ସ୍ମାରଣତୀତ କାଳ ରୁ ମହୋଦଧି ତୀର୍ଥ ରେ ଦାରୁ ରୂପୀ ମହାବିଷ୍ଣୁ ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି । ପୁରାଣ ବାଙ୍ମୟ ଅନୁସାରେ ସତ୍ୟଯୁଗ ର ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଲୋକାଧିପତି ବ୍ରହ୍ମା ଙ୍କ ପୌରହିତ୍ୟରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଆଖ୍ୟାନ କୁ କପୋଳକଳ୍ପିତ କହି ଏଡ଼ାଇ ଦେଇ ହେବନାହିଁ କିନ୍ତୁ ଏହା ଏଯାବତ୍ ଇତିହାସ ସମର୍ଥିତ ନୁହେଁ, ଏହା ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ଗବେଷଣା ସାପେକ୍ଷ। କିଛି ଇତିହାସକାର ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ବ ସ୍ଵୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ତାଙ୍କ ସମୟ କାଳ କୁ ନେଇ ଏକମତ ହୋଇପାରି ନାହାନ୍ତି।

ଇତିହାସ ରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ର ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ସ୍ଵରୂପ କୁ ସନ୍ଧାନ କଲେ, କେନ୍ଦୁପାଟଣା ତାମ୍ର ପ୍ରଶସ୍ତି ଦୃଷ୍ଟି ଗୋଚର ହୁଏ।‌ ପ୍ରଶସ୍ତି ଅନୁସାରେ, "ଅନନ୍ତବର୍ମନ୍ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ପ୍ରାସାଦ ର ନିର୍ମାଣ କରାଇଛନ୍ତି ଯାହା ଅନ୍ୟ ରାଜା ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା।" ଅନ୍ୟ ଐତିହାସିକ ସୂତ୍ର ସମୂହ ରୁ ଏହା ପ୍ରତିପାଦିତ ଯେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ(ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ) ଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ମନ୍ଦିର ନବନିର୍ମାଣ ର ଶିଳାନ୍ୟାସ ହୋଇ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ ଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ନିର୍ମାଣ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା। ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜା ମାନଙ୍କ କାଳରେ ମନ୍ଦିର‌ ର ରକ୍ଷଣ‌ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ହୋଇଛି।

ତେବେ ଉପର୍ଯ୍ୟୁକ୍ତ ପ୍ରଶସ୍ତି ରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଆଦ୍ୟ ନିର୍ମାତା ନୁହଁନ୍ତି।

ଗଙ୍ଗେଶ୍ଵର ଙ୍କ ପୂର୍ବ ର ମନ୍ଦିର ସମ୍ପର୍କରେ ଜ୍ଞାତ ହୁଏ ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ର ଏକ ରକ୍ତିମ ଅଧ୍ୟାୟ ରୁ। ରକ୍ତବାହୁ (ଏହି ରକ୍ତବାହୁ କିଏ, ତାହା ର ସଠିକ୍ ବିବରଣୀ ଅପ୍ରାପ୍ୟ) ର ବୀଭତ୍ସ ଆକ୍ରମଣ ଯୋଗୁଁ ଦୀର୍ଘ ୧୪୦ ବର୍ଷ ଧରି ପାତାଳି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ।‌ ଯଯାତି କେଶରୀ ବ୍ରହ୍ମ ପଦାର୍ଥ ଉଦ୍ଧାର କରି ଏକ ନୂତନ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଓ ବିଗ୍ରହ ସମୂହ ଙ୍କୁ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଇଥିଲେ। ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ପରିସରସ୍ଥ କିଛି ମନ୍ଦିର ବର୍ତ୍ତମାନ ର ବଡ଼ ଦେଉଳ ଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ବୋଲି ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ଵ ଗବେଷକମାନେ ମତ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ତେଣୁ ସମ୍ଭବତଃ ସେହି ମନ୍ଦିର ଯଯାତି କେଶରୀ ନିର୍ମିତ ମନ୍ଦିର ର ହିଁ ଅଂଶ ଭାଗ।

ଏହି ବିବରଣୀ ରୁ କେଶରୀ-ପୂର୍ବ ଏକ ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ର ସ୍ପଷ୍ଟ ଆଭାସ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ। ଯଯାତି କେଶରୀଙ୍କ ପୂର୍ବ ରୁ ସଶୋକ ଦେବ (ସଶୋକ ଦେବ ଙ୍କ ରାଜ ବଂଶ, ସମୟ କାଳ ସମ୍ବନ୍ଧ ରେ ବିଶେଷ ତଥ୍ୟ ଏଯାବତ୍ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ନାହିଁ) ମନ୍ଦିର ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ। ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ମତରେ, ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ ର ବହୁବର୍ଷ ପରେ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ନିର୍ମିତ ମନ୍ଦିର ଜର୍ଜରାବସ୍ଥା କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରୁ ସଶୋକ ଦେବ ନୂତନ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଉକ୍ତ ପାଞ୍ଜି ରେ ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଙ୍କ ଠାରୁ ସଶୋକ ଦେବ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ରାଜା ମାନଙ୍କ ସୂଚୀ (ପରୀକ୍ଷିତ, ଜନ୍ମେଜୟ, ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ, ଭୋଜ ଆଦି ସମ୍ମିଳିତ) ପ୍ରଦତ୍ତ ଅଛି।

ଏହା ପୂର୍ବର ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ଇତିହାସ କାଳ ଗର୍ଭ ରେ ସମାହିତ। ଇତିହାସ ସେ ଗର୍ଭ ଗତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇନାହିଁ। ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହିନ୍ଦୁ ର ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆ ର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ଏବଂ ଏହାଙ୍କ ପ୍ରାସାଦ(ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର) ଉଭୟେ ରହସ୍ୟମୟ।

ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ର ପ୍ରାଚୀନତା

ଉତ୍କଳୀୟ ଙ୍କ ପ୍ରାଣ କେନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ର ପ୍ରାଚୀନତା ର ଏକ ଐତିହାସିକ ସମୀକ୍ଷା...