିତ୍ତ ସଦ୍ମା

ପଦ୍ମାବତୀ ଚରଣ ଚାରଣ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ l"

ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ରଚନା ସମୟରେ ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ମାନ ଭଞ୍ଜନ ପ୍ରସଙ୍ଗ କାବ୍ୟର ଦଶମ ସର୍ଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଥାନ୍ତି l ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନିଜ ଦୋଷ ପାଇଁ ଶ୍ରୀରାଧାରାଣୀଙ୍କ ପାଦ ତଳେ କ୍ଷମା ପ୍ରାର୍ଥୀ l ଗୀତରେ ଏହି ଭାବନାକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଚାହିଁ ସେ ସମର୍ଥ ହେଉନଥାନ୍ତି l ପରେ ଲେଖିବେ ବୋଲି ଭାବି, ସେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ଚାଲି ଗଲେ l ଏତିକିବେଳେ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲେ ଜୟଦେବ ରୂପରେ l ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କୁ କହିଲେ ମୋ ଲେଖନୀଟି ଆଣ, ପଦଟି ମନେ ପଡିଗଲା l ଏଣୁ ଫେରି ଆସିଲି l ଲେଖନୀ ନେଇ ସେ ପୋଥିରେ ପଦଟି ଲେଖି ଦେଇ ଚାଲି ଗଲେ l ସ୍ନାନ ସାରି ଜୟଦେବ ଫେରି ଆସି ଦେଖନ୍ତି ତାଙ୍କ ଭାବନାଟି ପୋଥିରେ ଲେଖା ହୋଇ ଯାଇଛି l ତାଙ୍କର ଆଉ ବୁଝିବାପାଇଁ ବାକି ରହିଲା ନାହିଁ ଯେ, ଭାବଗ୍ରାହୀ ଭଗବାନ ସ୍ୱୟଂ ଆସି ପଦଟି ପୂରଣ କରି ଦେଇ ଯାଇଛନ୍ତି l ସେ ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କ ଭାଗ୍ୟକୁ ପ୍ରଶଂସାକରି କହିଲେ,"ପଦ୍ମା ! ତୁ ପରମ ସୌଭାଗ୍ୟବତୀ, ତୋ ଭକ୍ତି ବଳରେ ଆଜି ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ତୁ ଚର୍ମ ଚକ୍ଷୁରେ ଦର୍ଶନ କରିପାରିଛୁ,ଧନ୍ୟ ତୁ ପଦ୍ମା l" ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବଙ୍କ ସେହି ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦଟି ଥିଲା :-

"ସ୍ମର ଗରଳ ଖଣ୍ଡନଂ ମମ ଶିରସି ମଣ୍ଡନଂ"

ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏହାର ପାଦପୂରଣକରି ଲେଖି ଦେଇଥିଲେ :-

" ଦେହି ପଦ ପଲ୍ଲଵ ମୁଦାରମ୍ "

ତୁଳସୀ ପତ୍ରରେ ଶ୍ରୀ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ :-

ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ରହଣି କାଳରେ ଦିନେ ପଦ୍ମାବତୀ ତୁଳସୀ ପତ୍ରରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ପଦାବଳୀ ଲେଖି ମାଳକରି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ପିନ୍ଧାଇବାକୁ ଚାହିଁଲେ l ସେ ତୁଳସୀ ପତ୍ର ତୋଳି ଆଣି ଚନ୍ଦନଘୋରି କରି ଗୋଟିଏ ପାତ୍ରରେ ରଖିଲେ l ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା ବହୁ କଷ୍ଟକର l ଚିନ୍ତାରେ ପଡ଼ି ଥାନ୍ତି ପଦ୍ମାବତୀ l ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମନର କଥା ଜଣାଉ ଥାନ୍ତି l ସନ୍ଧ୍ୟା ବେଳେ ଦୁଇ ଜଣ ସାଧୁ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲେ l ତାଙ୍କୁ ପଦ୍ମାବତୀ ତାଙ୍କ ମନକଥା ଜଣାଇଲେ l ସାଧୁଦ୍ବୟ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଲେ କାଲି ପ୍ରଭାତ ପୂର୍ବରୁ ଏହା କରି ଦେବେ ବୋଲି l ସଞ୍ଜବେଳୁ ଲେଖା ଆରମ୍ଭହେଲା l ଲେଖା ପରେ କଦଳୀ ପଟୁକାର ତୁଳସୀ ଗୁନ୍ଥି ପ୍ରତ୍ୟୁଷ ବେଳକୁ ମାଳାଟିଏ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଗଲା l ଜୟଦେବ ସ୍ବାମୀ ପୂର୍ବଦିନ କୌଣସି ଦୂର ଗ୍ରାମକୁ ଯାଇଥିଲେ l ପଦ୍ମାବତୀ ତୁଳସୀ ମାଳାକୁ ନେଇ ଜଣେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସେବକକୁ ଦେଲେ ଏବଂ କହିଲେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମାଳାଟିକୁ ଲାଗି କରିଦେବା ପାଇଁ l ମାତ୍ର ସେବକ ଜଣକ ମନା କରି ଦେଲେ l ସେ କହିଲେ, ତୁଳସୀ ପତ୍ରରେ କଣ ସବୁ ଲେଖା ଯାଇଛି, ଏହା ଲାଗି ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ l ଏଥିରେ ପଦ୍ମାବତୀ ଦୁଃଖରେ ସେ ମାଳାକୁ ମହୋଦଧିରେ ଭସାଇଦେଲେ l କିଛି ସମୟ ପରେ ଦେଖାଗଲା ମାଳା କୁଆଡ଼େ ଉଭାନ ହୋଇ ଯାଇଛି ଓ ତାହା ଯାଇ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଗଳାରେ ଶୋଭା ପାଉଛି l

ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦକୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସ୍ୱୀକୃତି :-

ଗଜପତି ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ରାଜୁତି ସମୟର କଥା l ଗଜପତି ମହାରାଜା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଦେବଙ୍କ ସମ୍ପାଦନାରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ସଦୃଶ ଏକ କାବ୍ୟ, "ଅଭିନଵ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ" ରଚନା ହୋଇ ଥାଏ l ଗଜପତି ଶ୍ରୀପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ସେବକମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଧେଶ ଦେଲେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ବାମୀ କୃତ ଗୀତ ଗୋବିନ୍ଦ ସ୍ଥାନରେ ଅଭିନଵ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ପ୍ରଚଳନ ନିମନ୍ତେ l ଗଜପତିଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ଦେଇ ମହାପ୍ରଭୁ କହିଲେ,"ହେ ରାଜା ! ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବଙ୍କ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ମୋର ଅତି ପ୍ରୀୟ l ଏହାହିଁ ମୁଁ ଶୁଣିବାକୁ ଚାହେଁ l" ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧେଶରେ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ କୃତ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ପୁନଃ ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥିଲା l ଏହାହିଁ ଥିଲା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଶ୍ରୀ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦକୁ ସ୍ୱୀକୃତି l

ବାଇଗଣ କଣ୍ଟାରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବସ୍ତ୍ର ଚିରିଗଲା :-

ଫାଲଗୁନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ରାତ୍ରିର ଶେଷପ୍ରହର l ମାଳିନୀ

ବୃଦ୍ଧା ମହୋଦଧି କୁଳ ନିଜର କ୍ଷେତରେ ବାଇଗଣ ତୋଳୁଥାନ୍ତି ଓ ଅଭ୍ୟାସ ବଶତଃ ଗୁଣୁଗୁଣୁ ହୋଇ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଗାଉଥାନ୍ତି l ତାଙ୍କ ସ୍ୱର ସହ ତାଳ ମିଳାଇ ଭାସି ଆସୁଥାଏ ମଧୁର ବଂଶୀଧ୍ୱନୀ l ସେ ବିସ୍ମିତ ହୋଇ ଚାହିଁଲେ ଚାରି ଆଡ଼କୁ l ଦେଖିଲେ ଅପୂର୍ଵ ବାଳକଟିଏ, ଶିରରେ ଶିଖି ପୂଛ, ପାଦରେ ନୁପୁର, ନୃତ୍ୟ କରି କରି ତାଙ୍କ ପଛରେ ଚାଲିଛି l ଅପୂର୍ଵ ବାଳକଟିକୁ ଦେଖି ସେ ଚେତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ସେହିଠାରେ ପଡିଗଲେ l ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଘର ଲୋକ ଆସି ଦେଖି ତାଙ୍କୁ ସାଷ୍ଟମ କଲେ l ତାଙ୍କର ଚେତା ଫେରିବାରୁ ସେ ସବୁକଥା ତାଙ୍କୁ କହିଲେ l ଏଣେ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଖୋଲା ଯିବାରୁ ଦେଖାଗଲା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରାତ୍ର ପରିହିତ ବସ୍ତ୍ର ଚିରି ଯାଇଛି ଓ ସେଥିରେ ଲାଗିଛି ବାଇଗଣ କଣ୍ଟା l ଗଜପତିଙ୍କ ପାଖରେ ଖବର ପହଞ୍ଚିଲା l ସେବାରେ କିଛି ତ୍ରୁଟି ରହିଗଲା ବୋଲି ଆଶଙ୍କା କରି ସେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଅଧିଆ ପଡ଼ିଲେ l ମହାପ୍ରଭୁ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଗଜପତିଙ୍କୁ କହିଲେ," ନାଁ, ସେବାରେ କିଛି ତ୍ରୁଟି ନାହିଁ l କାଲି ଜଣେ ବୃଦ୍ଧା ତାଙ୍କ ବାଡ଼ିରେ ବାଇଗଣ ତୋଳୁଥିଲା ବେଳେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଗାଉଥିଲେ l ତାଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ବୁଲି ମୁଁ ଶୁଣୁ ଥିଲି l ବାଇଗଣ କଣ୍ଟା ଲାଗି ମୋର ବସ୍ତ୍ର ଚିରି ଯାଇଛି l" ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଗୀତ ଗୋବିନ୍ଦ ଶୁଣିବାରେ ଏତେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ! କାଳବିଳମ୍ବ ନ କରି ରାଜା ଦୌଡ଼ି ଗଲେ ସେ ପୁଣ୍ୟବତୀ ବୃଦ୍ଧା ମାଆଙ୍କ ପାଖକୁ l ପାଛୋଟି ଆଣି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ତାଙ୍କୁ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଗାଇବାର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କଲେ l ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଖଞ୍ଜି ଦିଆଗଲା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଭୂ ସମ୍ପତ୍ତି l ରାଜାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଧେଶ ରହିଲା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ଗୀତ ବୋଲା ଯିବ ନାହିଁ l ଗଜପତିଙ୍କ ଏହି ଆଦେଶ ଏକ ଶିଳା ଲେଖରେ ଉତ୍କୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ, ଏବେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବିଦ୍ୟମାନ ରହିଛି l ସେବେ ଠାରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ସେବା l

ଏମିତି ବହୁ କାହାଣୀ ଓ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି ଯାହା ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଓ ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କର ଭକ୍ତିମତ୍ତା ଏବଂ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ମହତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥାଏ l ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଠାରେ ଜୟଦେବଙ୍କର ଥିଲା ଅଚଳା ଭକ୍ତି l ସେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଠାରେ ରାଧା କୃଷ୍ଣତ୍ୱ ଆରୋପ ପରମ୍ପରାକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ତାଙ୍କୁ ସେ ଶ୍ରୀରାଧାମାଧବଙ୍କ ଯୁଗଳ ବିଗ୍ରହ ତଥା ଦଶାବତାର ରୂପରେ ଚିନ୍ତା କରି ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି ଶ୍ରୀ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦରେ l

ରାଧା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରଣୟ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନରେ ମହାକାବ୍ୟ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ହେଉଛି ଏକ ସାର୍ଥକ ସୃଷ୍ଟି l ତାଙ୍କ ମତରେ ରାଧା କେବଳ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ମୂର୍ତ୍ତି ନୁହଁନ୍ତି, ସେ ପ୍ରେମର ଜୀବନ୍ତ ବିଗ୍ରହ l ରାଧା ଏବଂ କୃଷ୍ଣ ଯଥାକ୍ରମେ ପ୍ରକୃତି ଓ ପୁରୁଷ, ଦୁହେଁ ପରସ୍ପରର ପରିପୂରକ l ପ୍ରେମର ପବିତ୍ରତା ନିହିତଥାଏ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମସମର୍ପଣରେ l ଏହି ତତ୍ତ୍ୱକୁ ଉପଜୀବ୍ୟ କରି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଅନବଦ୍ୟ ନୈସର୍ଗିକ ପ୍ରେମ କାବ୍ୟ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ l ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଏ ମହାକାବ୍ୟ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର କାନ୍ତ, କୋମଳ ଏବଂ ଭଗବତ ପ୍ରେମସିକ୍ତ ପଦାବଳୀ ଭଗବତ ରସ ପିପାସୁ ତଥା ପ୍ରେମିକ କବିକୁଳପାଇଁ ଅପାର୍ଥିବ ପ୍ରେମ ସାଧନାର ଦିଗଦର୍ଶକ ହୋଇ ରହି ଥିବ l ସେହି ଅପୂର୍ଵ ଭକ୍ତି ରସମୟ କାବ୍ୟର ବିଷୟ ବସ୍ତୁ ଉପସ୍ଥାପନା କରି ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ କହିଛନ୍ତି :-

ଯଦି ହରିସ୍ମରଣେ ସରସଂ ମନୋ,

ଯଦି ବିଳାସକଳାସୂ କୁତୁହଳମ୍,

ମଧୁର କୋମଳ କାନ୍ତ ପଦାବଳୀମ୍,

ଶୃଣୁ ତଦା ଜୟଦେବ ସରସ୍ବତୀମ୍ ll

ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର କାନ୍ତ କୋମଳ, ଶାନ୍ତ ସରଳ ଓ ଅପୂର୍ଵ ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ସହ ଲଳିତ ଛନ୍ଦାୟିତ ମଧୁର ବର୍ଣ୍ଣନାର ଚାତୁରୀକୁ ଅବଲୋକନ କଲେ ବିଦ୍ୱାନ କବି କୋବିଦ ଗଣ କ୍ଷଣିକେ ସ୍ତବ୍ଧ ହୋଇ ଥାନ୍ତି l ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ରୂପବର୍ଣ୍ଣନାର ନିମ୍ନ ପଦାବଳୀକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇ ପାରେ :-

ଶ୍ରିତକମଳା କୁଚମଣ୍ଡଳ ! ଧୃତ କୁଣ୍ଡଳ !

କଳିତ ଲଳିତ ବନମାଳ !

ଜୟ ଜୟ ଦେବ ହରେ

ଦିନମଣିମଣ୍ଡଳ ମଣ୍ଡନ ! ଭଵ ଖଣ୍ଡନ !

ମୁନି ଜନ ମାନସ ହଂସ !

ଜୟ ଜୟ ଦେବ ହରେ ll

*******

ଚନ୍ଦନ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ନୀଳ କଳେବର

ପୀତ ବସନ ବନମାଳୀ l

କେଳିଚଳନ୍ମଣି କୁଣ୍ଡଳ ବିମଣ୍ଡିତ

ଗଣ୍ଡଯୁଗ ସ୍ମିତଶାଳୀ l

ହରିହର ମୁଗ୍ଧ ବଧୂ ନିକରେ l

ବିଳାସିନୀ ବିଳସ କେଳିପରେ ll

ଅମରକାବ୍ୟ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦର କାଳଜୟୀ ସ୍ରଷ୍ଟା ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ ଚିର କାଳ ଏ ମାଟିରେ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିବେ l ଉତ୍କଳ ମାଟିର ଆମ ମହାକବି ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ ଆମର ଗର୍ବ ଓ ଗୌରବ l ସେ ଏ ଜାତିର ଚିର ନମସ୍ୟ l

!!! ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ !!!