ଦେବୀଗଙ୍ଗା - ଦେବବ୍ରତ, କାହିଁକି ଏତେ କଷ୍ଟ ପାଉଛୁ । ତୁ ବରଦାନ ସୁରୂପ ଇଚ୍ଛାମୃତ୍ୟୁ ପାଇଛୁ । ତୁ ନଚାହିଁବା ଯାଏ କେହିବି ତତେ ମୁକ୍ତ କରିପାରିବେ ନାହିଁ, ପୁଅ । କାହାକୁ ଅପେକ୍ଷା ? କଣ ଚାହୁଁଛୁ ତୁ ?? । ନିଜ ଶରୀର ତ୍ୟାଗ କରି ମୋ ସାଥିରେ ଚାଲିଆ ପୁଅ ।

ଦେବବ୍ରତ - ମା', ମୁଁ ନିରୁପାୟ । ମୁଁ ସତ୍ୟ ଓ ନ୍ୟାୟର ଜୟକୁ ଦେଖିବାକୁ ଚାହେଁ । ଓ ସେ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱୟଂ ନାରାୟଣଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା । ସେହିଁ ମୋ ଅଶାନ୍ତ ମନକୁ ଶାନ୍ତ କରିପାରିବେ । ସେହିଁ ମତେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସହ ଦର୍ଶନ କରାଇବେ । ମୋର ଯଦି ଏହା ଭୋଗିବା ଲେଖା ଅଛି ତାହେଲେ ଦୁଃଖ କହିକି ମା', ଆପଣ ଏଠାରୁ ଚାଲିଯାନ୍ତୁ । ମୁଁ ବୁଝିପାରୁଛି ମା ର ମନକୁ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ନିରୁପାୟ । ଏହା ଯଦି ସେ ଲୀଳାମୟଙ୍କ ଇଛା ତାହେଲେ ଆମେ ତାହା ମାନିବା ଉଚିତ ମା ' ।

ଦେବୀଗଙ୍ଗା - ଠିକ୍ ଅଛି, ଯଦି ତୁ ଚାହୁଁଛୁ ପୁଅ, ମୁଁ ଚାଲିଯାଉଛି ।

(ଦେବୀ ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ପ୍ରସ୍ଥାନ)

ଭୀଷ୍ମ - (ସ୍ୱଗତ) ମୁଁ ଦେବବ୍ରତ । ମୋ ଶରୀର ଆଜି ସରଶଯ୍ୟାରେ, ଏପରି କୌଣସି ସ୍ଥାନ ନାହିଁ ଯେଉଁଠାରେ କ୍ଷେତ ନାହିଁ । ସମଗ୍ର ଶରୀର ଶରରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ । ଅନେକ କଷ୍ଟ ହେଉଛି । କିନ୍ତୁ ମୁକ୍ତି ନାହିଁ । ମୋ ଆଖି ସାମ୍ନାରେ ସବୁକିଛି ଧ୍ୱଂସ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ମୋର ଏ ଅବସ୍ଥା ପାଇଁ କଣ ମୁଁ ନିଜେ ଦାୟୀ ? । ପ୍ରତେକ ସମୟରେ ମୁଁ ମୋ ଦେଶକୁ ଚାହିଁଛି । ଗୋଟେ ଭଲ ପୁଅ, ଭଲ ଭାଇ, ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ଭାବରେ ମୁଁ ସବୁବେଳେ ବଞ୍ଚିଛି । ନା ମତେ ରାଜଗାଦିର ଲୋଭ ଥିଲା, ନା ଲୋଭ ଥିଲା ସାଂସାରିକ ଜୀବନ ପ୍ରତି । ମୋ ଆଗରେ ମୋ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ବଡ ଥିଲା । ତାହେଲେ ଏହା କଣ ମୋ ପୂର୍ଵଜନ୍ମର ଫଳ......

ସେଦିନ ମାତା ଗଙ୍ଗା ପିତା ଶାନ୍ତନୁଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ......

(ନେପଥ୍ୟରୁ)

ଗଙ୍ଗା - ଏହି ଯୁବକ ତୁମର ଅଷ୍ଟମ ପୁତ୍ର । ଏହାର ନାମ ଦେବବ୍ରତ । ସେ ଋଷି ବଶିଷ୍ଟଙ୍କ ଠାରୁ ବେଦ ଏବଂ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ଠାରୁ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛି , ସେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଚଳାଇବାର କଳା ଶିଖିଛି । ସର୍ବୋତ୍ତମ ଧନୁର୍ଦ୍ଧର ଏବଂ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପରି ଏ ତେଜୀୟାନ ।

ସେଦିନ ନିଶାଦରାଜ ମୋତେ କହିଥିଲେ ......

(ନେପଥ୍ୟରୁ)

ନିଶାଦରାଜ – (ହସି) ତୁମେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଣେ ଯୁବକ, ଏବଂ ଏପରି କଥା କହିବା ସହଜ । କିନ୍ତୁ ପରେ ଯେତେବେଳେ ତୁମର ନିଜର ସନ୍ତାନ ହେବେ, ତୁମେ ସିନା ସିଂହାସନରେ ବସିବାକୁ ମନା କଲ, କିନ୍ତୁ ତୁମ ପୁତ୍ର ତ ମନା କରିବେନି ସେ ଯଦି ସିଂହାସନ ପାଇଁ ଲଢ଼ନ୍ତି ?

ଭୀଷ୍ମ - ମୁଁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରୁଛି କଦାପି ବିବାହ କରିବି ନାହିଁ ଏବଂ ମୁଁ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିବି ନାହିଁ, ଯାହା ଫଳରେ କେବଳ ମାତା ସତ୍ୟବତୀଙ୍କ ସନ୍ତାନମାନେ ରାଜା ହେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇବେ " ।

(ସ୍ୱଗତ) ଏହି ପ୍ରତିଜ୍ଞା ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ମତେ ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ କାହିଁକି ??? ମୁଁ କେବଳ ଗୋଟେ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଗୋଟେ ପୁତ୍ରର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଯାହା କରିଥିଲି । ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଭୀଷଣ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଥିଲା । ସେଦିନ ପିତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖୁସି ହୋଇ ମତେ କହିଲେ......

(ନେପଥ୍ୟରୁ)

ଶାନ୍ତନୁ - ହେ ପୁତ୍ର, ତୁ ପିତୃଭକ୍ତିରେ ଏତେ କଠିନ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କିପରି ନେଲୁ । ଯାହା ଆଜି ଯାଏ କିଏ କରିଥିଲେ, ନା ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏପରି କିଏ କରିବେ । ତୋର ଏ ପିତୃଭକ୍ତିରେ ମୁଁ ବହୁତ ଖୁସି ହୋଇ ଏତେ ବରଦାନ କରୁଛି, ଯେ ତୁ କେବଳ ତୋ ଇଚ୍ଛାରେ ହିଁ ମୃତ୍ୟୁ ଲଭିବୁ । ତୋର ଏ ଶପଥ ହେତୁ ତତେ ସମସ୍ତେ 'ଭୀଷ୍ମ' କହିବେ ଏବଂ ତୋର ପ୍ରତିଜ୍ଞା ସର୍ବଦା ଭୀଷ୍ମ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା ହେବ ।

(ସ୍ୱଗତ) ଏହା ପରଠାରୁ ମତେ ସମସ୍ତେ ଭୀଷ୍ମ ବୋଲି ଡାକିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ....... ଆଜି ସେହିଁ ବରଦାନ ପାଇଁ ମୁଁ ଶରଶୋଇବି ଜୀବିତ !

ସେଦିନ ଅମ୍ବା ମୋତେ କହିଥିଲେ ......

(ନେପଥ୍ୟରୁ)

ଅମ୍ବା - ତୁମେ ମୋର ଜୀବନ ନଷ୍ଟ କରିଛ । ତୁମ ହେତୁ ମୁଁ ଭଲ ପାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ହରାଇଲି । ତୁମେ ଜବରଦସ୍ତ ମୋତେ ଏଠାକୁ ଆଣିଛ । ଯାହାକୁ ମୁଁ ଏଠାରେ ବିବାହ କରିବା କଥା ସେ ମୋତେ ବିବାହ କରିବାକୁ ଚାହୁଁନାହାଁନ୍ତି । ଏସବୁ କଣ ହେଉଛି ? ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ମୋତେ ବିବାହ କରିବାକୁ ପଡିବ ।

ଭୀଷ୍ମ- ମୁଁ ଆଜୀବନ ବିବାହ ନ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନେଇଛି । ମୁଁ ମୋ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତି ନିଷ୍ଠାବାନ ଓ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଅଟେ । ମୁଁ ନିରୁପାୟ ମତେ କ୍ଷମା କର " ।

(ସ୍ୱଗତ) ମୁଁ ବା କଣ କରିପାରିଥାନ୍ତି ସେଦିନ । ମୁଁ ତ କେବଳ ଗୋଟେ ପୁତ୍ର ଗୋଟେ ଭାଇର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରିଥିଲି । କିନ୍ତୁ ଏହା ମୋ ପାଇଁ ବିନାଶର ବାଟ ଥିଲା ବୋଲି ଜାଣିନଥିଲି । ମୁଁ ତୁମକୁ ଆଜିବି କ୍ଷମା ମାଗୁଛି ଅମ୍ବା ମତେ କ୍ଷମା କର ।

ସେଦିନ ଗୁରୁ ପର୍ଶୁରାମ ମୋତେ କହିଥିଲେ .....

(ନେପଥ୍ୟରୁ)

ପର୍ଶୁରାମ - ତୋର ପ୍ରତିଜ୍ଞା ବହୁତ ହୋଇଗଲା, ସେସବୁ ଛାଡେ । ଏ କନ୍ୟା କୁ ବିବାହ କର ।

ଭୀଷ୍ମ - ଆପଣ ଗୁରୁ, ଯଦି ଆପଣ ମୋତେ ନିଜ ମୁଣ୍ଡ କାଟିବାକୁ ଆଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ତାହେଲେ ମୁଁ ମୋ ମୁଣ୍ଡ କାଟି ଆପଣଙ୍କୁ ଦେଇଦେବି । କିନ୍ତୁ ମୋର ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ ନାହିଁ ।

(ସ୍ୱଗତ) ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିବା କଣ ମୋର ଭୂଲୁ ଥିଲା । କିପରି ଭାଙ୍ଗି ପାରିଥାନ୍ତି ମୋ ଶପଥକୁ

ସେଦିନ ମହାଦେବ ଅମ୍ବାଙ୍କୁ କହିଥିଲେ .....

ମହାଦେବ - ତୁମେ ନିଜେହିଁ ଭୀଷ୍ମଙ୍କୁ ମାରିବ, ଯାହାଦ୍ୱରା ତୁମର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାର ଆଶା ପୁରାଣ ହେବ ।

ଅମ୍ବା - କିପରି, ମୁଁ ଜଣେ ସାଧାରଣ ସ୍ତ୍ରୀ, ଏବଂ ଭୀଷ୍ମ ଜଣେ ମହାନ ଯୋଦ୍ଧା । ମୁଁ କଣ ତାଙ୍କୁ ମାରିପାରିବି ?

ମହାଦେବ - ମୁଁ ତୁମକୁ ବରଦାନ ଦେଉଛି, ତୁମେ ଆର ଜନ୍ମରେ ତାଙ୍କୁ ମାରିବ ।

ଅମ୍ବା - ଆର ଜନ୍ମରେ ?..... ମୁଁ କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନରେ ଏସବୁ କିପରି ମନେ ରଖିପାରିବି । ତା’ହେଲେ ମୁଁ କିପରି ପ୍ରତିଶୋଧକୁ ଉପଭୋଗ କରିପାରିବି ? ।

ମହାଦେବ - ବ୍ୟସ୍ତ ହୁଅ ନାହିଁ, ମୁଁ ତୁମକୁ ବରଦାନ ଦେଉଛି ତୁମର ସବୁକିଛି ମନେ ରହିବ । ତୁମେ ଯାହା ସହିଛ ସେଥିପାଇଁ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାବେଳେ ଶାନ୍ତି ପାଇବ ।

ଭୀଷ୍ମ - (ସ୍ୱଗତ) ମହାଦେବଙ୍କ ଠାରୁ ମୋ ମୃତୁର ବରଦାନ ପାଇଁ ସେଦିନ ଅମ୍ବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖୁସିରେ ନିଜକୁ ଅଗ୍ନି ଭିତରେ ସମର୍ପି ଦେଇ ଦେହତ୍ୟାଗ କରିଦେଲେ ।

(ସ୍ୱଗତ) ମୁଁ ଇଚ୍ଛା ମୃତ୍ୟୁର ବରଦାନ ପାଇଥିଲି, କିନ୍ତୁ ମୋ ମୃତ୍ୟୁର ରହସ୍ୟ ପାଣ୍ଡବଙ୍କୁ କହିଦେଲି । "ଜଣେ ନପୁଂସଙ୍କଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମୁଁ କେବେ ଅସ୍ତ୍ର ଉଠାଇବେ ନାହିଁ । ସେଇ ସମୟରେ ମତେ ହତ୍ୟା କରାଯାଇପାରେ" । ପାଣ୍ଡଵପକ୍ଷ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ମୋ ସାମ୍ନାରେ ଶ୍ରୀଖଣ୍ଡୀକୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଆଣିଲେ । ଏ ଶ୍ରୀଖଣ୍ଡୀ ଆଉ କେହି ନଥିଲେ ମହାଦେବଙ୍କ ବରଦାନ ପାଇଥିବା ଅମ୍ବା । ମୁଁ ଏତେବଡ଼ ଯୋଦ୍ଧା ହୋଇ କିପରି ଜଣେ ନାରୀଙ୍କ ଉପରକୁ ବାଣ ମାରିପାରିଥାନ୍ତି । ମୁଁ ମୋ ଅସ୍ତ୍ର ତ୍ୟାଗ କରିଦେଲି । ମାୟାଧର ମହାମାୟାଙ୍କୁ ଏହି ସମୟର ଅପେକ୍ଷା ଥିଲା, ନିଜ ଆଖିରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ । ଅର୍ଜୁନ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ମତେ ତୀରରେ ବିଦ୍ଧ କଲେ । ମୋ ଦେହର କୋଣ ଅନୁକୋଣ ତୀରରେ ଛାଇଗଲା, ମୁଁ ରଥରୁ ଖସିପଡିଲି । ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତର ସମୟ ତା ସହ ମୋ କପାଳ ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ ଥିଲା । ମୁଁ ଦେଖିଲି ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ଏବେ ଦକ୍ଷିଣାୟନରେ ଅଛନ୍ତି ଏହା ମୃତ୍ୟୁ ପାଇଁ ଉଚିତ୍ ସମୟ ନୁହେଁ, ତେଣୁ ମୁଁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲି ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟକୁ ।

(ସ୍ୱଗତ) ଏହା ଥିଲା ମୋ ମନ ତଳର କଥା । ମୁଁ ପ୍ରତେକ ସମୟରେ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ଆଗ କରିଛି । ହେ କୃଷ୍ଣ, ମତେ ଏଥର ମୁକ୍ତି ଦିଅ ପ୍ରଭୁ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉତ୍ତରାୟଣ ହୋଇଗଲେ, ଏହା ମୋର ମୃତ୍ୟୁର ଉତ୍ତମ ସମୟ । ମୋ ଅଶାନ୍ତ ମନକୁ ଶାନ୍ତି କରି ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ଭଗବାନଙ୍କ ପାଦତଳେ ସମର୍ପି ଦେଲି । ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ରୂପ ମତେ ଦେଖାଉଛନ୍ତି । କି ସୁନ୍ଦର । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଏ ମନମୋହିତ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖି ମୋ ଆଖି ଲାଖିଯାଉଛି । ମୋ ସବୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମାନେ ଏବେ ସ୍ଥିର । ମୋ ପାଟିରୁ ଖାଲି ଭଗବାଙ୍କ ପାଇଁ ଏହାହିଁ ବାହାରୁଛି..... “ମୁଁ ମୋର ଏ ଶୁଦ୍ଧ ମନକୁ ଦେବକୀ ନନ୍ଦନ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଦତଳେ ନିଜକୁ ଅର୍ପଣ କରୁଛି । ଯାହାଙ୍କ ପାଖରେ କୋଟି କୋଟି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ତେଜ ବିରାଜମାନ । ଯାହାଙ୍କ ଲୀଳା ବିଶାଳ, ପିତ୍ତବସ୍ତ୍ରଧାରୀ । ଚାରି ଭୂଜରେ ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା ଓ ପଦ୍ମ ଅଛି। ବନମାଳା ଯିଏ ପିନ୍ଧିଛନ୍ତି, ଦେହରେ କୌସ୍ତୁଭ ମଣି ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି, ମୋ ମନ ସେଇ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପାଖରେ ସମର୍ପିତ । ମୋ ମନ, ବଚନ ଓ କର୍ମରେ ମୁଁ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କଲି । ଓ ନିଜକୁ ସେଥିରେ ଲୀନ କରିଦେଲି । ଚରମ ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ ହେଉଛି, ଦେବତା ମାନେ ଆକାଶରୁ ପୁଷ୍ପ ବୃଷ୍ଟି ଓ ଡଣ୍ଡୁବିନାଦ କରୁଛନ୍ତି। ବର୍ତ୍ତମାନ ମୋ ଆତ୍ମା ଶରୀର ଛାଡି ଉର୍ଦ୍ଧଗତି ହେଉଛି।

(ମଞ୍ଚ ଅନ୍ଧକାର)

ନାଟକ - ଭୀଷ୍ମ

ଶରସଯ୍ୟାରେ ଭୀଷ୍ମ, ପାଖରେ ଜନ୍ମଦାତ୍ରୀ ମା' ଦେବୀଗଙ୍ଗା, ହାତରେ ଆଉଁଷି ଦେଉଛନ୍ତି ମୁଣ୍ଡକୁ, ଆଖିରୁ ଝରିପଡ଼ୁଛି ଅଶ୍ରୁ