ସ୍ମୃତିଶାସ୍ତ୍ରସିଦ୍ଧାନ୍ତ (ସ୍ତ୍ରୀଶୂଦ୍ରଙ୍କ ଧର୍ମକାର୍ଯ୍ୟ ନିଷେଧ)

****

ଜପସ୍ତପସ୍ତୀର୍ଥଯାତ୍ରା ପ୍ରବ୍ରଜ୍ୟା ମନ୍ତ୍ରସାଧନମ୍।

ଦେବତାରାଧନଂ ଚେତି ସ୍ତ୍ରୀଶୂଦ୍ରପତନାନି ଷଟ୍।।

ଅର୍ଥ -: ଜପ, ତପ, ତୀର୍ଥଯାତ୍ରା, ସନ୍ନ୍ୟାସଗ୍ରହଣ, ମନ୍ତ୍ରୋଚ୍ଚାରଣ ଓ ଦେବତାପୂଜା। ଏହି ଛଅକୁ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଶୂଦ୍ରମାନେ ସ୍ଵ ଇଚ୍ଛାରେ ଆଚରଣ କଲେ ଅଧଃପତନ ହୁଅନ୍ତି। ତେଣୁ ସ୍ତ୍ରୀ ପତିଙ୍କର ଓ ଶୂଦ୍ର ଗ୍ରାମର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋହିତଙ୍କର ଆଦେଶ ନେଇ ଉକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ।

(ସ୍ତ୍ରୀର ବ୍ରତାଦିରେ ପତିଙ୍କର କ୍ଷତି)

ପତ୍ୟୌ ଜୀବିତେ ଯା ନାରୀ ଉପବାସଂ ବ୍ରତଂ ଚରେତ୍।

ଆୟୁଷ୍ୟଂ ହରତେ ଭର୍ତ୍ତୁର୍ନରକଂ ଚୈବ ଗଚ୍ଛତି।। (କାତ୍ୟାୟନ)

ଅର୍ଥ -: ସ୍ଵାମୀ ଜୀବିତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯେଉଁ ସ୍ତ୍ରୀ ତାଙ୍କୁ ବେଖାତିର କରି ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ବ୍ରତ, ଉପବାସ ଓ ଧର୍ମବିଧିବିଧାନ ପାଳନ କରେ, ସେହି ସ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଆୟୁଷ ହରଣ କରେ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁପରେ ନର୍କଗାମୀ ହୁଏ। ତେଣୁ ପତିଙ୍କର ଆଦେଶ ନେଇ ଉକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ।

(ପତିଙ୍କର ଅନୁମତିରେ ବ୍ରତାଦି କାର୍ଯ୍ୟ)

ନାରୀ ଖଲ୍ଵନନୁଜ୍ଞାତା ଭର୍ତ୍ତ୍ରା ପିତ୍ରା ସୁତେନ ବା।

ନିଷ୍ଫଳା ତୁ ଭବେତ୍ତସ୍ୟା ଯତ୍ କରୋତି ବ୍ରତାଦିକମ୍।। (ମାର୍କଣ୍ଡେୟ)

ଅର୍ଥ -: ନାରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର କିମ୍ବା ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଅଭାବରେ ପିତାଙ୍କର କିମ୍ବା ସ୍ଵାମୀ ଓ ପିତାଙ୍କର ଅଭାବରେ ପୁତ୍ରର ବିନା ଅନୁମତିରେ ଯେଉଁ ବ୍ରତ ଉପବାସ କରେ, ତା'ର ସେହି ସବୁ କର୍ମ ନିଷ୍ଫଳ ହୁଏ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ମହାଳୟ ଓ ଦୀପଦାନଶ୍ରାଦ୍ଧ)

***

ଯେୟଂ ଦୀପାନ୍ୱିତା ରାଜନ୍ ! ଖ୍ୟାତା ପଞ୍ଚଦଶୀ ଭୁବି।

ତସ୍ୟା ଦଦ୍ୟାନ୍ନ ଚେଦ୍ଦତ୍ତଂ ପିତୄଣାଂ ବୈ ମହାଳୟେ।। (ଭବିଷ୍ୟେ)

ଅର୍ଥ -: ହେ ରାଜନ ! ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ମହାଳୟରେ ପିତୃଶ୍ରାଦ୍ଧ କରି ନାହିଁ , ସେ କାର୍ତ୍ତିକମାସ ଅମାବାସ୍ୟାରେ ବିଖ୍ୟାତ ଦୀପଦାନ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ପିତୃପୁରୁଷ ପାଇଁ କରିପାରିବ ନାହିଁ। ଯଦି କୋୖଣସି ଅସୁବିଧା ବଶତଃ ଅପରପକ୍ଷରେ ମହାଳୟ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ହୋଇ ନାହିଁ, ତେବେ କାର୍ତ୍ତିକ ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ଉକ୍ତ ଶ୍ରାଦ୍ଧ କରିବେ ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପରେ ଦୀପଦାନ ଶ୍ରାଦ୍ଧ କରିବେ। ମହାଳୟଶ୍ରାଦ୍ଧରେ ପିତୃଗଣଙ୍କୁ ଆବାହନ କରି ଦୀପଦାନଶ୍ରାଦ୍ଧରେ ଉଲ୍କା ଦେଖାଇ ବିସର୍ଜନ କରାଯାଏ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ତର୍ପଣଜଳ ତଳେ ନିଷେଧ)

***

ଯତ୍ରାଶୁଚିସ୍ଥଳଂ ବା ସ୍ୟାଦୁଦକେ ଦେବତାପିତୄନ୍।

ତର୍ପୟେତ୍ତୁ ଯଥାକାଳମପ୍ସୁ ସର୍ବଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତମ୍।।

ଅର୍ଥ -: ଦେବତା ଓ ପିତୃ ମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ତର୍ପଣ କରାଯାଇଥିବା ଜଳକୁ ଅଶୁଚି ସ୍ଥାନରେ ବା ସ୍ଥଳ ଭାଗରେ ପକାଇବ ନାହିଁ। ଏହାଦ୍ବାରା ମନୁଷ୍ୟପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ପାଦସ୍ପର୍ଶ ହୋଇପାରେ।ସେହି ତର୍ପଣ ଜଳକୁ କୌଣସି ପାତ୍ରରେ ରଖି ଜଳରେ ପକାଇବା ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ବିଧି ଅଟେ। କାରଣ ଜଳରେ ସମସ୍ତ ଶକ୍ତି ବିଦ୍ୟମାନ। ଜଳାଶୟ ଅଭାବରେ ଗାତକରି ପକାଇବା ଉଚିତ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ଜଳମଧ୍ୟେ ତର୍ପଣ ପ୍ରଶସ୍ତ)

***

ନାଭିମାତ୍ରେ ଜଳେ ସ୍ଥିତ୍ଵା ଚିନ୍ତୟେଦ୍ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵମାନସଃ।

ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୁ ମେ ପିତର ଇମଂ ଗୃହ୍ଣନ୍ତ୍ଵପୋଞ୍ଜଳିମ୍।।

ତ୍ରୀନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ଜଳାଞ୍ଜଳୀନ୍ ଦଦ୍ୟାଦ୍ ଆକାଶେ ଦକ୍ଷିଣେ ତଥା।।

ଅର୍ଥ -: ନାଭି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରେ ରହି ଆକାଶକୁ ଚାହିଁ ଦେବ ତର୍ପଣ କରି ପିତୃ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ଚିନ୍ତା କରିବ। ହେ ପିତୃପୁରୁଷଗଣ ଏଠାକୁ ଆସନ୍ତୁ ଏବଂ ମୁଁ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଜଳାଞ୍ଜଳିକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତୁ। ଏପରି କହି ଦକ୍ଷିଣ ଆକାଶକୁ ତିନି ତିନି ଜଳାଞ୍ଜଳି ପ୍ରଦାନ କରିବ।ଏହି ପ୍ରକାର ତର୍ପଣ ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତର୍ପଣ ଅଟେ।

() ସ୍ଥଳେ ତର୍ପଣ ବିଧି

ବସିତ୍ଵା ବସନଂ ଶୁକ୍ଳଂ ସ୍ଥଳେ ଚାସ୍ତୀର୍ଯ୍ୟବର୍ହିଷି।

ବିଧିଜ୍ଞାସ୍ତର୍ପଣଂ କୁର୍ଯ୍ୟୁର୍ନ ପାତ୍ରେ ତୁ କଦାଚନ।।

ଅର୍ଥ -: ଯଦି ନଦୀ କିମ୍ବା ଜଳାଶୟ ତଟରେ ବସି ତର୍ପଣ କରିବ, ତାହାହେଲେ ସ୍ନାନାଦି ପରେ ଶୁକ୍ଳବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରିବ। ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ତର୍ପଣ କରିବ, ସେହି ସ୍ଥାନରେ କିଛି କୁଶ ବିଛେଇ ଦେବ। ସେହି କୁଶ ଉପରେ ତର୍ପଣ କରିବ। ସେହି କୁଶ ମାଧ୍ୟମରେ ତର୍ପଣ ଜଳ ଯାଇ ଯେପରି ଜଳାଶୟରେ ମିଶିବ। କିନ୍ତୁ ଜଳାଶୟ ତଟରେ କୌଣସି ପାତ୍ରରେ ବା ତଳେ ତର୍ପଣ କରିବ ନାହିଁ।

() ପାତ୍ରରେ ତର୍ପଣ ବିଧି

ପାତ୍ରାଦ୍ ବା ଜଳମାଦାୟ ଶୁଚୌ ପାତ୍ରାନ୍ତରେ କ୍ଷିପେତ୍

ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣେଽଥବା ଗର୍ତ୍ତେ ନାସ୍ଥଳେ ପୂର୍ବବର୍ହିଷି।। (ହାରୀତ)

ଅର୍ଥ -: ଯଦି ଘରେ ବା ଅନ୍ୟସ୍ଥାନରେ କୌଣସି ପାତ୍ରରେ ତର୍ପଣ କରିବ, ତାହାହେଲେ ଏକ ପବିତ୍ର ପାତ୍ରରେ ଜଳକୁ ଆଣି, ଅନ୍ୟ ଏକ ପବିତ୍ର ପାତ୍ରରେ ତର୍ପଣ କରିବ। ତର୍ପଣ ଶେଷରେ ସେହି ତର୍ପଣଜଳକୁ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନରେ କିମ୍ବା ଗାତ କରି ପକେଇବ। କିନ୍ତୁ ସ୍ଥଳଭାଗରେ କିମ୍ବା କୁଶ ବିଛାଇ ତାହା ଉପରେ ପକାଇବ ନାହିଁ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ତର୍ପଣ ନିୟମ)

***

ଦ୍ଵୌ ହସ୍ତୌ ଯୁଗ୍ମତଃ କୃତ୍ଵା ପୁରୟେଦୁଦକାଞ୍ଜଳିମ୍।

ଗୋଶୃଙ୍ଗମାତ୍ରମୂଦ୍ଧୃତ୍ୟ ଜଳମଧ୍ୟେ ଜଳଂ କ୍ଷିପେତ୍।।

ଅର୍ଥ -: ଦୁଇ ହସ୍ତକୁ ଅଞ୍ଜଳି କରି ସେଥିରେ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ସେହି ଅଞ୍ଜଳି ଜଳରୁ ଗୋଶୃଙ୍ଗ ପରିମାଣ ଉଚ୍ଚରେ ରଖି ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ତର୍ପଣ କରିବ।

() ଗୋଶୃଙ୍ଗ ପ୍ରମାଣ

ଦଶାଙ୍ଗୁଳଂ ତୁ ଗୋଶୃଙ୍ଗମାକାଶଂ ଦ୍ଵାଦଶାଙ୍ଗୁଳମ୍।

ଅତଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵଂ ସୋମପାନମଧସ୍ତୁ ରୁଧିରଂ ଭବେତ୍।।

ଅର୍ଥ -: ଦଶାଙ୍ଗୁଳରେ ଗୋଶୃଙ୍ଗ ହୁଏ, ଦ୍ଵାଦଶାଙ୍ଗୁଳରେ ଆକାଶ ହୁଏ, ଏହି ଉଚ୍ଚତା ମଧ୍ୟରେ ତର୍ପଣ ଉତ୍ତମ।ତହିଁରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଅର୍ଥାତ୍ ତେର ଅଙ୍ଗୁଳି ଠାରୁ ଉଚ୍ଚ ମଦ୍ୟପାନ ଏବଂ ନବ ଅଙ୍ଗୁଳି ଠାରୁ କମ୍ ହେଲେ ସେ ଜଳ ରୁଧିର ପାନ ସହିତ ସମାନ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ତର୍ପଣ ନ କଲେ ଦୋଷ)

***

ନାସ୍ତିକ୍ୟଭାବାଦ୍ ଯଶ୍ଚାପି ନ ତର୍ପୟତି ବୈ ସୁତଃ।

ପିବନ୍ତି ଦେହରୁଧିରଂ ପିତରୋ ବୈ ଜଳାର୍ଥିନଃ।। (ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ)

ଅର୍ଥ -: ଯେଉଁ ପୁତ୍ର ନାସ୍ତିକ ଭାବରେ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ତର୍ପଣ କରେ ନାହିଁ, ତାହାର ପିତୃପୁରୁଷଗଣ ଜଳ ଆଶାରେ ତୃଷାର୍ତ୍ତ ହୋଇ ପୁତ୍ର ଶରୀରର ରକ୍ତ ପାନ କରନ୍ତି।

ସ୍ମୃତିକଥା (ଆଚମନ)

***

ବାମହସ୍ତେ କୁଶାନ୍ କୃତ୍ବା ସମାଚମତି ଯୋ ଦ୍ଵିଜଃ।

ଉପସ୍ପୃଷ୍ଟଂ ଭବେତ୍ତେନ ରୁଧିରେଣ ମଳେନ ବା।। (ହାରୀତ)

ଅର୍ଥ -: ବ୍ରାହ୍ମଣ ବାମହସ୍ତରେ କୁଶ ଧରି ଆଚମନ କଲେ ରକ୍ତ ବା ମଳ ଆଚମନ ସହିତ ସମାନ। ତେଣୁ ଆଚମନ ପରେ କୁଶ ଧାରଣ କରିବା ଉଚିତ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ନିଷେଧବସ୍ତ୍ର)

****

ଆର୍ଦ୍ରବାସାସ୍ତୁ ଯଃ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ଜପଂ ହୋମଂ ମତିଗ୍ରହମ୍।

ସର୍ବଂ ତଦ୍ରାକ୍ଷସଂ ବିଦ୍ୟାତ୍ ବହିର୍ଜାନୁ ଚ ଯତ୍କୃତମ୍।।

ଅର୍ଥ -: ଓଦା ଲୁଗା ପରିଧାନ କରି ଏବଂ ଆଣ୍ଠୁ ଖୋଲାକରି ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଜପ,ହୋମ ଓ ମନନାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ସେହି ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ରାକ୍ଷସ କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ଉଚିତ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ମଧ୍ୟରାତ୍ରରେ ଜଳନିଷେଧ)

***

ଅପେୟଂ ହି ସଦା ତୋୟଂ ରାତ୍ରୌ ମଧ୍ୟମଯାମୟୋଃ।

ସ୍ନାନଂ ଚୈବ ନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଂ ତଥୈବାଚମନକ୍ରିୟା।। (ପୈଠୀନସି)

ଅର୍ଥ -: ରାତିର ମଧ୍ୟମ ଦୁଇ ପ୍ରହର ମଧ୍ୟରେ ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ, ସ୍ନାନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ କିମ୍ବା ଆଚମନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ। ଏଠାରେ ଯାମର ପ୍ରହର ବୋଲି ବୁଝିବା ଉଚିତ। ଏହି ସମୟରେ ପାଣି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ କ୍ଷତି କାରକ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ଆଚମନ)

ବାମହସ୍ତେ କୁଶାନ୍ କୃତ୍ବା ସମାଚମତି ଯୋ ଦ୍ଵିଜଃ।

ଉପସ୍ପୃଷ୍ଟଂ ଭବେତ୍ତେନ ରୁଧିରେଣ ମଳେନ ବା।। (ହାରୀତ)

ଅର୍ଥ -: ବ୍ରାହ୍ମଣ ବାମହସ୍ତରେ କୁଶ ଧରି ଆଚମନ କଲେ ରକ୍ତ ବା ମଳ ଆଚମନ ସହିତ ସମାନ। ତେଣୁ ଆଚମନ ପରେ କୁଶ ଧାରଣ କରିବା ଉଚିତ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ଅଶୁଦ୍ଧ ଆଚମନ)

******

ବିନା ଯଜ୍ଞୋପବୀତେନ ତଥା ମୁକ୍ତଶିଖୋ ଦ୍ଵିଜଃ।

ଅପ୍ରକ୍ଷାଳିତପାଦସ୍ତୁ ଆଚନ୍ତୋଽପ୍ୟଶୁଦ୍ଧିର୍ଭବେତ୍।। (ଭବିଷ୍ୟେ)

ଅର୍ଥ -: ବିନା ପୂତଯଜ୍ଞୋପବୀତରେ, ମୁକ୍ତଶିଖାରେ ଏବଂ ପାଦ ନ ଧୋଇ ଆଚମନ କଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶୁଦ୍ଧ ହୁଏ ନାହିଁ।

ସ୍ମୃତିକଥା (ଯଜ୍ଞୋପବୀତସଂଖ୍ୟା)

********

ଯଜ୍ଞୋପବୀତେ ଦ୍ଵେ ଧାର୍ଯ୍ୟେ ଶ୍ରୌତସ୍ମାର୍ତ୍ତେଷୁ କର୍ମସୁ।

ତୃତୀୟଶ୍ଚୋତ୍ତରୀୟାର୍ଥେ ବସ୍ତ୍ରାଭାବେ ତଦିଷ୍ୟତେ।।

ଅର୍ଥ -: ଶ୍ରୌତ ଓ ସ୍ମାର୍ତ୍ତ କର୍ମରେ ଦୁଇଟି ଯଜ୍ଞୋପବୀତ ଧାରଣ କରିବା ଉଚିତ। ଉତ୍ତରୀୟ ଅଭାବରେ ତୃତୀୟ ଏବଂ ବସ୍ତ୍ର ଅଭାବରେ ଚତୁର୍ଥ ଯଜ୍ଞୋପବୀତ ଧାରଣ କରିବେ।

ସ୍ମୃତିକଥା

ସ୍ମୃତିକଥା ସଂଗ୍ରହ ଓ ଅନୁବାଦ ଶ୍ରୀ ବ୍ରଜକିଶୋର ତ୍ରିପାଠୀ