ରଜ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ପର୍ବ ଓ ରାଜ୍ୟର ଗଣପର୍ବ । ଏହା ତିନିଦିନ ଧରି ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନରେ ମିଥୁନ ମାସର ଆରମ୍ଭ ଓ ଏହା ପରେ ବର୍ଷା ଋତୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଓଡ଼ିଶାର କୋଣ ଅନୁକୋଣ, ଏମୁଣ୍ଡରୁ ସେମୁଣ୍ଡ ଗାଁ ଗଣ୍ଡା, ପୁରପଲ୍ଲୀ ସବୁଠି ଜାକଜମକରେ ପାଳିତ ହୁଏ। ତେଣୁ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଜାତୀୟ ପର୍ବ।

"ଦୋଳି ହୁଏ ରଟ ରଟ

ମୋ ଭାଇ ମୁଣ୍ଡରେ ସୁନା ମୁକୁଟ ଲୋ

ଦିଶୁଥାଏ ଝଟ ଝଟ।"

"ଦୋଳି ମୁଣ୍ଡେ ଦେଲି କଳା

ପ୍ରଥମେ ବନ୍ଦିଲି ସର୍ବମଙ୍ଗଳା

ସରତି ଉଠିବ ଗଳା।"

ଆଷାଢ ମାସ ଚତୁର୍ମାସ୍ୟା ବ୍ରତର ପ୍ରଥମ ମାସ । ଏ ଚାରି ମାସ ମୁନି ଋଷି ଓ ସାଧବମାନେ ସେମାନଙ୍କ ପରିଭ୍ରମଣ ତ୍ୟାଗ କରି ଏକସ୍ଥାନରେ ନିବିଷ୍ଟ ହୋଇ ସାଧନା କରିଥା'ନ୍ତି। ତେଣୁ ଏହି ସମୟତକ ଏକ ଦୈବୀକ ମୁହୂର୍ତ୍ତର ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି।

ଏହି ମାସକୁ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସମ୍ଭୋଗର ମାସ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ବିରହ, ବିଧୂର ଯକ୍ଷର ପ୍ରିୟା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମେଘ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରେରିତ ବାର୍ତ୍ତାକୁ ନେଇ ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ରଚିତ "ମେଘଦୂତ' ମହାକାବ୍ୟ ଏକ ଅନବଦ୍ୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ବୌଦ୍ଧିକ ପ୍ରତିଲିିପି ଓ ଇତିକଥା।

ଆମ ଦେଶ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ। ଆମ ସଭ୍ୟତା କୃଷି ପ୍ରଧାନ ସଭ୍ୟତା। । ତେଣୁ ବର୍ଷାର ଦେବତା ଇନ୍ଦ୍ର ଆମର ପୂଜ୍ୟ। ଫସଲ ଓ ଧନର ଠାକୁରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଆମର ମା। ଆଷାଢ଼ ମାସରେ ମାଟି ସହିତ ମେଘର ମିଳନ। ତାପରେ ମାଟିରୁ ଫସଲ ଆରମ୍ଭ ହେବ। ତେଣୁ ଏହି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାମର ଅୟମାରମ୍ଭ ପର୍ବରୁ ମାଟିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ରାମ ଦେବାପାଇଁ ଏ ପର୍ବର ସୃଷ୍ଟି। କୁମାରୀ କନ୍ୟାମାନେ ପୃଥିବୀ ପକ୍ଷରେ ପଦାଘାତ ନ କରିବା ପାଇଁ ଗୁଆଖୋଳ, କଦଳୀ ବାସୁଙ୍ଗ ଓ ଚପଲ ପିନ୍ଧିକରି ଚାଲନ୍ତି।

ରଜ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ସକାଳୁ ସକାଳୁ ଘରର ଚାରିପାଖେ ସାପୁଆ ଗୋବର ଦିଆଯାଏ। ଗୋବରରେ ନାଇଟ୍ରିକ ଏସିଡ୍ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଥାଏ। ତେଣୁ ଗୋବର ପାଖକୁ ସାପ ଆସିପାରେ ନାହିଁ। ବର୍ଷାଦିନେ ସାପ ଗାତରେ ପାଣି ପଶିଲେ ଆଶ୍ରୟ ନପାଇ ସାପ ଘର ଭିତରକୁ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ। ତାର ବାରଣ ପାଇଁ ସାପୁଆ ଗୋବର ଦେବାର ବିଧି ରହିଅଛି।

ଆଷାଢ଼ ମାସରେ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷାର ଆଗମନରେ ମେଘ ଓ ମାଟିର ମିଳନ ହୁଏ । ମାଟି ମା' ହୁଏ ରଜସ୍ୱଳା । କୃଷିପ୍ରଧାନ ଦେଶ ଭାବେ ଖ୍ୟାତି ଲାଭ କରିଥିବା ଆମଦେଶରେ ମାଟି ମା' ବହୁ କିସମର ଫସଲ ଫଳାଇ ଆମରି ହାତରେ ଅଜାଡ଼ି ଦିଏ । ମା'ଟିଏ ଯେମିତି ପ୍ରଜନନ ପୂର୍ବରୁ ବିଶ୍ରାମ ଆବଶ୍ୟକ କରେ, ସେମିତି ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ହେବାକୁ ଯାଉଥିବା ମାଟି ମା'କୁ ରଜ ତିନିଦିନ ବିଶ୍ରାମ ଦିଆଯାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି। ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏ ସମୟରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ। ରଜସ୍ଵଳା ସ୍ତ୍ରୀର ସାଧାରଣତଃ ଉତ୍ତାପ ଅଧିକ ଥାଏ। ତେଣୁ ଭୂଇଁରେ ବସିବା ଓ ଚାଲିବା ତା ପକ୍ଷେ ଅହିତକାରକ । ଗାଧୋଇବା ମଧ୍ୟ ଅନୁଚିତ। ବେଶୀ ଅମ୍ଳ ରସ ହେଲେ ତାହା ସନ୍ତାନ ପ୍ରତି ହାନୀକାରକ। ତେଣୁ ଅମ୍ଳ ରହିତ ଖାଦ୍ୟ ଯଥା ପିଠା, ପଣା ଓ ଫଳମୂଳ ଖାଇବା ହିତକର।

ପହିଲି ରଜରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପର୍ବ। ତିନିଦିନ ଧରି ଧରଣୀ ମାତାକୁ ବିଶ୍ରାମ ଦିଆଯାଏ, ଯେଉଁଥିାଇଁ ଭୂ ଖନନ ବାରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ମାତୃଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ସାହ, ଉନ୍ମାଦନା ଓ ନୂତନ ଶକ୍ତି ଜାଗ୍ରତ କରିବା ପାଇଁ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ ରଜପର୍ବ।

କୁମାରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରଜପର୍ବ ହେଉଛି ତାଲିମ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପର୍ବ। ଆଷାଢ଼ର ପହିଲି ବର୍ଷାରେ ମାଟି ମା'ର ପ୍ରଜନନ ଶକ୍ତି ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥାଏ, ଏହି କାରଣରୁ ଧରଣୀମାତାକୁ ରଜସ୍ୱଳା ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ।

ଅବିବାହିତା ଝିଅଙ୍କ ପାଇଁ ଗର୍ଭଧାରଣ କ୍ଷମତା ପ୍ରାପ୍ତିର ଏକ ସାଙ୍କେତିକ ପର୍ବ ହେଉଛି ରଜ। ଜଣେ ନାରୀଭାବେ ଆଗାମୀ ଦିନରେ କେଉଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସବୁ ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ହେବ, ତାହା କୁମାରୀମାନଙ୍କୁ ଶିଖିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ, ଏହି ରଜ ପର୍ବ ପାଳନ ଅବସରରେ।

କୁମାରୀମାନେ ରଜପର୍ବର ମଉଜ ଭିତରେ ଜଣେ ନାରୀର ଚଳଣି, ଆଚାରସଂହିତାକୁ ବିଧିଭାବେ ପାଳିଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଯେତେବେଳେ ଝିଅଟିଏ ନାରୀଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ, ଏହି ଆଚାରସଂହିତା ତାକୁ ସହାୟ ହୋଇଥାଏ।

ରଜ ତିନିଦିନ ଧରି ରଜସ୍ୱଳା ନାରୀଭାବେ ଧରଣୀମାତାକୁ କଷ୍ଟ ନ ଦେଇ ଭୂମି କର୍ଷଣ ନ କରି ବିଶ୍ରାମ ଦେଲାଭଳି କଟା, ବଟା ଆଦି ଗୃହକର୍ମ ନ କରି କୁମାରୀମାନେ ବିଶ୍ରାମ କରନ୍ତି।

ଧରଣୀ ମାତା ଶସ୍ୟଶ୍ୟାମଳାପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପାଇ ପ୍ରାଥମିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଭାବେ ରଜ ତିନିଦିନ ବିଶ୍ରାମ ମିଳିଥାଏ ତାଙ୍କୁ । ଠିକ ସେହିପରି ଝିଅବୋହୂମାନଙ୍କ ଭବିଷ୍ୟତ ସାଂସାରିକ ଜୀବନ ସୁଖମୟ କରିବାକୁ ରଜପର୍ବର କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି ।

ରଜପର୍ବର ବିଧିବିଧାନକୁ ସେମାନେ ନିଜେ ପାଳନ କରି ଜଣେ ମାତାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସୁଚାରୁରୂପେ ତୁଲାଇପାରିବେ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ନିଜ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱଅନୁଭୂତିରୁ ଶିଖି ସଂସାର ନିୟମ ଶିଖାଇବେ ।

ନାରୀତ୍ଵର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନିଦର୍ଶନ "ରଜ ପର୍ବ"