ଆମେ ସଦା ସର୍ବଦା ଶୁଣିଆସୁଛୁ ଯେ, ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର।

ଚାଲନ୍ତୁ ଜାଣିବା କ୍ଷେତ୍ର କାହାକୁ କୁହନ୍ତି ?

‘କ୍ଷେତ୍ର” ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ସାଧାରଣ ଦୃଷ୍ଟିରେ କେବଳ ସ୍ଥାନ ବୋଲି ପ୍ରତିପାଦିତ । ଏହାର ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଥ ହେଲା ‘କ୍ଷେତାତ୍ ତ୍ରାୟତେ ଇତି = କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ।”

କ୍ଷେତ୍ର କ’ଣ ?

ଏହି ବିଷୟରେ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାର ତ୍ରୟୋଦଶ ଅଧ୍ୟାୟର ସପ୍ତମ ଶ୍ଳୋକ ବର୍ଷିତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପରିଭାଷା ହେଉଛି କ୍ଷେତ, ଆଉ ତ୍ରିତାପ ପାପ ହେଉଛି କ୍ଷତ । ଏଣୁ ଏଥିରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ସ୍ଥାନ ହେଉଛି କ୍ଷେତ୍ର ।

ଇଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଷଃ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ସଂଘାତଶ୍ଚେତନା ଧୃତିଃ ।

ଏତତ୍‌କ୍ଷେତ୍ରଂ ସମାସେନ ସବିକାରମୁଦାହୃତମ୍ ।।୭।।

ସଂକ୍ଷେପରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଇଚ୍ଛା ଦ୍ବେଷ, ସୁଖ, ଦୁଃଖ, ସଙ୍ଗାତ, ଚେତନା, ଧୃତି ଏ ସମସ୍ତ ବିକାର ସହ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ କ୍ଷେତ୍ରଗତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବିଚାର କଲେ କ୍ଷେତ୍ର ଶବ୍ଦର ମୌଳିକ ଅର୍ଥ ସେହି ସ୍ଥାନ, ଯେଉଁ ସ୍ଥାନକୁ ଯାତ୍ରା କଲେ ମାନବର ତ୍ରିତାପ, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ, ଆଧୁଭୌତିକ, ଆଧ୍ଵବୈଦିକ ବିଘ୍ନ ବିନାଶ ହୋଇ ସମଗ୍ର ପାପରାଶି ଦୂର ହୋଇଯିବ। ଏଣୁ ଭଗବଦ୍ ମହିମା ବିମଣ୍ଡିତ ଓ ଭଗବଦ୍ ଗୁଣରାଶିପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନହିଁ କ୍ଷେତ୍ରରୂପେ ପରିଚିତ।

ସ୍କନ୍ଦପୁରାଣ ଉତ୍କଳ ଖଣ୍ଡ ୧/୧୦ ଶ୍ଳୋକରେ କୁହାଯାଇଛି କ୍ଷେତ୍ର ଭଗବଦ୍ - ଶରୀର।

ଏତତ୍ର କ୍ଷେତ୍ର-ବରଂ ଚାସ୍ୟ ବପୁର୍ଭୂତଂ ମହାତ୍ମନଃ

ସ୍ଵୟଂ ବପୁଷ୍ମାନ୍ ଯତ୍ରାସ୍ତେ ସ୍ୱନାମ୍ନା ଖ୍ୟାପିତଂ ହି ତତ୍ ।

ଏହି କ୍ଷେତ୍ରଟି ପରମାତ୍ମା ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଶରୀର। ପରମାତ୍ମା ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵୟଂ ଶରୀର ଧାରଣ କରି ରହି ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ନିଜ ନାମାନୁସାରେ “ପୁରୁଷୋତ୍ତମ” ନାମ ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି । ଯାହାର ନାମ ଅଦ୍ୟାପି ଭୁବନ ବିଦିତ ପାବନ “ ପୁରୀ” ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅଟେ |

ଏହି କଥାକୁ ଶ୍ରୀଳ ବୃନ୍ଦାବନ ଦାସ ଠାକୁର ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଭାଗବତରେ କହିଛନ୍ତି –

ସିନ୍ଧୁ-ତୀରେ ବଟ-ମୂଳେ “ନୀଳାଚଳ” ନାମ ।

କ୍ଷେତ୍ର – ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ - ଅତି ରମ୍ୟ ସ୍ଥାନ ॥

କ୍ଷେତ୍ର କାହାକୁ କହନ୍ତି ?