ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ:-

ଭକ୍ତ ମାନଙ୍କର ଅଭୟପ୍ରଦ, ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ, ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ବକ୍ଷରେ ଧାରଣ କରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର ଉତ୍ସର୍ଗ। ଚାରିଧାମ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍କଳଭୂମି ପୁରୀ ଏଥିମଧ୍ୟରେ ସୁପରିଚିତ। ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ କେବଳ ଯେ ଓଡ଼ିଶାର ଦେବତା ନୁହଁନ୍ତି, ସେ ସମଗ୍ର ଭାରତର ତଥା ବିଶ୍ଵର ନିୟନ୍ତା ଠାକୁର।

ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ଧାର୍ମିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ପୁରୀ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିପାରିଛି।

ରଥଯାତ୍ରା ଶବ୍ଦର ସଂଜ୍ଞା:-

ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ତଥା ବଡ଼ଦେଉଳରେ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଏବଂ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଇଥାଏ। ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଏପରି ଏକ ଠାକୁର ଯିଏ ପ୍ରତି ବର୍ଷରେ ଥରେ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ରଥଯାତ୍ରା ମାଧ୍ୟମରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତଙ୍କ ଆବେଗ ଶୁଣି ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାନ୍ତି। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ‘ରଥଯାତ୍ରା’ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ଭକ୍ତିମତୀ ରାଣୀ ଗୁଣ୍ଡିଚାଙ୍କ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ଯାତ୍ରା ‘ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା’ ନାମରେ ପରିଚିତ।

ରଥ ର ପ୍ରକାର:-

ରଥଯାତ୍ରା ୩ଟି ରଥକୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ରଥ କୁହାଯାଉଥିବା ଦେବଦେବୀଙ୍କୁ ବହନ କରୁଥିବା ରଥଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି 45 ଫୁଟରୁ ଊଦ୍ଧ୍ୱର୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ବିଶାଳ କାଠ ଢାଞ୍ଚା। ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ନନ୍ଦିଘୋଷ, ତାଳଧ୍ୱଜ ଓ ଦର୍ପଦଳନ କୁହାଯାଏ।

ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ଵିତୀୟା ତିଥିରେ ରଥଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା ଓ ବେଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସବୁ ସମ୍ପନ୍ନ ହେବା ପରେ ମହାପ୍ରଭୁ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତିରେ ତିନିଠାକୁର ରଥକୁ ବିଜେ କରନ୍ତି। ଏହା ‘ପହଣ୍ଡିବିଜେ’ ନାମରେ ପରିଚିତ। ପହଣ୍ଡି ସମୟର ଦୃଶ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋରମ।

ରଥଟଣା ନୀତି:-

ପ୍ରଥମେ ଭଗବାନ ସୁଦର୍ଶନ ରଥରେ ସମାସୀନ ହେବା ପରେ କ୍ରମରେ ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ବିଜେ କରିବାପରେ ଚିତାଲାଗି ସମ୍ପନ୍ନ ହୁଏ। ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରଧାନ ସେବକ ଉତ୍କଳର ଗଜପତି ମହାରାଜ ଛେରାପହଁରା କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ କରିବା ପରେ ଚାରମାଳ ଫିଟା ଓ ଘୋଡ଼ା ଲଗାଯାଇ ଭକ୍ତଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ରଥଟଣା ହୁଏ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ଅଭିମୁଖେ। ଘଣ୍ଟ ର ତାଳେ ତାଳେ , ମୃଦଙ୍ଗ ଓ କାହାଳୀ ର ଧୂନ ତଥା ହରିବୋଲ, ହୁଳହୁଳି ଶବ୍ଦରେ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୁଏ। ନର୍ତ୍ତକୀ, କୀର୍ତ୍ତନ ମଣ୍ଡଳୀର କୀର୍ତ୍ତନରେ ଭକ୍ତ ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ରଥ ଆଗକୁ ବଢିଚାଲେ। କ୍ରମେ ତିନୋଟି ରଥ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଯାଏ।

ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା:-

ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ୭ଦିନ ଅବସ୍ଥାନ କରିବା ପରେ ତିନିଠାକୁର ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ ତିଥିରେ ପୁନଶ୍ଚ ଠାକୁର ତ୍ରୟ ଓ ସୁଦର୍ଶନ ରଥାରୂଢ଼ ହୋଇ ବଡଦେଉଳ ଅଭିମୁଖେ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରନ୍ତି। ତିନି ରଥକୁ ଅଧା ବାଟରେ ରଖାଯାଇ ମାଉସୀ ମା ମନ୍ଦିରଠାରେ ତିନିଠାକୁରଙ୍କୁ ପୋଡ଼ପିଠା ଲାଗି କରାଯାଏ। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଛପନଭୋଗ ମଧ୍ୟରେ ପୋଡ଼ପିଠା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରିଛି।

ରଥ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ତା ପରଦିନ ତିନିଠାକୁରଙ୍କୁ ସୁନାବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ କରାଯାଏ। ତା ପରଦିନ ଅଧରପଣା ଭୋଗ ଲାଗି ପରେ ମହାପ୍ରଭୁ ବଡ଼ଦେଉଳକୁ ବିଜେ କରନ୍ତି ଓ ରଥଯାତ୍ରା ସମ୍ପନ୍ନ ହୁଏ।

ରଥଯାତ୍ରା ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:-

ରଥଯାତ୍ରା କେବଳ ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟତମ ମହାନ୍ ବିଶାଳ ଯାତ୍ରା। ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ଯଥା:- ମୁସଲିମ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ବୌଦ୍ଧ, ଜୈନ, ଶୈବ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ମାନେ ଏହି ଦିନ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଅବାଧ ଦର୍ଶନ କରିବାର ଅପୂର୍ବ ସୁଯୋଗ ପାଇଥାନ୍ତି।

ରଥଯାତ୍ରା ର ମହତ୍ତ୍ଵ:-

ରଥଯାତ୍ରା ର ମହତ୍ତ୍ଵ କେବଳ ଜନସମାଗମ ବା ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ, ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସହିତ ଭକ୍ତ ଓ ଭଗବାନଙ୍କ ଭାବ ର ମିଳନ ହୁଏ। ପତିତ ଉଦ୍ଧାର, ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ ର ବିଲୋପ, ବିଶ୍ୱକଲ୍ୟାଣ ସାଧନ ହିଁ ରଥଯାତ୍ରାର ଆଦର୍ଶ। ସାମ୍ୟ, ମୈତ୍ରୀ, ପ୍ରୀତି ଓ ସଂହତିର ଦେବତା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ବିଶ୍ୱବାସୀ ଙ୍କୁ ରଥଯାତ୍ରା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ କରନ୍ତି।

…......................... ସମାପ୍ତ ..............................

ଓଡ଼ିଶା ର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଥଯାତ୍ରା।

ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା